Argentyna

KLIMAT
Duża rozciągłość południkowa powoduje, że klimat Argentyny jest znacznie zróżnicowany: od gorącego zwrotnikowego z porą suchą i podzwrotnikowego bez pory suchej do klimatów zimnych na południu, z pasem klimatów umiarkowanych w centrum. Konsekwentnie wraz ze wzrostem szerokości geograficznej (21*46’-55*58’) rośnie też w lecie długość dnia z północy na południe (aż do dnia polarnego), a w zimie długość nocy (aż do nocy polarnych). Bariera Andów na zachodzie wpływa również na zróżnicowanie klimatyczne. Ukształtowanie pionowe ma także wpływ na obniżanie się temperatury wraz z wysokością (w Argentynie ok. 1*C/180-200).

Wody Oceanu Atlantyckiego, oblewające wybrzeża Argentyny od wschodu, łagodzą zróżnicowanie klimatyczne, zmniejszając amplitudy termiczne. Na północ od rzeki Colorado zwiększa się amplituda termiczna w kierunku na zachód wraz ze zmniejszaniem się wilgotności powietrza. W mieście Parana np. średnia amplituda roczna temperatury wynosi 12,6*C, a średnia wilgotność względna-75%, podczas gdy w San Juan, położonym ok. 5* na zachód, średnia amplituda roczna wynosi 19,5*C, a średnia wilgotność względna-65%. Na południe od rzeki Colorado wieją wiatry zimne polarne z południa na północ i z południowego zachodu (zimne i suche), powodując obniżenie temperatury i wilgotności powietrza w kierunku wschodnim. W Comodoro Rivadavia (45*47’S i 67*30’W) średnia amplituda roczna wynosi 12,5*C, a wilgotność względna-49%, natomiast w Gobernador Gregores (48*47’S i 70*15;W) średnia amplituda roczna jest większa o 10,7*C, a wilgotność względna wynosi 53%.

Na obszarze Argentyny (szczególnie w części nizinnej) wieją wiatry z Wyżu Południowoatlantyckiego o kierunkach: wschód-zachód, południowy wschód-północny zachód i północny wschód-południowy zachód. Są to wiatry ciepłe i wilgotne, oddziałujące na północ od rzeki Colorado. Z Wyżu Południowopacyficznego wieją wiatry z zachodu, które po przekroczeniu Andów tracą wilgotność i docierają do Argentyny jako wiatry zimne i suche. Zaznacza się także Wyż Antarktyczny z wiatrami zimnymi. Oprócz tych stałych wiatrów w Argentynie występują też wiatry lokalne, jak np. pampero czy zonda.
Pampero jest to wiatr zimny i suchy, który bierze początek w antycyklonie południowopacyficznym. Dociera on z zachodu do Andów, wznosi się, przynosząc duże opady w Chile, i następnie schodzi po stokach wschodnich (niosąc masy powietrza zimne i suche) przyciągnięty przez niż z regionu basenu La Platy. Tutaj następuje spotkanie frontalne mas powietrza bardzo gorących i wilgotnych z masami powietrza zimnego i suchego napływającymi z południowego zachodu, co powoduje opady frontalne, a po przejściu regionu Pampy (z południowego zachodu na północny wschód)-oprócz opadów-również spadek temperatury i poprawę pogody. To obniżenie temperatury dochodzi czasami aż do prowincji Tucuman i północnej części Corrientes, wywołując przymrozki niekorzystne dla upraw tropikalnych. Jeśli pampero jest silny i wieje długo, wtedy spycha wody rzeki La Plata w stronę brzegów urugwajskich. Jeśli wieje zbyt długo, wznosi tumany pyłu i wtedy mówi się o nim „pampero brudny”.

Zonda (nazwa używana w prowincjach San Juan i Mendoza) to wiatr gorący, suchy i bardzo „duszny”, z temperaturą do 40*C. Bierze on początek w antycyklonie południowopacyficznym, a po przejściu Andów traci swoją wilgotność na zachodnich stokach (w Chile) i spada jako suchy wiatr do Argentyny.

W styczniu (najcieplejszym miesiącu Argentyny) obszar kraju mieści się między izotermą 28*C na północy i 8*C na południu, w lipcu (zima) odpowiednio między 18* i 2*C. Maksymalną temperaturę w lecie, wynoszącą 49*C, zanotowano w miejscowości Rivadavia, minimalną-35*C w Buen Pasto (Patagonia).

