Kreacja bohatera romantycznego w III części "Dziadów".

Romantyzm to epoka, która nie mogłaby istnieć bez bohatera romantycznego. Postać ta jest zrośnięta z epoką, występująca w większości utworów – symbol młodego człowieka I połowy XIX wieku. Na początek więc zarysuję jej ogólny schemat. „Młodość” bohatera romantycznego scharakteryzowana jest przez : samotność, wrażliwość, poczucie wyobcowania wśród ludzi i bunt wobec świata. Młody romantyk kocha, lecz jest to uczucie tragiczne, bez szans powodzenia. Z reguły jest to poeta reprezentujący romantyczną interpretację istnienia : irracjonalizm, metafizykę itp. Punktem przełomowym w jego biografii jest samobójstwo, popełnione w wyniku zawodu miłosnego. Dalsza część to „życie” po samobójstwie. Moment śmierci jest zazwyczaj niejasno określony – nasz bohater żyje dalej. Następuje w nim wielka przemiana. Z nieszczęśliwego kochanka przeistacza się w bojownika o sprawę ojczyzny. W walce o wolność sięga po wszelkie środki, takie jak spisek, bunt, zamach, czasem dwuznaczne moralnie. Prywatnie bohater ten przegrywa, lecz jego postawa pozostaje zwycięska, natomiast przyszłość jest nieokreślona.

Z pewnymi odstępstwami, powyższy schemat realizuje Konrad Wallenrod. Jest to bohater specyficzny, miłość jego realizuje się w małżeństwie i dopiero na skutek obowiązku walki staje się tragiczna. Poświęcając honor, dumę i życie prywatne, Wallenrod wypełnia swą historyczną misję i doprowadza do klęski Zakonu, przegrywając jednocześnie własne życie. Dlatego też samobójstwo staje się dla Konrada jedynym logicznym rozwiązaniem, jest nieuniknione i nieodwołalne.

Zanim pojawi się tu wykreowany przez Adama Mickiewicza nowy typ bohatera romantycznego, warto też wspomnieć o dwóch innych postaciach z zagranicznej literatury romantycznej. Pierwszą z nich jest „Giaur” G. Byrona. Bohater tej powieści jest człowiekiem cierpiącym, samotnikiem i wygnańcem, mordercą, jednocześnie też nieprzeciętnym indywidualistą, pełnym odwagi i męstwa. Nie uciekając przed swoim bólem, nie żądając rozgrzeszenia, oczekuje na śmierć. Zbuntowany wobec świata, dumny i silny, nie żałuje popełnionych czynów, umiera w zapomnieniu. Giaur jest postacią bardzo kontrowersyjną, wewnętrznie rozdartą, skomplikowaną; człowiekiem, który za intensywność swojego życia, uczuć i myśli zapłacił ogromną cenę.

Drugą postacią jest Werter J.W. Goethego – samotny z wyboru. Najlepiej czuje się w izolacji, wówczas może rozmyślać. Jest marzycielem, pragnie odnaleźć sens życia i trwać w harmonii ze światem przyrody. Krytykuje etykietę dworską, dumę arystokracji, rządzę pierwszeństwa. Jego zdaniem stosunek do drugiego człowieka wyznacza serce a nie rozum.

W IV cz. „Dziadów” głównym bohaterem jest Gustaw stworzony na podstawie wizerunku Giaura i Wertera. Natomiast cz. III przedstawia nam przemianę dwóch typów bohatera romantycznego : nieszczęśliwy z miłości Gustaw przeobraża się w Konrada – wielkiego patriotę. Z tej sceny wywnioskować można, że dotychczas podstawową cechą omawianego bohatera było tragiczne uczucie do kobiety, w imię której ginęli Werter, Giaur a następnie Gustaw. Konrad różni się od poprzednich wzorców, gdyż ta postać jest nacechowana wielką miłością, nie do jednej osoby lecz do całego narodu, do ojczyzny. Według Konrada jego życiową misją jest walczyć o wolność swojego kraju nie zwracając uwagi na własne potrzeby i cierpienie. Z ideą walki łączy się inna ważna cecha, czyli bunt wobec rzeczywistości. Tak jak Werter sprzeciwiał się niesprawiedliwym podziałom społecznym; a Giaur nie godził się z regułami muzułmańskiej religii, tak Konrad nie mógł zrozumieć niesprawiedliwych zasad rządzących otaczającym go światem. Różnica polega na tym, że dwaj poprzedni bohaterowie dbali o swój własny interes, natomiast Konrad kierował się jedynie cierpieniem innych ludzi, męką narodu polskiego. Pomimo tej dzielnej postawy, w III cz. „Dziadów” występuje jeszcze jeden rodzaj buntu – przeciw Bogu. Ukazane jest to w Wielkiej Improwizacji. Konrad nie tylko cierpi za swój naród, ale również chce posiąść władzę silniejszą od Bożej. Mówi :
„Ja chcę władzy, daj mi ją, lub wskaż do niej drogę !”

Uważa on, że świat stworzony przez Boga jest niedoskonały, panuje na nim zło, Polska cierpi niewinnie i nie może się on pogodzić z niewolą swojego narodu. Twierdzi, że gdyby mógł, stworzyłby świat bez cierpień i uczyniłby swoją ojczyznę szczęśliwą. Nowy porządek, jaki chce zbudować, ma służyć głównie ludowi polskiemu, a nawet całej ludzkości, a nie jego osobistym ambicjom. Jest wielkim patriotą, kocha swą ojczyznę i odczuwa jej cierpienia jak własne. Łączy swój los z jej losem i utożsamia się z nią mówiąc :

„Ja i ojczyzna to jedno.”

Czując się odpowiedzialnym za losy Polski, występuje jako przedstawiciel całego ciemiężonego narodu i bierze na siebie wszystkie cierpienia Polaków :

„ Nazywam się Milijon – bo za milijony
Kocham i cierpię katusze”,

w słowach tych zamknął poeta swój ból patriotyczny i tragedię jaką przeżywał tuż po klęsce Powstania Listopadowego. Występują tu też przejawy prometeizmu Konrada, czyli że pragnie on szczęścia narodu, ale chce je wywalczyć sam jak Prometeusz.

Jedną z ważniejszych cech bohatera romantycznego jest odizolowanie się od świata. Tu właśnie zauważamy podobieństwo Konrada, który odcięty jest od rzeczywistości przez sam fakt pobytu w więzieniu, do Giaura, który wszędzie czuł się obco. Również bohatera romantycznego cechuje indywidualizm. Każda postać jest szczególna, wyodrębniona ze społeczeństwa, jest jednostką wybitną. Tu natomiast znajdujemy podobieństwo do Wertera, gdyż obaj są poetami. Bohater Goethego uważa się za jednego z wielu a Konrad za tego jedynego i największego, mówiąc :

„Depcę was, wszyscy poeci.
Wszyscy mędrce i proroki,
Których wielbił świat szeroki”

Konrad bowiem napełniony jest pychą, czuje się wyjątkowy i sam to podkreśla. Indywidualizm swej osoby stawia wysoko na piedestale. Przecież osoba słaba psychicznie i mało wybitna nie odważyłaby się stanąć do pojedynku z Bogiem.

Adam Mickiewicz w III cz. „Dziadów” wykreował nowy typ bohatera romantycznego. Kierował się pierwotnymi wzorcami stworzonymi na początku epoki romantyzmu przez jego poprzedników. Na uwadze miał również ówczesną sytuację Polski i całej Europy, będących pod wpływem tyranii cara rosyjskiego. Stworzenie takiego bohatera było niemalże konieczne aby zagrzać każdego Polaka do walki.