Przedstaw cechy klimatu jego uwarunkowanie dla dowolnie wybranego państwa

Kondi Wrocław 2.01.2003

Praca kontrolna z geografii
Przedstaw cechy klimatu jego uwarunkowanie dla dowolnie wybranego państwa
Europy, Azji i Afryki. Porównaj wpływ klimatu w tych państwach na życie i rozwój
gospodarczy ludności.

Klimat to całokształt warunków pogodowych charakterystyczny dla danego obszaru lub miejsca, kształtujący się pod wpływem położenia geograficznego i właściwości fiz. tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji. O kształtowaniu się klimatu decydują: promieniowanie słoneczne (promieniowanie w atmosferze ziemskiej), obieg wody (wody krążenie w przyrodzie) i cyrkulacja atmosfery (atmosfery cyrkulacja ogólna).Przebieg zjawisk i procesów wpływających na klimat zależy od czynników geograficznych (szer. geogr., wysokości n.p.m., rzeźby powierzchni Ziemi, charakteru podłoża i jego pokrycia), a także działalności człowieka. Klimat przejawia się poprzez elementy klimatu, do których należą: promieniowanie słoneczne, uwarunkowana nim temperatura powietrza, wilgotność, zachmurzenie i opady oraz ciśnienie atmosferyczne i związane z nim wiatry.
Klimaty kuli ziemskiej układają się strefowo, w przybliżeniu — równoleżnikowo. Są to strefy klimatyczne: równikowa (gorąca, małe roczne amplitudy temperatur, wilgotna, z zaznaczającą się porą suchą na pn. i pd. od równika, opady maks. przy zenitalnym położeniu Słońca), zwrotnikowa (b. gorąca latem, ciepła zimą, okresowo lub stale sucha z dużymi dobowymi amplitudami temperatur), podzwrotnikowa (ciepła, o zróżnicowanej ilości opadów i czasie ich występowania), umiarkowana (o znacznym zróżnicowaniu temperatury i opadów), okołobiegunowa (zimna i sucha).
W każdej strefie istnieją różne typy klimatów, uwarunkowane wzniesieniem terenu, odległością od oceanów i położeniem w stosunku do nich. Są to klimaty: górski (chłodny, zwykle bardziej wilgotny niż na nizinach, z piętrami klimatycznymi), morski (o niewielkich wahaniach temperatury i dość wysokich opadach, z maksimum w zimie; typowy gł. dla strefy umiarkowanej), kontynentalny (o dużych rocznych wahaniach temperatury — b. niska zimą, i niewielkich opadach, z maksimum w lecie; występuje gł. w strefie umiarkowanej), śródziemnomorski (ciepły, z suchym latem i deszczową zimą; charakterystyczny dla strefy podzwrotnikowej), monsunowy (ciepły, z suchą zimą i deszczowym latem; występuje w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej), klimat pustyń (skrajnie suchy, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej, lecz także w głębi kontynentów strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej) i in.


Egipskie wybrzeże morskie liczące 2700 km długości, na brzegach M. Czerwonego jest trudno dostępne - rafy koralowe. Występują tu 4 regiony fiz.-geogr.: dolina i delta Nilu, Pustynia Libijska (Zach.) i Pustynia Arabska (Wsch.) oraz płw. Synaj. Dolina i delta Nilu (ok. 3% pow. kraju) stanowią wielką oazę pomiędzy obszarami pustynnymi, przeciętna szerokość doliny wynosi od 3 km na południe do 15 km w okolicy Kairu, poniżej Nil tworzy deltę o pow. 22 tys. km2 (główne ramiona: Rosetta i Damietta).W nadmorskiej części delty jeziora lagunowe odcięte od morza mierzejami (Mariut, Idku, Burullus, Al-Manzila). Pustynia Libijska (ok. 60% pow.) równinna (wysokość nie przekracza 300 m), w południowo-zachodniej części wznosi się płaskowyż Dżilf al-Kabir (do 1064 m). W północnej części rozległe zapadlisko Al-Kattara (133 m p.p.m.), a w obniżeniach oazy: Al-Charidża, Ad-Dachila, Al-Farafira, Al-Bahrija oraz Fajum (45 m p.p.m.). Pustynia Arabska (25% pow.) to skalisty płaskowyż od wschodu ograniczony górami Atbaj (wys. do 2187 m) stromo opadającymi ku wybrzeżu M. Czerwonego. Wyżynno-górzysty płw. Synaj jest oddzielony od delty Nilu Kanałem Sueskim. W jego południowej części wznosi się najwyższy szczyt Egiptu — Góra Św. Katarzyny (2637 m).
