Wielkie odkrycia geograficzne końca XV wieku i początku XIV w.

Przyczyny odkryć:
- wyraźnie odczuwane przeludnienie Starego Kontynentu w epoce późnego średniowiecza, skłoniło ówczesnych ludzi do poszukiwania nowych ziem, ziem które nie tylko dałyby szansę na osiedlenie się, ale i na znalezienia możliwości zarobku i zatrudnienia
- brak kruszców, chęć dotarcia do nowych złóż mineralnych oraz złóż metali szlachetnych
- chęć sprowadzania do Europy przypraw (pieprzu, cynamonu czy wanilii) bez pośredników, a więc po niższych cenach
- krążące w Europie opowieści o bogactwie oraz skarbach Dalekiego Wschodu (Marco Polo "Opisanie świata")
Żegluga dalekomorska przyczyniła się do poczynienia wielkiego postępu tak w zakresie budownictwa okrętowego, jak i w konstruowaniu wysoce (jak na tamte czasy) specjalistycznych urządzeń nawigacyjnych i żeglarskich (np. kompasy, busole czy coraz bardziej szczegółowe mapy)
- organizowanie wypraw geograficznych stwarzało warunki do poszerzania horyzontów myślowych ówczesnych ludzi; do szerzenia wiedzy o świecie, wiedzy o kształcie ziemi; dawało szansę docierania do nowych ziem, spotykania nieznanych dotąd plemion i społeczności; najbardziej zaś żądnym przygód i sławy, wyprawy stwarzały szansę pojedynkowania się i wygrywania z niewiernymi (niechętnymi do przyjmowania europejskich, katolickich oraz cywilizacyjnych zwyczajów i osiągnięć)
- zdobycie przez Turków Osmańskich Konstantynopola w roku 1453, utrudniło handel lądowy, i wymusiło potrzebę poszukiwania nowych, morskich dróg kupieckich do Indii
- na Półwyspie Iberyjskim, na skutek zakończenia rekonkwisty, wyraźnie odczuwano nie tylko głód ziemi, ale nade wszystko głód pracy (zajęcia); kryzys ekonomiczny
Wiedza o świecie u progu wypraw geograficznych XV i XVI wieku
- była bardzo niewielka
- do końca XIV wieku wierzono, że ziemia jest płaska
• poruszano się w obrębie Morza Śródziemnego, Bałtyckiego
• znano kraje Starego Kontynentu, częściowo Azję (zwłaszcza Indie oraz Chiny), jak również północne wybrzeża Afryki
• wyprawy geograficzne miały być swoistym lekarstwem na zażegnanie gospodarczego

Wyprawy Portugalczyków.
Drogę ku terytorium zamorskim wskazała Portugalia, której szlachta była zainteresowana odkryciami. Już u schyłku XIII w. nawiązała ona kontakty handlowe z portami Morza Śródziemnego oraz północnej Francji, Flandrii i Anglii. Dobrze rozwinięta flota pływała jednak w pobliżu brzegów i niechętnie kierowała się ku szerokim przestrzeniom oceanu. W XV stuleciu w Portugalii zrodziła się myśl dotarcia do Indii przez opłynięcie Afryki. W tym też kierunku zaczęto wysyłać wyprawy, organizowane przede wszystkim przez syna króla portugalskiego - Henryka, zwanego Żeglarzem (1394-1460). Za przełomową datę i początek ery wielkich odkryć należy uznać rok 1415, kiedy to Portugalczycy zdobyli Ceutę. Posuwając się na południe Portugalczycy odkryli kolejno Wyspy Kanaryjskie i Azory, ujście Senegalu i Zielony Przylądek, Zatokę Gwinejską i w 1471 r. przekroczyli równik. Na wybrzeżach Afryki stykali się z miejscową ludnością, nawiązywali z nią kontakty handlowe i zakładali ufortyfikowane stacje handlowe. W 1487 r. na czele trzech stateczków wyruszył w drogę do Indii Bartłomiej Diaz. Dotarł on aż do południowego krańca Afryki i nazwał go Przylądkiem Burz. Potem nazwę zmieniono na Przylądek Dobrej Nadziei. port na mauretańskim wybrzeżu, który był doskonałą bazą wypadową do dalszej ekspansji w kierunku Atlantyku i wnętrza kontynentu afrykańskiego.
