Aleksander Fredro hrabia herbu Bończa (ur. 20 czerwca 1793 w Surochowie, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, wolnomularz. Tworzył w epoce romantyzmu.
Życie
Urodził się 20 czerwca 1793 u stóp Karpat, w Surochowie niedaleko Jarosławia w bogatej rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej). Do Beńkowej Wiszni rodzice Aleksandra Fredry sprowadzili się w 1797. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 w pożarze dworu w Beńkowej Wiszni zginęła jego matka, Marianna Fredrowa. Ojciec, Jacek hrabia Fredro, przeniósł się wraz z nim do Lwowa.
Dalsze koleje losu przyszłego pisarza były następujące.
- W 1809 (w wieku 16 lat) zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, później był w wojsku Napoleona.
- W 1812 wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę (otrzymał wówczas Złoty Krzyż Virtuti Militari).
- W latach 1813–1814 przebył całą kampanię napoleońską jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza.
- W 1814 został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej.
- W 1815, po abdykacji Napoleona, wrócił do domu i gospodarował w rodzinnym majątku Beńkowa Wisznia. Opuszczając Paryż po klęsce Napoleona, Aleksander hr. Fredro napisał: Wyjechaliśmy razem, z odmiennych pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek.
- Wstąpił do lubelskiej loży wolnomularskiej.
- W 1818, mając 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię, "Pan Geldhab". Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opowiada o perypetiach młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza, usiłującego jednocześnie wydać ją za księcia. Sztuka została wystawiona w 1821 r.
- 8 listopada 1828[1], po jedenastu latach starań, poślubił w kościele w Korczynie właścicielkę zamku w Odrzykoniu, Zofię de domo hrabinę Jabłonowską, primo voto hrabinę Skarbkową.
- W 1828, po śmierci ojca, przejął i pomnożył odziedziczony majątek. Był już wtedy autorem kilkunastu komedii.
- Od 1829 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
- 1830 – udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie.
- W 1832 przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji.
- W 1846, po 18 latach pobytu na wsi, Fredrowie zakupili we Lwowie dworek z ogrodem na Chorążczyźnie, w którym zamieszkali.
- W rewolucyjnym roku 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej.
- W latach 1850–1855 (z niewielkimi przerwami) przebywał po raz drugi we Francji, gdzie po powstaniu węgierskim znalazł schronienie jego syn, Jan Aleksander Fredro (także komediopisarz, lecz niższego lotu).
- Od 1861 był posłem do Sejmu Krajowego, czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności.
- Od 1873 był członkiem Akademii Umiejętności.
- Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876, został pochowany w rodzinnej krypcie kościoła w Rudkach koło Lwowa.
- W latach 70. XX wieku wrocławski znawca i miłośnik twórczości Fredry, profesor Bogdan Zakrzewski, odwiedzając Rudki miał skraść z grobowca poety jeden z palców jego szkieletu; kości te zamurowano w ścianie kościoła św. Maurycego we Wrocławiu.
Aleksander Fredro był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności: aktywny i zaangażowany w sprawy publiczne, szukał zarazem samotności i przejawiał skłonność do mizantropii. Ostatnie lata życia, naznaczone chorobami, spędził z dala od świata w ścisłym gronie rodzinnym.
Był autorem komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Pisywał również wiersze, poematy, aforyzmy. Debiutował w 1817, jednak pozostał obcy problemom romantyzmu. Naraziło go to na ostre ataki ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego, w wyniku których zaprzestał publikowania swoich utworów, pisując do szuflady przez ok. 18 lat. Wychowany w tradycjach oświecenia, był bliski L. Sterne'owi.
W swych komediach Fredro ukazał mistrzostwo w charakterystyce bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Do utworów wprowadzał akcenty humorystyczne i elementy komiki ludowego teatru, ówcześnie właściwe tylko farsie. Utwory Fredry weszły na stałe do kanonu polskiej literatury i teatru. Jego bajki, jak np. "Małpa w kąpieli", "Zupa na gwoździu" czy "Paweł i Gaweł", są lekturami literatury dziecięcej.
Etapy jego edukacji
- I – nauka w domu (pod okiem guwernera), polegała na pamięciowym opanowywaniu wiedzy książkowej, Fredro wspomina ją następująco: "w młodych latach nie okazywałem zdolności do nauki",
- II (szkoła życia) – nabieranie doświadczenia życiowego, "odtąd zaczęła się dla mnie szkoła świata, najpraktyczniejsza, najbardziej urozmaicona".
Twórczość
- Gwałtu, co się dzieje!
- Intryga naprędce (wystawiona 1815)
- Damy i Huzary
- Dożywocie (wystawiona 1835)
- Mąż i żona (wystawiona 1821)
- Cudzoziemszczyzna
- Nowy Don Kiszot, czyli sto szaleństw (wodewil)
- Odludki i poeta
- Pan Geldhab (wystawiona 1821)
- Pan Jowialski (wystawiona 1832)
- Śluby panieńskie czyli Magnetyzm serca (wystawiona 1833)
- Trzy po trzy
- Nocleg w Apeninach
- Wielki człowiek do małych interesów (wystawiona 1877)
- Wychowanka
- Paweł i Gaweł
- Ożenić się nie mogę
- Zapiski starucha
- Zemsta (wystawiona 1834).
- Piczomira królowa Branlomanii
- Sztuka obłapiania
- Rewolwer (komedia)
- Brytan-Bryś
Utwory przypisywane A. Fredrze
- Baśń o trzech braciach i królewnie
- XIII Księga Pana Tadeusza
Rodzina
Jesienią 1828 r. ożenił się z Zofią z Jabłonowskich primo voto Skarbkową. Miał z nią syna Jana Aleksandra i córkę Zofię z Fredrów, zamężną hrabinę Szeptycką, która była matką m.in. biskupa Andrzeja Szeptyckiego i generała Stanisława.