Egipt leży w strefie Klimatu zwrotnikowego skrajnie suchego, jedynie w wąskiej strefie wybrzeży Morza Śródziemnego występuje klimat typu podzwrotnikowego (śródziemnomorskiego). Średnia temperatura w styczniu 11–12C na północy, do 15–16C na południu, w lipcu odpowiednio 25–26C i 26–33C (maksima: 38–43C, lokalnie 49C). Roczna suma opadów na ogół nie przekracza kilkudziesięciu milimetrów. Jedynie w wąskim pasie podzwrotnikowym roczne sumy opadów dochodzą do około 200 mm. Charakterystyczny gorący suchy wiatr chamsin (kwiecień–czerwiec) niesie duże ilości pyłów; bywa bardzo niebezpieczny. Nil jest jedyną rzeką stałą w granicach Egiptu, na dł. ponad 1200 km nie otrzymuje żadnego dopływu; przepływ Nilu jest całkowicie kontrolowany przez Hydrowęzeł Asuański, średnio wynosi 88 mln m3 na rok. Na północnym wybrzeżach roślinność śródziemnomorska niemal doszczętnie wyniszczona; strefa półpustyń na północ od szer. geogr. Kairu (30N) przechodzi w pustynię. Te wielkie obszary są całkowicie pozbawione szaty roślinnej lub porośnięte skrajnie ubogą roślinnością suchoroślową, nieco obfitszą w uedach (wadi). W dolinie i delcie Nilu oraz w oazach panują wyłącznie uprawy, charakterystycznym składnikiem krajobrazu są tu liczne palmy daktylowe Phoenix dactylifera. Zawleczona do Egiptu Eichhornia (tzw. hiacynt wodny) stała się trudnym do zwalczenia chwastem wodnym. Gleby aluwialne (pylaste i pylasto-gliniaste), powstałe w wyniku sedymentacji zawiesiny niesionej przez Nil w czasie jego wylewów, w coraz większym stopniu są zasalane z powodu niewłaściwie prowadzonego nawadniania.
Grunty orne i sady zajmują zaledwie 2,6 mln ha (1990), w delcie (70%) i dolinie Nilu (20%), w Nowej Dolinie (na Pustyni Libijskiej), w zachodniej części wybrzeża śródziemnomorskiego i na płw. Synaj (na 1 mieszk. przypada 0,05 ha). Przy stałym nawadnianiu są możliwe 3 a nawet 4 zbiory w ciągu roku. Stosowane są różne techniki uprawy (prymitywna i b. nowoczesna), niestety wielkie straty wody (do 70%) z powodu parowania, doprowadzają do dużego zużycia nawozów. Na początku lat 70 Egipt osiągnął samowystarczalność w produkcji żywności. W latach 1970–85 produkcja rolna utrzymywała się mniej więcej na nie zmienionym poziomie, przy b. wysokim przyroście ludności (35‰ rocznie). Spośród zbóż największe znaczenie mają głównie. zbiory (w mln t — 1992): pszenica 4,6, ryż 2,9, kukurydza 5,2. Równie duże znaczenie ma uprawa roślin strączkowych (groch, bób, fasola, soczewica), oleistych (sezam, orzeszki ziemne) i warzyw (cebula, pomidory, arbuzy). Z roślin przemysłowych najważniejsza jest bawełna (ok. 1,6% świat. zbiorów) i trzcina cukrowa. Ponadto uprawa pomarańczy i mandarynek, winorośli, bananów, oliwek, fig. W zbiorach daktyli (610 tys. t — 1992) Egipt zajmuje 1 miejsce w świecie. Hodowla – bydło, osły, bawoły – za względu na brak pastwisk i wysokie koszty ma znaczenie drugorzędne lokalne odmiany bydła i bawołów są głównie używane jako siła pociągowa do prac rolnych. Duży połów ryb (313 tys. t), korali i pereł (na M. Czerwonym), gąbek (na M. Śródziemnym).