Dzieło Diaza kontynuował Vasco da Gama jako pierwszy dotarł drogą morską z Europy do Indii umożliwiając europejczykom swobodny handel z Indiami. Trasa wyprawy wiodła przez Atlantyk koło Wysp Kanaryjskich i Wysp Zielonego Przylądka. Mimo że część drogi do Przylądka Dobrej Nadziei była na tamte czasy już dobrze znana, rejs nie należał do łatwych. Vasco musiał radzić sobie z buntami, z gwałtownymi sztormami oraz ze szkorbutem wśród załogi. W czasie Bożego Narodzenia wybrzeżu, które wówczas mijali nadano nazwę Natalia, późniejszy Natal. W styczniu osiągnęli wybrzeże dzisiejszego Mozambiku, kontrolowanego przez Arabów wschodniego wybrzeża Afryki, które stanowiło część sieci handlowej Oceanu Indyjskiego. 20 maja 1498 r dopłynął do Kalifatu.. Gwałtowne niekiedy negocjacje z miejscowymi władcami spotkały się z oporem handlowców arabskich. Ostatecznie jednak da Gama zdołał uzyskać niejasną ugodę handlową, lecz zmuszony był odpłynąć bez ostrzeżenia po tym, jak radża Kalikatu starał się skłonić go do pozostawienia wszystkich towarów jako formy zabezpieczenia. Da Gama zatrzymał towary, lecz pozostawił kilku Portugalczyków z poleceniem prowadzenia stacji handlowej (faktorii).
W drodze powrotnej wielu członków załogi zmarło na szkorbut. Po swoim powrocie do Portugalii we wrześniu 1499 roku da Gama otrzymał tytuł "Admirała mórz indyjskich", i 12 lutego 1502 roku pożeglował ponownie do Indii na czele floty składającej się z dwudziestu okrętów w celu wyegzekwowania interesów portugalskich i zagarnięcia siłą towarów, których nie mógłby nabyć drogą pokojową. Dwa lata wcześniej wysłano Pedro Alvaresa Cabrala (w czasie swojej podróży odkrył on Brazylię), który stwierdził, że załoga faktorii handlowej została wymordowana, spotykając się z oporem Kalikatu.
Vasco da Gama zaatakował i wymusił okup od wschodnioafrykańskiego portu arabskiego Kilwa Kisiwani, który był zaangażowany w opór przeciw Portugalii. Da Gama prowadził działalność piracką przeciwko arabskim statkom handlowym, rozgromił flotę Kalikatu składającą się z około 29 okrętów i ostatecznie podbił to portowe miasto. W zamian za pokój otrzymał cenne koncesje handlowe i olbrzymią ilość łupów, co zapewniło mu wyjątkowe uznanie korony portugalskiej. Po powrocie do Portugalii otrzymał tytuł hrabiego Vidigueira i ziemie należące poprzednio do królewskiej rodziny Bragança.
W roku 1524 Da Gama został po raz ostatni wysłany z zamiarem zastąpienia niekompetentnego wicekróla posiadłości portugalskich lecz zmarł wkrótce po przybyciu do Kalikatu.
Wyprawy hiszpańskie
Od paru wieków żeglarze opowiadali o dalekim lądzie, do którego można dopłynąć z Europy oceanem w kierunku zachodnim. Do jego północnych wybrzeży dopłynęli nawet skandynawscy żeglarze, zwani wikingami, w czasach, kiedy u nas rządzili pierwsi Piastowie. Nie zapomniano o nim i teraz, ale doświadczeni marynarze sądzili, że są to właśnie upragnione Indie. Rozumowali następująco: skoro Ziemia jest okrągła, to płynąc na zachód, można będzie w końcu do nich dotrzeć, (Vasco da Gama kierował się na wschód i opływając Afrykę dotarł do Indii). Koncepcja miała sens tylko nie przewidziano, że po drodze znajduje się ogromny kontynent, czyli dzisiejsza Ameryka. Do Indii chciał żeglować przez Ocean Atlantycki Włoch Krzysztof Kolumb (1451- 1506). Po przestudiowaniu wielu planów, map, opisów i listów upewnił się on w przekonaniu, że podróż nie będzie trwała długo. Niemal 10 lat stracił na szukanie opiekuna wyprawy. Król portugalski nie chciał nim być, natomiast dzięki pomocy swego brata, kartografa, oraz rodziny Pinzonów, dobrze znanej w sferach kupieckich, zapewnił sobie pomoc wpływowego duchownego, i uzyskał aprobatę królowej hiszpańskiej. Kolumbowi oddano do dyspozycji 3 nieduże statki Santa Maria, Pinta i Nina, królowa spodziewała się ogromnych korzyści materialnych. Dnia 3 sierpnia 1492 r. ta mała flotylla wyruszyła pod dowództwem Kolumba z hiszpańskiego portu Polos i po 70 dniach żeglugi dotarła 12 października do lądu. Lądem tym była wyspa San Salvador (Zbawiciela) w archipelagu Bahama. Dalsza podróż zaprowadziła ich do wysp znajdujących się przed kontynentem amerykańskim - Kuby i Haiti. Kolumb był przekonany, że dotarł do Indii, choć nie znalazł tutaj ani większej ilości złota, ani korzeni.