W Północno-wschodniej części kraju opady przekraczają 1 600 mm rocznie, w kierunku zachodnim zmniejszają się do 200 mm, a na Puna de Atacama nie wynoszą nawet 50 mm.
Na południe od rzeki Colorado jest odwrotnie- opady zmniejszają się z zachodu na wschód. W wąskim pasie w Andach suma rocznych opadów przekracza 2 000 mm, osiągając blisko 6 000 mm w okolicach jeziora Paimun. Jest to strefa najwyższych opadów w całym kraju. W kierunku wschodnim, już u podnóża Andów, opady maleją do 400 mm, a dalej- w Patagonii- schodzą do 200 mm rocznie.

ŚWIAT ROŚLINNY
Szata roślinna Argentyny jest bardzo bogata i różnorodna. W prowincji Misiones i na wschodnich stokach oraz u podnóży Sierr Subandyjskich rozciągają się lasy podzwrotnikowe, zwane selva Misionera i selva Tucumano- Misionera. Są to wilgotne, zawsze zielone lasy, odznaczające się bogactwem gatunków drzew liściastych. Z drzew iglastych najbardziej znanym gatunkiem jest araukaria, z rodziny sosnowatych- cedrzyniec. Występują tu ponadto palmy i paprocie drzewiaste, liczne liany i epifity. Prowincja Misiones słynie z yerba mate (ostrokrzew paragwajski, herbata paragwajska). Liście yerba mate wysuszone w specjalnych suszarniach i zmielone służą do przyrządzenia naparu zwanego mate. W dolinach Parany i Urugwaju ciągną się szerokim pasem zawsze zielone lasy galeriowe, poprzerywane zaroślami i łąkami.
Na równinie Gran Chaco występujące tam lasy przeplatają się z sawanną, z kępami kolczastych krzewów lub roślinnością bagienną. Rośnie tu najbardziej cenione ze wszystkich drzew argentyńskich- kebraczo- którego drewno niezwykłej twardości, odporne na działanie czynników atmosferycznych i nie psujące się w wodzie, wykorzystywane jest do budowy mostów, na podkłady kolejowe, słupy telefoniczne, klepki do produkcji beczek, w budownictwie i do wypalania węgla drzewnego. Kebraczo zawiera 20-30% taniny wykorzystywanej przez przemysł garbarski i chemiczny.

Wokół stepów Pampy na terenach suchych i półpustynnych rozciąga się espinal- formacja roślinna składająca się z ciernistych zarośli, wśród których rosną także drzewa oraz kaktusy. Na zewnętrznym łuku lasów i zarośli rozciąga się formacja roślinna, którą tworzą gatunki kseromorficzne, reprezentowane przez nieliczne drzewa (głównie akacje i mimozy) oraz wiele rozmaitych sukulentów. W lecie tereny, na których znajduje się mało wartościowa formacja roślinna- monte, wykorzystuje się jako okresowe pastwiska.

Południowo- wschodnią część Misiones oraz północno- wschodnią i środkową część prowincji Corrientes porasta roślinność trawiasta, wśród której z rzadka rosną drzewa, a którą miejscowa ludność nazywa sawanną.

Pampa jest typową formacją stepową, która obejmuje wschodnią, najbardziej wilgotną część równiny o tej samej nazwie. Roczny opad wynosi tutaj 500 do 1 000 mm i obecnie w znaczniej mierze tereny te zostały zajęte przez uprawy rolne (pola uprawne lub wysokowydajne łąki i pastwiska). W skład pampy weszło wiele nowych gatunków roślin przeniesionych tu celowo lub przypadkowo z Europy. Na zachodzie, aby zapobiec erozji gleb, prowadzi się sztuczne zadrzewienia (głównie eukaliptusy, dęby, topole).

Patagonię pokrywają na ogół suche stepy krzewiaste z roślinnością o cechach subantarktycznych. Bardzo duże obszary to półpustynia patagońska, dla której znamienne są kserofityczne rośliny poduszkowe, należące do różnych rodzin. Formę poduszkową można uważać za przystosowanie się roślin do stałych, silnych wiatrów. Liczne krzewy i krzewinki zrzucają liście na zimę. Dominują gatunki bardziej wytrzymałe na susze i chłody.