Przyrost naturalny jest tu bardzo wysoki (29,5‰ — 1988). Średnie roczne tempo wzrostu ludności 1978–86 wynosiło 2,8% (w roku spisowym 1976 ludność Egiptu liczyła 38,2 mln). Prawie cała ludność (99%) jest skupiona w dolinie i delcie Nilu (do 2500 osób na km2) oraz w strefie Kanału Sueskiego i w oazach. Ludność miejska 44% (1991), ok. 1/2 w miastach liczących ponad 0,5 mln mieszkańców. Główne miasta poza stolicą: Aleksandria, Giza (część zespołu miejskiego Kairu), Port Said, Asjut, Suez, Fajum, Asuan. W rolnictwie jest zatrudnionych 46% czynnych zawodowo (1989), bezrobotni stanowią 4,3%.

W Chinach większą część powierzchni zajmują góry i wyżyny, niziny stanowią tylko ok. 12% ogólnej powierzchni kraju. Istnieje duży kontrast między wschodnią częścią Chin, w której przeważają niziny i niewysokie góry, a środkową i zachodnią częścią z wysoko położonymi wyżynami, górami i bezodpływowymi kotlinami. Chiny leżą w zasięgu 3 stref klimatycznych: zwrotnikowej (południowe wybrzeża Chin oraz wyspa Hajnan), podzwrotnikowej (zachodnie, środkowe i wschodnie Chiny) i umiarkowanej (północne i północno-wschodnie Chiny). Południowo-wschodnia i wschodnia część Chin ma typowy klimat monsunowy, co wiąże się z sezonową zmianą kierunków wiatrów, które w lecie wieją znad oceanu nad ląd (pora deszczowa), a w zimie znad lądu na morze (pora sucha). Średnie roczne sumy opadów w tej części Chin są największe i wynoszą: 700–1000 mm na wybrzeżu Morza Żółtego, 1500–2000 mm na krańcach południowo-wschodnich, do 3000 mm na wyspie Hajnan. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana od –5C w Pekinie, 12–16C na wybrzeżu Morza Południowochińskiego, do 20C i powyżej na wyspach pd., w lipcu na całym obszarze wschodnich Chin wynosi 25–30C. W północno.-wschodniej części Chin (klimat umiarkowany chłodny, kontynent.) średnia temperatura w styczniu wynosi od –30C na pn. do –10C na pd., w lipcu odpowiednio od 20 do 25C, a roczna suma opadów 250–1000 mm. Wewnętrzne i zachodnie obszary Chin mają klimat kontynentalny, skrajnie suchy. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana od –8 do –26C, w lipcu na większości obszarów 20–25C (w Kotlinie Kaszgarskiej ponad 30C). Opady poniżej 250 mm (w Kotlinie Kaszgarskiej i na pustyni Ałaszan poniżej 100 mm). Wyżyna Tybetańska ze względu na duże wzniesienie ma klimat chłodny i suchy, ze średnią temperaturą w lipcu poniżej 10C. Pora deszczowa na całym obszarze Chin występuje w lecie, z maksimum opadów — w lipcu i sierpniu. W lecie i jesienią do wybrzeży południowo-wschodnich docierają tajfuny z ulewnymi deszczami. Na suchych obszarach zachodniej części (zwłaszcza w Kotlinie Kaszgarskiej) występują częste burze pyłowe.