Druga wyprawa Kolumba, składająca się już z 17 statków,dotarła 3 listopada 1493r.na wyspę, którą nazwano Domenica. W drodze na Hispaniolę odkryto inne wyspy, wśród nich 19 listopada Puerto Rico.
28 listopada flota dopływa do La Navidad. Fort jest spalony a wszyscy Hiszpanie wymordowaniW miejscu, które wkrótce okaże się bardzo niekorzystnym, na wschód od La Navidad zakłada Kolumb 9 grudnia 1493r. osadę Isabella.
W przeciągu 1494r Hiszpanie badają coraz głębiej wnętrze Hispanioli w poszukiwaniu złota. W kwietniu dochodzi do pierwszych scysji z tubylcami.
W połowie kwietnia Kolumb udaje się na Kubę i odkrywa 4 maja wyspę Jamajkę.
Ciężko chory powraca Kolumb 29 sierpnia z powrotem na Hispaniolę.
W październiku przybywa na wyspę Juan Aguado, który z polecenia pary królewskiej bada działalność Kolumba z powodu licznych skarg słanych przeciw niemu na dwór królewski.
10 marca 1496r. Kolumb wraca do Hiszpanii, gdzie ląduje w Cadiz 10 czerwca. , 30 maja 1498r. wypływa Kolumb z Sanlucar de Barrameda w swoją trzecią podróż. Na pokładach jego 8 statków płyną pierwsze kobiety do Ameryki. Flota odkrywa 31 lipca wyspę Trinidad. Z powodu niezdrowego klimatu likwiduje Kolumb osadę Isabell. Podczas, gdy Kolumb kontynuuje podróże odkrywcze, osadnicy muszą przemierzać pieszo w poprzek wyspę by na południowym wybrzeżu posadowić nową siedzibę - Santo Domingo.
W 1500r. dochodzi coraz częściej do krwawych scysji pomiędzy kolonistami. Kolumb rozprawia się z nimi bezwzględnie. 25 sierpnia przybywa wysłannik hiszpańskiej pary królewskiej, Francisco de Bobadilla. Z jego rozkazu skuci w kajdany Krzysztof i Bartolomeo Kolumbowie zostają przewiezieni do Hiszpanii, gdzie przybywają 25 listopada. 9 maja udał sie ponownie w czwartą podróż. Po przybyciu 29 czerwca do Santo Domingo Kolumb zabronił zejścia na ląd. Podczas poszukiwań możliwej drogi do Indii, odkrył Kolumb środkowoamerykańskie wybrzeże. W Costa Rica postawił 25 września po raz pierwszy stopę na amerykańskim kontynencie.
Po utracie w 1503r. trzech statków podejmuje Kolumb podróż powrotną do Europy. 14 czerwca rozbija się swym statkiem na Jamajce. Prawie rok muszą rozbitkowie oczekiwać na Jamajce na ratunek z Hispanioli. Kolumb wraca 28 czerwca 1504r. do Hiszpanii gdzie rok później umiera.
Amerigo Vespucci był odkrywcą, od którego nazwę wzięła Ameryka. Był kupcem i bankierem z Florencji. Przeniósł się do Hiszpanii i tam, potkawszy Krzysztofa Kolumba, zainteresował się podróżami.
Nikt dokładnie nie wie, ile razy Vespucci przemierzał Atlantyk, nawet jego własne relacje są niejednoznaczne. Relacje z jego wypraw zawarte w listach do przyjaciół różniły się między sobą, a dane co do długości i szerokości geograficznych nie zawsze były zgodne z prawdą. W pierwszą podróż udał się prawdopodobnie w 1497 roku. Vespucci twierdził później, że to właśnie wtedy, rok przed Kolumbem, ujrzał Amerykę Południową. W latach 1499 i 1500 z pewnością uczestniczył w hiszpańskiej ekspedycji żeglarza Alfonso Ojeda. W tej podróży odkrył ujście Amazonki. Dwa lata później znowu znalazł się w Ameryce Południowej, z portugalską ekspedycją, badając jej linię brzegową w kierunku południowym. To właśnie podczas tej podróży doszedł do przekonania, że Ameryka jest oddzielnym kontynentem, a nie częścią Azji, jak sądził Kolumb. Aby upamiętnić to odkrycie, w 1507 roku ląd ten nazwano Ameryką.

