Czym jest psychologia

PSYCHOLOGIA
Jest tym, co naukowcy i filozofowie o różnych przekonaniach stworzyli w celu zaspokojenia potrzeb zrozumienia umysłu i zachowaniu różnych organizmów od najbardziej prymitywnych, aż po najbardziej złożone. Jest nauką o człowieku, umożliwiającą rozumienie ludzkiego zachowania – przez co znajduje wiele praktycznych zastosowań.

Zachowanie
- każda dająca się zmierzyć reakcja organizmu
- sposób przystosowania się organizmów
- obserwowalne działanie ludzi i zwierząt.

CELE PSYCHOLOGII
1. Opisywanie zachowania.
2. Wyjaśnianie zachowania.
3. Przewidywanie zachowań.
4. Kierowanie zachowaniem.
5. Rozwiązywanie ludzkich problemów.

ZWIĄZKI PSYCHOLOGII Z INNYMI DYSCYPLINAMI
Psychologia jako nauka społeczna
- ekonomia
- politologia
- socjologia
- antropologia kulturowa

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA BEHAWIORALNA
Z uwagi na sposób analizy zachowania się oraz jego przyczyn i skutków.

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA BIOLOGICZNA
Z uwagi na zainteresowanie procesami mózgowymi i biochemicznymi podstawami zachowania.


PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA O POZNANIU
Sposób funkcjonowania ludzkiego umysłu pozostaje w związku z badaniami i teorią w zakresie nauk komputerowych, nauki o sztucznej inteligencji oraz matematyką stosowaną.

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA O ZDROWIU
pozostaje w związku z:
- medycyną
- edukacją
- prawem i naukami o środowisku.

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA HUMANISTYCZNA
pozostaje w związku:
- filozofią
- literaturą
- teatrem i religią

PODSTAWOWE NURT W PSYCHOLOGII.

Koncepcja psychologiczna człowieka jest jawną lub ukrytą ideą proponowaną przez dany (na przykład dominujący w wybranym okresie) nurt teoretyczny w psychologii; dotyczy kilku kwestii; Kim jest człowiek, jaki jest człowiek, oraz jakie są podstawowe mechanizmy jego zachowania. Koncepcja psychologiczna człowieka jest więc zbiorem założeń przyjętych a priori (lub wynikających z doświadczenia) na temat tego, co w ludziach jest uniwersalne i ponadczasowe.

FUNKCJE TEORII PSYCHOLOGICZNEJ
- zawiera kategorie do opisu zachowania człowieka.
- stanowi model teoretyczny zawierający pogląd i założenia, które wpływają na to, co będzie badane oraz w jaki sposób.

Koncepcje psychologiczne odwołują się do pewnego zbioru założeń dotyczących natury ludzkiego funkcjonowania.
1. LUDZIE SĄ SOBIE PODOBNI — postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa, przejawiające się w literaturze mają wspólne właściwości dla naszego gatunku.
2. LUDZIE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ PEWNĄ ILOŚCIĄ STAŁYCH WŁAŚCIWOŚCI.
Wygląd zewnętrzny – lecz nie jest to najważniejsze, właściwości temperamentalne, upodobania)
3. ISTNIEJĄ ZEWNĘTRZNE DOMINANTY LUDZKICH ZACHOWAŃ.
(biologiczne, kulturowe, społeczne), które mają charakter stały i powszechny.
4. CZŁOWIEK FUNKCJONUJE ODRĘBNIE I NIEZALEŻNIE OD SWOJEGO OTOCZENIA.
5. CZŁOWIEK JEST ELEMENTEM SYSTEMU SPOŁECZNEGO, KULTUROWEGO, EKOLOGICZNEGO.

DOMINANTY LUDZKIEGO ZACHOWANIA
BEHAWIORYZM – zachowanie człowieka jest rezultatem działania bodźców zewnętrznych.
PSYCHOANALIZA – zachowanie człowieka jest rezultatem działania sił wewnętrznych (popędów).
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA – zachowanie człowieka jest rezultatem działania potrzeby eksploracji i procesów poznawania.
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – zachowanie człowieka jest rezultatem doświadczanej akceptacji.

BEHAWIORYZM (1913 John Watson „Behaviorism”) behawioryzm jako nauka o zachowaniu
- koncentracja na zewnętrznym zachowaniu
- zaprzeczenie istnienia świadomości, ponieważ nie można zmierzyć jej przejawów i tym samym stwierdzić jej istnienia
- stworzenie metody badania: obiektywnej, mierzalnej, obserwowalnej
- stworzenie naukowej metody badania tj. metody, w której twierdzenia mogą być sprawdzone przez każdego, kto taką metodę zastosuje
- podstawowa metoda poznania – eksperyment w warunkach laboratoryjnych, głównie badania zwierząt.