Najdalej na południe wysuniętą część Argentyny- Ziemię Ognistą- pokrywają w częściach nizinnych wilgotne, łąki turzycowe lub torfowiska wysokie. Wysoko w górach występuje formacja roślinna o charakterze półpustynnym, reprezentowana głównie przez suchoroślowe trawy kępkowe, wśród których dominują różne gatunki kostrzew. W osłoniętych od wiatru miejscach, zwykle na skalnych rumowiskach, występuje wiele rodzajów kaktusów. Formacja ta, o nazwie puna, dominuje w północno- zachodniej części kraju na śródgórskich płaskowyżach o tej samej nazwie.

Na południe kraju, w wilgotnej strefie Andów Patagońskich występują zwarte kompleksy lasów, które należą do najpiękniejszych i najzasobniejszych na kuli ziemskiej lasów strefy umiarkowanej. Są to lasy mieszane buków patagońskich z drzewami iglastymi (wysokie na 50 m araukarie, cyprysowate, cisy i różne odmiany sosny). Rosną tu ponadto różne krzewy liściaste (powszechne są mirty), paprocie, pnącza, piękne fuksje magellańskie, mchy i porosty.

ŚWIAT ZWIERZĘCY
W selva Misionera żyje kilka gatunków małp szerokonosych, jeżozwierze, mrówkojady, wydry, nutrie, pancerniki, kajmany, żmije i dużo ptactwa (papugi, tukany, orły, liczne ptactwo wodne). Spotyka się jeszcze jaguara, pumę, tapira, ocelota, ale ich liczba szybko maleje. Podobny świat zwierząt występuje w selva Tucumano- Misionera, z tym że żyje tu więcej leniwców i papug. Obszary leśne Chaco zamieszkują tapiry, pancerniki. Spotykana jest puma, jaguar, a z ptaków wiele gatunków kolibrów i kondor królewski. Fauna Pampy jest bardzo różnorodna. Z ssaków kopytnych żyje tu jeleń pudu- najmniejszy z rodziny jeleniowatych, z drapieżników puma i lis pampasowy. Bardzo liczne są wiskacze, a także mnóstwo innych gryzoni. Żyje tu dużo zajęcy, spotykane są pancerniki. Ptaki reprezentowane są przez nieliczne (m.in. flamingi). Najwspanialszy jest struś amerykański nandu, jest to wielki, niezdolny lotu ptak. Stepy Patagonii i płaskowyże andyjskie zamieszkuje drugi gatunek nandu. W krzewiastym stepie patagońskim żyją m.in. Zające patagońskie, lisy, gady, dropie. W Andach od suchej Puny na północy aż do południowych krańców Patagonii żyją lamy- guanako i wikunie, od których wywodzą się udomowione- lama domowa i alpaka. W obszarach leśnych Andów Patagońkich żyją: jelenie andyjskie i jelenie karłowate, guanako, wilki, niedźwiedzie, a z ptaków orły, sokoły, jastrzębie, drozdy, dzięcioły, natomiast wysoko w górach jeden z najwspanialszych ptaków- kondor. Z dwóch jego gatunków (kondor olbrzymi i kondor królewski) występuje tu kondor olbrzymi. Gnieździ się on zazwyczaj na wysokich, niedostępnych skałach, jednak na południu i nad Cieśniną Magellana występuje bezpośrednio nad brzegiem morza. Kondor olbrzymi jest padlinożercą, czasami jednak poluje na młode kozy i jagnięta. Jest obiktem polowań, co stwarza pewne zagrożenie dla tego gatunku. Na południowych krańcach Patagonii i na Ziemi Ognistej żyje kilka gatunków pingwinów w „koloniach”, liczących niekiedy setki, a nawet tysiące osobników.

KRAINY GEOGRAFICZNE
Północno- wschodnią część Argentyny zajmuje rozległa i płaska Nizina La Platy, przechodząca ku zachodowi w równinne wyżyny. Kraina ta leży między Andami na zachodzie a Wyżyną Brazylijską i wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego na wschodzie. Wskutek dużej rozciągłości południkowej zaznaczają się w niej znaczne różnice klimatyczne i florystyczne. Na północy, na obszarze Gran Chaco, o klimacie zwrotnikowym, pokrywają ją suche lasy, kolczaste zarośla i stepy, a częściowo bagna. Międzyrzecze w części północnej jest płaską niziną, pokrytą licznymi rozlewiskami i bagnami oraz lasami parkowymi, a w części południowej- krainą pagórkowatą, poprzecinaną licznymi rzekami.