Ferdynand Magellan(1480 -1521) był portugalskim żeglarzem, który znany jest ze swojej podroży dookoła świata. Już jako 20 letni młodzieniec miał okazje wyruszyć w morską podroż. Magellan został oskarżony o nielegalny handel z muzułmańskimi Mauretanami, co spowodowało kilka nieprzyjemnych konfliktów, a także zniesławienie jego imienia przed portugalskim królem. W 1517 roku Magellan postanowił wyrzec się swojego obywatelstwa i wyjechać do Hiszpanii, gdzie bez większych problemów udało mu się zadomowić i znaleźć kilku wpływowych przyjaciół.
Z pomocą portugalskiego astronoma Ruy'a Faleiro, Magellan otrzymał od króla Karola zezwolenie oraz ogromną pomoc finansową na wyprawę dookoła świata. W wyprawie rozpoczętej 10 sierpnia 1519 roku wzięło udział 5 statków. Po drodze załoga napotkała wiele przeszkód, jak i odkryła wiele zdumiewających rzeczy. 1 listopada 1520 roku flota dotarła do cieśniny łączącej Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym, którą Magellan nazwał Cieśniną Wszystkich Świętych a obecna nazwa to Cieśnina Magellana na południowym krańcu Ameryki Południowej. Kiedy załoga dotarła na wody Pacyfiku, Magellan nazwał ocean „Spokojnym”.
Niestety Magellan nie doczekał końca podróży, gdyż 27 kwietnia 1521 roku został zamordowany przez tubylców podczas postoju na wyspie Mactan. Z pięciu statków jakie wyruszyły z portu w Sewilli tylko „Victoria” z załogą liczącą 18 osób, pod dowództwem Juana Sebastiana Elcano powróciła do Hiszpanii
Skutki odkryć geograficznych
Pozytywne:
-dla Europy odkrycia geograficzne rozpoczęły okres podbojów kolonialnych,
-wzrost znaczenia Hiszpanii i Portugalii, rozwój nowych miast portowych np. Antwerpii, Amsterdamu,
-Powstanie nowych, morskich szlaków handlowych. Ożywienie handlu artykułami zamorskimi,
-Napływ dużej ilości kruszców (złoto i srebro) do Europy co spowodowało „rewolucję cen”, polegajacą na bardzo dużym wzroście cen żywności przy minimalnym wzroście cen produktów pochodzenia rzemieślniczego.
-Migracja ludności wiejskiej do miast (głównie w Europie zachodniej) w celu znalezienia źródła zarobkowania.
-Wzrost demograficzny w Europie i emigracja po za „stary” kontynent.
-Sprowadzenie nowych surowców do Europy w tym owoców, warzyw np. fasolę, kukurydzę, paprykę, pomidory oraz kawy, kakao, indyki, pieprz także szlachetnych minerałów, bawełny, jedwabiu, chińskiej porcelany itp.
-Poszerzenie horyzontów myślowych Europejczyków oraz rozwój nauk (astronomia, biologia, geografia). Rozwój humanizmu.
-Potwierdzenie teorii kulistości Ziemi.
-Rozwój chrześcijaństwa na nowo odkrytych terenach, poprzez prace misjonarzy.
-Sprowadzenie na kontynent amerykański koni.
-Rozwój nowych rynków zbytu.



Negatywne:
-Dla terenów kolonijnych np. w koloniach hiszpańskich stosowano zasadę „encomienda”- był to system niewolniczego gospodarowania i kontroli nad ludnością indiańską. Obszary skolonizowane, na których znajdowały się surowce mineralne (złoto, srebro) stały się obszarami nieludzkiego wyzysku ekonomicznego i społecznego.
-Niszczycielska działalność konkwistadorów i walki z ludnością podbitą.
-Niszczenie kultury Majów, Inków i Azteków.
-Handel niewolnikami.
-Rozwój chorób przywiezionych przez europejczyków np. ospa, która doprowadziła do śmierci wielu tysięcy Indian.
-Przywiezienie do Europy nieznanych dotąd chorób np. syfilis.
-Spadek znaczenia „starej” (śródziemnomorskiej) drogi do Indii oraz miast włoskich i szlaku hanzeatyckiego. Zanik handlu lewantyńskiego.