Poziom technologiczny rolnictwa chińskiego nie jest wysoki, mimo postępu w zakresie mechanizacji, zużycia nawozów sztucznych i rozbudowy systemów sztucznego nawadniania. Grunty orne zajmują ok. 10% pow. kraju, łąki i pastwiska 42%. Ok. 50% gruntów ornych jest sztucznie nawadnianych (gł. w dorzeczu Huang He i Jangcy); rozpowszechnione systemy uprawy tarasowej (zwłaszcza w G. Południowochińskich). Podstawą rolnictwa chińskiego jest produkcja roślinna. Największy udział w strukturze upraw zajmują uprawy żywieniowe (ok. 90% pow. zasiewów). Głównym zbożem i podstawą wyżywienia ludności jest ryż (1 miejsce w zbiorach świat., 1991) uprawiany od tysiącleci, głównie na południe od rzeki Huai He i gór Qin Ling, a w południowo-wschodniej części Chin dochodzi do 2–3 zbiorów ryżu rocznie. Nizina Chińska i północno-wschodnie Chiny są głównymi obszarami uprawy pszenicy (1 miejsce w zbiorach świat.), kukurydzy (2 miejsce, po USA), jęczmienia, prosa i gaolianu. Plony zbóż są na średnim poziomie dzięki dużym nakładom pracy i wynoszą 43 q z ha. Najważniejszą uprawą przemysłową jest bawełna (1 miejsce w zbiorach świat.) uprawiana głównie na Nizinie Chińskiej. Nową uprawą przemysłową jest kauczukowiec — największe plantacje na południowych krańcach prowincji Yunnan, przy granicy z Laosem i Birmą. Z roślin oleistych uprawia się: soję (północno-wschodnie Chiny, Niz. Chińska), orzeszki ziemne (prowincja Shandong), rzepak (Sichuan, Anhui), sezam (Niz. Chińska). W zbiorach herbaty (uprawianej od tysiącleci na pd.) Chiny zajmują 2 miejsce na świecie (po Indiach), tytoniu — 1 miejsce (ok. 40% zbiorów świat.). W południowej części Chin uprawa owoców cytrusowych, bananów. Powszechna jest uprawa warzyw. W niektórych rejonach Chin (gł. na południu) rozpowszechnione zbieractwo ziół i roślin leczniczych. W produkcji hodowlanej największe znaczenie ma hodowla trzody chlewnej, rozwinięta zwłaszcza na Nizinie Chińskiej i w północno-wschodniej części Chin. W tych samych regionach kraju hoduje się bydło i drób (gł. kaczki). W zachodnich i północnych Chinach hodowla owiec, kóz, koni i wielbłądów, na Wyżynie Tybetańskiej — jaków. Wielkie tradycje w Chinach ma hodowla jedwabników rozpowszechniona prawie w całym kraju (gł. w dorzeczu Jangcy i Xi Jiang). Dobrze rozwinięte rybołówstwo morskie i śródlądowe oraz przybrzeżne marikultury. W połowach mor. (11,2 mln t ryb — 1989) Chiny zajmują 2 miejsce w świecie. Na wybrzeżach chińskich jest ok. 140 portów rybackich, obsługujących połowy przybrzeżne, dalekomorskie oraz 8 głównych łowisk szelfowych.
Ludność Chin stanowi ponad 20% ludności świata. W latach 1964–91 liczba ludności wzrosła o ponad 30% (z 705 mln do 1136 mln). Duże tempo przyrostu ludności było uwarunkowane b. dużym przyrostem naturalnym — ok. 27‰ (1964–70) i ok. 20‰ (1971–75). Po 1979 wprowadzono w Chinach program planowej kontroli przyrostu liczby ludności (surowo przestrzegany), ustalając do końca XX w. zasadę jednodzietności w rodzinach (gł. w miastach). Zmniejszająca się liczba urodzeń ograniczyła przyrost naturalny do 14,5‰ w 1985–90; mimo to w 2000 r. (wg prognoz demograficznych) Chiny osiągną 1,3 mld ludności. Przeciętna długość trwania życia wynosi 70 lat. W Chinach utrzymuje się w dalszym ciągu wysoki odsetek analfabetów (blisko 1/3 ogółu ludności), największy — w zachodniej części kraju. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 120 mieszkańców na km2 (1991). Rozmieszczenie ludności jest b. Nierównomierne, ok. 95% mieszkańców koncentruje się we wschodniej części kraju (ok. 1/3 powierzchni Chin). Najgęściej zaludnione (600–1000 osób na km2) są: delty Jangcy i Rzeki Perłowej, równina Chengdu oraz nadmorska część prowincji Fujian (2000 osób na km2). Gęstość zaludnienia wyraźnie maleje ku zachodowi, w miarę nasilania się kontynentalnych cech klimatu. Najsłabiej zaludniona (ok. 1 mieszk. na km2) jest Wyżyna Tybetańska, zwłaszcza jej północna część (prawie bezludna). Znaczna część ludności zachodniej części Chin (zwłaszcza Wyż. Sinciańska, Tybetańska, Mongolska) prowadzi koczowniczy i półkoczowniczy tryb życia. Chiny są krajem słabo zurbanizowanym, ludność miejska stanowi ok. 37% ogółu mieszkańców (1988). W 1990 było w Chinach 39 miast o liczbie przekraczającej 1 mln mieszk. (w tym 16 powyżej 2 mln), największe miasta to: Szanghaj (12,8 mln mieszkańców), Pekin (10,4 mln), Tianjin (8,6 mln), Shenyang, Wuhan, Kanton, Harbin, Chongqing, Chengdu, Xi'an, Nankin. Dla większości miast chińskich jest charakterystyczna duża gęstość zaludnienia, ścieśniona zabudowa parterowa oraz niski poziom wyposażenia komunalnego. Pod względem administracyjnym wiele miast obejmuje rozległe tereny faktycznie nie zurbanizowane, a nawet b. słabo zaludnione. Osadnictwo wiejskie jest na ogół zwarte, domy mieszkalne są wykonane z gliny (na pn.), bambusu i trzciny (na pd.). Struktura ludności zawodowo czynnej charakteryzuje się przewagą zatrudnionych w rolnictwie. Spis z 1982 wykazał 447 mln osób zawodowo czynnych, z czego 320 mln (71,6%) pracowało w rolnictwie, 59,3 mln (13,3%) — w przemyśle (wraz z rzemiosłem).


Norwegia jest krajem wyżynno - górzystym (ponad 50% pow. leży powyżej 600 m), o młodej rzeźbie polodowcowej. Wzdłuż całego kraju, z południowego-zachodu na północny-wschód ciągną się Góry Skandynawskie (najwyższy szczyt Galdhøpiggen 2469 m). Charakterystyczną cechą ich rzeźby są rozległe płaskowyże i stoliwa górskie, zw. fieldami (Jotunheimen, Hardangervidda). Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, jej długość całkowitą szacuje się na ok. 20 tys. km, z wąskimi, głębokimi zatokami morskimi o znacznej długości, zwanymi fiordami, spośród których najdłuższe są (o stromych wybrzeżach): Sognefjorden — 204 km i Hardangerfjorden — 179 km, oraz (o szerokich, niskich zboczach) — Trondheimsfjorden, dł. 150 km. Wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży ciągną się liczne wyspy, m.in. w archipelagach Lofoty i Vesterålen. Ze względu na znaczną rozciągłość równoleżnikową klimat Norwegii jest — w obrębie klimatów morskich — zróżnicowany, umiarkowany ciepły w południowej części kraju, umiarkowany chłodny w środkowej i północnej, na krańcach północno-wschodnich przechodzący w subpolarny. Klimat wybrzeża jest łagodzony przez wpływ ciepłego Prądu Zatokowego, średnia temperatura w styczniu na południowym wybrzeżu 1–2C, na pn. ok. –3C, w górach, we wschodniej i północnej części kraju od –10C do –15C. Średnia temperatura w lipcu od 10C na pn. wybrzeżu do 14C na pd. i 18C na południowym-wschodzie Norwegii. Roczna suma opadów od ok. 300 mm w północnej części kraju i 500–800 mm w południowej, do 2000–3500 mm na zachodzie i północno-zachodnich stokach Gór Skandynawskich. Częste są długotrwałe mżawki. Rzeki Norwegii są krótkie, najdłuższe: Glomma — 598 km i Lågen — 342 km, zasobne w wodę, z licznymi progami i wodospadami, o dużym potencjale energetycznym. Wiele jest jezior polodowcowych, największe Mjøsa (o pow. 366 km2), Femund i Møsvatn. Południową Norwegię porastają lasy mieszane i liściaste (złożone z dębu, jesionu, wiązu i klonu), północno-wschodnią — borealne lasy sosnowe i świerkowe oraz subarktyczne lasy brzozowe. Na północy występuje bezdrzewna roślinność ark.-górska, zbliżona do tundry, a na zachodnich wybrzeżach wrzosowiska i torfowiska. W całym kraju powszechne są renifery, rosomaki, lemingi i lisy, na północy - wilki i niedźwiedzie polarne. Przyroda Norwegii jest niewiele zmieniona przez działalność człowieka; największymi parkami narodowymi. są: Hardangervidda, Jotunheimen, Rondane, Børgefjell, Øvre Dividalen.