Obszar wyżynny prowincji Misiones, położony na wysokości 500 m n.p.m., porastają lasy subtropikalne. W południowej części Niziny La Platy leży Pampa- równina o klimacie chłodniejszym. Obszar Pampy był dawniej ogromnym stepem, obecnie w dużej części jest spożytkowany pod uprawę zbóż. Rozwinęła się tu także intensywna hodowla bydła, koni i owiec. Południowo- wschodnią część Argentyny zajmuje Wyżyna Patagońska, poprzecinana głębokimi dolinami rzecznymi o niewyrównanym profilu podłużnym (liczne wodospady i progi), opadająca tarasowo na wschód ku Atlantykowi. Panuje tu klimat umiarkowany, ciepły kontynentalny, z ostrą zimą i skąpymi opadami. Wskutek suchego klimatu i niedostatku żyznej gleby roślinność jest tu uboga: głównie step z ciernistymi krzewami, a w wilgotniejszych dolinach łąki. Znaczne obszary zajmują pastwiska.

Zachodnią Argentynę wzdłuż granicy z Chile zajmują Andy. Na północy obejmują one śródgórski półpustynny płaskowyż- Puna Argentina, w której tylko miejscami występuje roślinność krzewinkowa i trawiasta. Na obrzeżu Puny wznoszą się wysokie grzbiety górskie. W kierunku południowym (od 28*S) obszar górski Andów zwęża się. Góry składają się tu z szeregu biegnących równolegle pasm. W tej partii Andów znajduje się najwyższy szczyt obu Ameryk- Aconcagua (6 959 m n.p.m.), tutaj też- w Kordylierze Zachodniej- linia najwyższych szczytów jest zbieżna z działem wód. Na południe od 39*S ciągną się Andy Patagońskie. Urozmaicona rzeźba, piękne lasy (bukowe i araukariowe), lodowce i liczne jeziora polodowcowe- charakteryzują tę partię gór.

ROLNICTWO
W produkcji roślinnej istotną rolę odgrywają nadal uprawy zbożowe, zajmujące około połowy gruntów ornych. Podstawowe zboża to pszenica i kukurydza, uprawiane przede wszystkim na terenie Pampy. Blisko 1/3 zbiorów pszenicy przeznacza się na eksport. Mniej więcej od 1960 roku zaczęto uprawę sorgo. Jęczmień, żyto i owies mają lokalne znaczenie w rejonach o chłodniejszym klimacie, głównie w północnej części Patagonii.

W roku 1993 zebrano w Argentynie: 10 mln t pszenicy, 11,3 mln kukurydzy, 500 tys. t ryżu, 550 tys. t jęczmienia, 600 tys. t owsa, 40 tys. t żyta.

Do najczęściej uprawianych roślin oleistych należą : soja, słonecznik, uprawiany przede wszystkim na terenach Pampy, oraz orzeszki ziemne, glówny ośrodek uprawy w prowincji Cordoba. Uprawa lnu w celu uzyskiwania siemienia lnianego, wprowadzona przez imigrantów rosyjskich, istniała na dużą skalę jeszcze w latach 40., obecnie jej znaczenie jest minimalne na skutek konkurencji Stanów Zjednoczonych. W prowincjach podgórskich uprawia się oliwki, a na obszarze Międzyrzecza powstały plantacje drzewa tungowego.

Ziemniaków uprawia się niewiele, głównie „na zapleczu” stolicy; znany też jest ziemniak słodki – batat. W „oazach” na przedgórzu Andów jest rozwinięta uprawa trzciny cukrowej, będącej podstawą w produkcji cukru w Argentynie. Bawełnę uprawia się w Chaco. Z roślin używkowych od dawna jest znana herbata paragwajska (yerba mate), rozpowszechniona w prowincji Misiones; ostatnio w Międzyrzeczu wprowadzono herbatę właściwą. W Międzyrzeczu i w prowincjach andyjskich jest uprawiany tytoń.