PRAWDZIWE JEST TO CO PROWADZI DO SKUTECZNEGO DZIAŁANIA

WIEDZA PSYCHOLOGICZNA
- kontrola zachowania innych
- przewidywanie zachowania innych
- wpływ na zachowanie innych

ZACHOWANIE CZŁOWIEKA JEST REAKCJĄ NA CAŁY UKŁAD BODŹCÓW DZIAŁAJĄCYCH NA NIEGO, NA CAŁĄ STRUKTURĘ BODŹCOWĄ.

ZACHOWANIE CZŁOWIEKA OPISUJE FORMUŁA S - R
S – bodziec
R – reakcja

MODYFIKACJA FORMUŁY S-R
Edward Chase Tolman
S – O – R

S – bodziec
O – organizm
R – reakcja

PSYCHOANALIZA – (podejście psychologiczne)
Psychoanalityczne myślenie o rozwoju osobowości człowieka i zaburzeniach; twórca Zygmunt Freund (1856-1939) lekarz wiedeński.

W ujęciu psychologicznym działania w celu zredukowania wewnętrznego napięcia powstałego na skutek konfliktu pomiędzy wymaganiami społecznymi a potrzebami osoby (które są wynikiem realizowanych popędów). Wg teorii Freuda – na kształtowanie się osobowości człowieka wpływają:
- wyposażenie dziedziczne
- doświadczenia z własnego dzieciństwa

DETERMINIZM PSYCHICZNY – to założenie, że wszystkie reakcje umysłowe i zachowanie są wcześniej zdeterminowane wcześniejszymi doświadczeniami. Objawy zaburzeń psychologicznych nie są przypadkowe – pozostają w związku z ważnymi wydarzeniami w życiu osoby.
Wczesne doświadczenie – istnieje ciągłość rozwoju człowieka od urodzenia do śmierci.
Freud jako pierwszy zwrócił uwagę na wpływ doświadczeń z okresu wczesnego dzieciństwa na rozwój i dorosłe życie osoby.

POPĘDY I INSTYNKTY – jako źródła energii psychologicznej człowieka.
Freud uważał, że ludzkim zachowaniem kierują dwa popędy:
- libido – energia psychiczna popychająca człowieka do poszukiwania przyjemności zmysłowych. Inaczej Eros.
- popęd śmierci – energia psychiczna skłaniająca człowieka do działań agresywnych destruktywnych. Inaczej Thanatos.

PROCESY NIEŚWIADOMOŚCI
Zachowanie człowieka może być motywowane przez popędy, z których istnienia i działania człowiek nie zdaje sobie sprawy. W zachowaniu człowieka są treści jawne, o których istnieniu ludzie wiedzą – bo są one świadome doświadczane oraz treści ukryte – efekt istnienia niedostępnych procesów nieświadomych, np. czynności omyłkowe, będące wyrazem nieświadomego pragnienia (osobie, której nie lubimy a mówimy dzień dobry, lecz tak naprawdę powiedzielibyśmy jej dowiedzenia lub coś niemiłego. Na myśli mamy co innego a w rzeczywistości mówimy co innego).

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
FAZA ORALNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenia potrzeb pozostaje w związku pobierania pokarmu.
FAZA ANALNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z doświadczeniem kontroli potrzeb fizjologicznych.
FAZA FANICZNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z drażnieniem własnych narządów płciowych.
FAZA UTAJENIA (LATENCJI) - doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z opanowaniem sprawności społecznych i poznawczych.
FAZA GENITALNA — doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku ze zdolnością do miłości i do pracy.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI
Istnieją dwie antagonistyczne części osobowości id i superego oraz trzeci ego, która łagodzi konflikty pomiędzy pozostałymi.
Id, superego i ego, stanowią dynamiczne procesy posiadające własne źródła i role do spełniania.

ID:
- reprezentuje procesy pochodzenia biologicznego
- jest utożsamiane z działaniem popędów
- jest kreowane ZASADĄ PRZYJEMNOŚCI – tj. wymaga natychmiastowego zaspokojenia potrzeb bez możliwości odroczenia gratyfikacji, nie dbając o konsekwencje
- działania irracjonalne, na zasadzie impulsu.
- jest w obszarze nieświadomości ludzkiej psychiki.