Norwegia jest najrzadziej po Islandii zaludnionym krajem europejskim, średnia gęstość zaludnienia wynosi 13,2 mieszk. na 1 km2, ludność jest skupiona głównie w południowej części kraju, w regionie Oslofjorden oraz na wybrzeżach. W miastach mieszka 75% ogółu mieszk. (1990). Aglomeracja Oslo skupia ok. 11% ludności kraju, innymi większymi miastami są: Bergen, Trondheim i Stavanger. Ludność zawodowo czynna stanowiła 49,7% ogółu mieszkańców (1992), w przemyśle zatrudnionych było 16,6% ludności zawodowo czynnej, w budownictwie — 6,2%, w transporcie i łączności — 7,6%, w handlu — 17,2%, w finansach i ubezpieczeniach — 7,4%, usługach — 36,6%, w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie — 5,4%; bezrobotni stanowili 5,4% ogółu zatrudnionych.
Ważnym działem gospodarki Norwegii pozostaje, m.in. dzięki obfitości ryb w wodach przybrzeżnych, rybołówstwo, mimo rzeczywistego zmniejszania się połowów; 1980 — 2409 tys. t, 1985 — 2119 tys. t, 1989 — 1909 tys. t, 1991 — 2096 tys. t. W przeliczeniu na 1 mieszkańca — 494 kg (1991), co daje Norwegii 2 miejsce w świecie (po Islandii). Łowi się głównie śledzie, makrele i dorsze (do 1987 również wieloryby). Pojemność floty rybackiej 1991 wynosiła 281 tys. BRT. Największymi portami rybackimi są Bergen i Stavanger. Duże znaczenie w gospodarce odgrywa leśnictwo, lasy zajmują 26% pow. kraju. Norwegia ma jeden z najniższych w Europie odsetek użytków rolnych — 3% ogólnej pow. Kraju, grunty orne i sady zajmują 0,9 mln ha, łąki i pastwiska — 0,1 mln ha. Rolnictwo charakteryzuje wysoki stopień mechanizacji (1 ciągnik przypada na 6,3 ha użytków) oraz zużycia nawozów sztucznych — 199 kg na 1 ha (1991/92). Podstawą produkcji rolnej jest hodowla bydła, głównie typu mlecznego i owiec, a w pn. części — reniferów. Powszechna jest hodowla zwierząt futerkowych, zwłaszcza lisów. Ze względu na krótki okres wegetacyjny w Norwegii uprawia się: ze zbóż głównie jęczmień oraz owies, poza tym ziemniaki i rośliny pastewne. Coraz większe znaczenie gospodarcze zyskuje uprawa warzyw i drzew owocowych, głównie w południowej części kraju.


Klimat warunkuje zaludnienie ziemi w większym stopniu niż rzeźba terenu. Główne typy klimatu tworzą w przybliżeniu strefy o układzie równoleżnikowym. Te typy klimatu są wynikiem powiązania różnych wartości temperatury i ilości opadów. I tak w Egipcie, choć nie jest to kraj najbardziej zaludniony dochodzi do 2500 osób na km2, ludność w Chinach stanowi ponad 20% ludności świata i np. w prowincji Fujian wynosi 2000 osób na km2, natomiast Norwegia jest jednym z najrzadziej zaludnionych krajem europejskim ok.13 osób na 1 km2. W Egipcie ten współczynnik jest tak wysoki ze względu na to, iż w dolinie i delcie Nilu są najbardziej sprzyjające rozwojowi warunki naturalne ludzie mogą prowadzić tam jakiekolwiek życie. Jest to kraj słabo rozwinięty pod względem gospodarczym w odróżnieniu od Norwegii, która jest państwem zasobnym finansowo. Chiny natomiast są zróżnicowane bardzo pod względem warunków naturalnych co prowadzi za sobą zróżnicowanie we wszystkich innych dziedzinach życia i rozwoju gospodarczego.