W Ameryce Łacińskiej Argentyna zajmuje pierwsze miejsce w uprawie winorośli. Winnice znajdują się głównie w prowincjach San Juan i Mendoza (w strefie przedgórzy Andów 70% wszystkich winnic w Argentynie). Jest to największa koncentracja winnic w całej Ameryce Łacińskiej. Wyjątkowo korzystne warunki termiczne, glebowe, wilgotnościowe pozwalają na uprawę najszlachetniejszych i najbardziej wydajnych odmian. W regionie tym zbiory winogron stanowią blisko 90% zbiorów całego kraju. W piwnicach win Mendozy produkuje się najlepsze gatunki win, które można porównać tylko do najlepszych win hiszpańskich. W całej północnej Argentynie rozpowszechnione są gaje pomarańczowe i cytrynowe. Ma też znaczenie, nie spotykana gdzie indziej w Ameryce Południowej, uprawa jabłoni. Sady jabłoni są skupione w dolinie Rio Negro w północnej Patagonii. Większość zbiorów przeznacza się na eksport do innych krajów południowoamerykańskich, gdzie jabłka są uważane za owoc luksusowy.
Hodowla pozostaje szczególnie ważną dla gospodarki światowej gałęzią rolnictwa argentyńskiego. Czołowe miejsce zajmuje ekstensywna hodowla bydła rogatego- pogłowie jego przekracza 50 mln sztuk, z czego około 2/3 przypada na region Pampy. Przeważa hodowla bydła mięsnego. Hodowla bydła mlecznego była jeszcze w okresie międzywojennym niemal nie znana, dopiero w latach 40., zaczęto ją rozwijać w pobliżu głównych miast, a także na obszarze Międzyrzecza.

Dużą rolę odgrywa również hodowla owiec, mająca zresztą najstarsze tradycje. Obecnie hoduje się je w różnych regionach kraju, głównie jednak we wschodniej części Pampy oraz w Patagonii.
Przyrost ten świadczy o zaufaniu do trendów rozwojowych w Argentynie ze strony zagranicznego przemysłu samochodowego, który produkuje tu opierając się na własnych filiach. W koprodukcji z Mazdą mają być wytwarzane pojazdy użytkowe.

Stocznie znajdują się w Buenos Aires i Ensenadzie, fabryka samolotów w Cordobie, a maszyny rolnicze wytwarzane są w Buenos Aires i w Cordobie. Przemysł chemiczny reprezentują fabryki mas plastycznych, farb i lakierów, farmaceutyczne i perfumeryjne, zlokalizowane są głównie w Buenos Aires. Na uwagę zasługuje także przetwórstwo ropy naftowej oraz rozwinięta produkcja barwników, a zwłaszcza przeróbka chemiczna najcenniejszego drzewa Argentyny- kebraczo- zawierającego w drewnie dużą ilość taniny, cennego garbnika stanowiącego tradycyjnie ważny artykuł eksportowy. Argentyna jest największym producentem i eksporterem taniny na świecie. Roczna produkcja crewna nie pokrywa zapotrzebowania krajowego i w tych warunkach Argentyna zmuszona jest do importu drewna użytkowego.

Duże znaczenie odgrywa przemysł spożywczy, a zwłaszcza mięsny, reprezentowany przez kombinaty mięsne. Dostarczają one na rynki światowe mięsa mrożone i chłodzone, ich produkcja w ostatnich latach wynosi ok. 2,7-3 mln t mięsa, przy czym na eksport przeznacza się średnio ok. 250-300 tys. t. Największe zakłady mięsne znajdują się w Buenos Aires, La Plata, Rosario, Zarate i Santa Fe. Duże znaczenie ma również produkcja wyrobów skórzanych, włókienniczych oraz celulozowo- papierniczych. Przemysł celulozowy i papierniczy pracuje przede wszystkim na surowcu importowanym w Brazylii i Kanady, co przesądza o jego lokalizacji w pobliżu portów, głównie w aglomeracji Buenos Aires; tam też skupia się większość przemysłu włókienniczego. W produkcji spożywczej ważna jest produkcja wina, mająca znaczenie światowe (4 miejsce) oraz olejów roślinnych, mąki i cukru. Przemysł cukrowniczy i owocowo- warzywny skupia się głównie w rejonach przedandyjskich. W aglomeracji stołecznej i innych miastach Pampy jest rozwinięty przemysł młynarski i tłuszczowy. Wiele artykułów przemysłu spożywczego jest eksportowanych.