SUPEREGO
- jest utożsamiane z ludzkim sumieniem
- stanowi psychiczny zapis ideałów i norm człowieka
- odpowiada za kontrolę impulsów i zachowań
- dokonuje cenzury ludzkiego postępowania
- pozostaje na drodze przyjęcia zewnętrznych (tj. społecznych) norm i zakazów
- zawiera idealną wizję osoby, jaka powinna być
- jest kierowane ZASADĄ MORALNOŚCI czyli czynienia tego co właściwe
- jest w obszarze nieświadomym ludzkiej psychiki

EGO
- spełnienia potrzeby id zgodnie z wymaganiami otoczenia
- jest kierowane ZASADĄ REALIZMU (RZECZYWISTOŚCI) tj. odracza zaspokojenia potrzeb, umożliwia doświadczenie gratyfikacji zgodnie z istniejącymi normami i wymaganiami otoczenia
- pośredniczy w rozwiązywaniu konfliktów między id a superego – poszukuje kompromisu częściowo satysfakcjonującego obie strony
- reprezentuje osobiste poglądy człowieka na rzeczywistość społeczną i fizyczną – jego świadome sądy o rzeczywistości

Czasami nie jest możliwe pogodzenia potrzeb id, superego i ego uruchomienia mechanizmu obronnego, który chroni ego przed doświadczeniem nieustannego konfliktu

MECHANIZMY OBRONNE — to nieświadome strategie umysłowe pozwalające człowiekowi zachować korzystny wizerunek własnej osoby w oczach innych. Mechanizmy obronne stanowią potrzebę redukcji napięcia czyli doświadczonego przez człowieka lęku.

PRZYKŁADY MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
- WYPARCIE – usunięcie ze świadomości niepotrzebnych myśli i pragnień.
- PROJEKCJA – przypisywanie innym własnych nieakceptowanych cechach i pragnień
- PRZEMIESZCZANIE – wyładowanie nieakceptowanych emocji na inny obiekt niż ten, który je wywołał.
- ZAPRZECZENIE – niedostrzeganie zewnętrznych nieakceptowanych faktów.
-RACJONALIZACJA – przypisywanie zachowaniom społecznie pożądanych motywów

WADY PSYCHOANALIZY
1. Brak możliwości empirycznych weryfikacji teorii.
2. Sformułowania na podstawie obserwacji pacjentów a traktuje o prawidłowym rozwoju.
3. Jednowymiarowa (przez pryzmat popędów) interpretacja przyczyn ludzkich zachowań i zaburzeń psychicznych.
4. Terapia długotrwała i droga

ZALETY PSYCHOANALIZY
1. Zwrócenie uwagi na ludzką seksualność jako determinantę zachowań i objawów.
2. Zwrócenie uwagi na rolę wczesnego dzieciństwa w rozwoju człowieka.
3. Wprowadzenie pojęcia nieświadomości do psychologii.
4. W terapii możliwość eliminowania.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Początek nurtu w latach 50-tych XX wieku stanowi podejście alternatywne. Zawiera treści krytyczne w odniesieniu do pesymizmu i determinizmu charakteryzujących behawioryzm i psychoanalizę. Krytyka psychoanalizy za koncentrację na tym, co zaburzone w ludzkim zachowaniu i behawioryzmu za mechaniczną wizję człowieka.

Reprezentanci tego ujęcia uważają, że ludzie są istotami aktywnymi, dobrymi z natury. Przyjmuje się, że głównym zadaniem istot ludzkich jest dążenie do powiększenia i rozwoju własnego potencjału. Podejście humanistyczne powinno zaowocować stworzeniem nauki zajmującej wyższymi motywami ludzkimi, samorealizacja rozwojem, wiedzą i estetyką.

Zachowanie człowieka jest motywowane niepowtarzalnymi dla każdego, biologicznymi i wyuczonymi skłonnościami do rozwoju i zmiany w pozytywnym kierunku, ku samourzeczywistnieniu.

Samourzeczywistnienie, samorealizacja, samoaktualizacja – to stała działalność człowieka do realizowania jego wewnętrznego potencjału – do pełnego rozwoju własnych zdolności i talentów.

Doświadczenia pozytywne – prowadzą do wspierania i rozwoju "ja"; umożliwiają doświadczenie akceptacji. Człowiek unika doświadczeń negatywnych, destrukcyjnych, ponieważ mogą one utrudniać i czasami hamować rozwój osoby.
- teorie humanistyczne są holistyczne, ponieważ zawsze wyjaśniają ludzkie zachowanie w kategoriach całości osobowości
- teorie humanistyczne są dyspozycjonistyczne, ponieważ koncentrują się na wewnętrznych psychicznych właściwościach osoby.
- teorie humanistyczne są fenomenologiczne, ponieważ odnoszą się do subiektywnej rzeczywistości osoby, a nie jej obiektywnych właściwości.
- teorie humanistyczne są egzystencjonalne bo dotyczą wyższych czynności psychicznych.

Carl Rogers (1902 – 1989) TEORIA SKONCENTROWANA NA OSOBIE
- teoria powstała w odniesieniu do doświadczeń z psychicznej praktyki klinicznej (terapia)
- podejście służy zajmowaniu się ludźmi, którzy mają trudności; klient (nie pacjent) jest traktowany jako osoba, która znalazła się w sytuacji niekorzystnej z perspektyw rozwoju i doświadczenia akceptacji
- należ słuchać tego, co ludzie mówią o sobie i w tym jest klucz do ich rozumienia.
- istota rozwoju polega na doświadczeniu bezwarunkowej akceptacji – niezależnie od czynionych błędów i złych zachowań.
- popęd do samorealizacji czasami pozostaje w konflikcie z potrzebą aprobaty i samoakceptacją – szczególnie, wtedy gdy osoba czuje, że do uzyskania aprobaty koniecznie jest spełnienie pewnych warunków; w tym ujęciu człowiek jest zachęcany do tworzenia własnych recept i metod rozwiązywania trudności.
- celem terapii jest stworzenie warunków do przeżycia „doświadczeń korektywnych” pozwalających na doświadczenie akceptacji w sytuacjach, w których w przyszłości człowiek jej nie doznał.

Abraham Maslow TERAPIA MOTYWACJI WZROSTU
- przeciwstawienie motywacji braku, w ramach której organizm stara się odzyskać równowagę psychiczną, motywacją wzrostu – dzięki której człowiek poszukuje możliwości realizacji swojego potencjału, a nie tylko redukowanie deficytu
- potrzeby człowieka tworzą pewną hierarchię od podstawowych (np. głód) do zaawansowanych (potrzeby duchowe)
- tak długo, jak potrzeby niższe w hierarchii nie są zaspokojone, dominują one motywację osoby. Kiedy zostają zaspokojone, człowiek zwraca się ku potrzebom wyższym.

HIERARCHIA POTRZEB MASLOWA
1. potrzeby fizjologiczne — pożywienia, wody, tlenu, odpoczynku, seksu
2. bezpieczeństwa – spokoju, wolności od strachu
3. przynależność – miłości i bycia kochanym
4. szacunku – zaufania do siebie poczucia własnej wartości i kompetencji
5. potrzeby poznawcze — wiedzy, rozumienia, nowości
6. potrzeby estetyczne – harmonii, piękna
7. samorealizacja – spełnienia swojego potencjału i posiadanie sensownych celów
8. transcendencji – potrzeby duchowe

6 PODSTAWOWYCH POSTULATÓW PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ
1. upodmiotowanie sytuacji badawczej poznanie badanego w toku efektywnej komunikacji
2. dialog, a nie manipulacja w sytuacji badania
3. komunikacja, wzajemne porozumienie jest niezbędne w każdej sytuacji (diagnozy, terapie)
4. należy łączyć naukę z praktyką psychologiczną (np. psychoterapia)
5. należy uwzględnić subiektywną perspektywę badanego
6. należy korzystać z empatii najbardziej efektywnego sposobu komunikacji

KRYTYCZNA OCENA TERAPII HUMANISTYCZNEJ
1. nieprecyzyjne sformułowanie kluczowe pojęcia teorii
2. brak możliwości empirycznych weryfikacji teorii
3. brak odniesienia do naśladowania
4. ignorowanie indywidualnej historii osoby i wpływu na rozwój człowieka
5. nadmierne uproszczenie rozumienia osobowości ludzkiej przez zredukowanie jej do trendu, do samorealizacji

PODSUMOWANIE

NATURA CZŁOWIEKA – człowiek aktywny o nieograniczonym potencjale;
DETERMINANTY ZACHOWANIA – samodzielne decyzje człowieka;
REALIZOWANE INTERESY – rozwój osobisty;
GŁÓWNY PROBLEM BADAWCZY – doświadczenie ludzkie, możliwości człowieka
BADANIA PODSTAWOWE – wartości, cele, struktura życia człowieka;