Himalaje - roślinność, zwierzęta, himalaiści

Himalaje, pasmo górskie w Azji Południowej, ciągnące się pasem o długości 2500 km, szerokim przeciętnie na 250 km, zamykając od strony północnej subkontynent indyjski. W obrębie Himalajów znajduje się najwyższy szczyt Ziemi Mount Everest (8848 m n.p.m.).

Pasma Wielkich Himalajów tworzą główną oś całego łańcucha. Średnia wysokość szczytów sięga tu 6000 m n.p.m., przełęcze zaś tylko wyjątkowo schodzą poniżej 4000 m n.p.m. W Wielkich Himalajach znajduje się 10 samodzielnych szczytów o wysokości przekraczającej 8000 m n.p.m. Są to: Mount Everest (8848 m n.p.m.), Kanczendzanga (8585 m n.p.m.), Lhotse (8501 m n.p.m.), Makalu (8470 m n.p.m.), Czo Oju (8189 m n.p.m.), Dhaulagiri (8172 m n.p.m.), Manaslu (8126 m n.p.m.), Nanga Parbat (8126 m n.p.m.), Annapurna (8078 m n.p.m.), Sziszapangma (8013 m n.p.m.).

Klimat

Himalaje tworzą wyraźną granicę klimatyczną. Południowe stoki gór znajdują się pod wpływem oddziaływania monsunów. W okresie letnim występują tu obfite opady. Północne stoki Himalajów położone są w strefie oddziaływania klimatu zwrotnikowego, chłodnego i suchego.

Wieczne śniegi i lodowce zajmują w Himalajach powierzchnię 10 tys. km2. Największą długość osiągają jęzory lodowców na Gangotri i Zema (26 km) oraz lodowiec Rongbuk na północnych stokach Mount Everestu (19 km).

Roślinność

Himalaje mają niezwykle wyraźnie zaznaczony piętrowy układ roślinności. Do wysokości 1000 m n.p.m. stoki porasta wilgotny i bagnisty las o charakterze dżungli, zwany terajem. Powyżej rozpoczyna się strefa porośnięta wiecznie zielonym lasem zwrotnikowym z bambusami, palmami, drzewiastymi paprociami.

Powyżej 2000 m n.p.m. występują lasy liściaste z dębami, magnoliami, kasztanami, klonami, wawrzynami. W górnych partiach tego piętra pojawiają się drzewa szpilkowe, m.in. sosny, cedry himalajskie. Na wysokości 3500-4000 m n.p.m. przebiega górna granica lasów, powyżej której spotyka się roślinność alpejską z krzewami i górskimi łąkami. Granica wiecznego śniegu na wysokości 4500-5700 m n.p.m.

Zwierzęta

Na południu doliny i przedgórza Himalajów zamieszkują gatunki należące do fauny orientalnej: tygrysy, nosorożce, słonie, małpy, mangusty, pandy. W wyższych partiach gór spotyka się rysie, niedźwiedzie, dziki, piżmowce, owce kaszgarskie i stepowe, kozy śruborogie, kilka gatunków jeleni.

Zdobywcy szczytów górskich

Hillary Sir Edmund Percival (1919-), nowozelandzki alpinista, himalaista i badacz polarny. 29 V 1953 wraz z Szerpą Tensingiem Norgayem dokonał pierwszego wejścia na najwyższy szczyt świata - Mount Everest. W 1958 dotarł do bieguna południowego i przeszedł w poprzek Antarktydę.

Za wybitne osiągnięcia sportowe uzyskał od królowej Elżbiety II w 1953 tytuł szlachecki.

Tenzing Norkay (1914-1986), nepalski himalaista, Szerpa z Solokhumba. Od 1935 uczestniczył w wyprawach w Himalaje jako tragarz. 1951 zdobył szczyt Nanda Dewi (w wyprawie francuskiej).

Pierwszy zdobywca Mount Everestu, na który wszedł wspólnie z E. Hillarym 29 maja 1953. Prezes Stowarzyszenia Szerpów i kierownik Instytutu Górskiego w Dardżylingu w Indiach.

Messner Reinhold (1944-), włoski alpinista narodowości niemieckiej. Pierwszy w świecie zdobywca wszystkich 14 szczytów o wysokości ponad 8 tys. m (przed Polakiem J. Kukuczką), najwybitniejszy przedstawiciel nowoczesnego alpinizmu, rzecznik minimalizacji środków w wyprawach - preferował drogi samotne, rezygnował z aparatów tlenowych (w 1977 zdobył w ten sposób Mount Everest).

Kukuczka Jerzy (1948-1989), najwybitniejszy polski alpinista i himalaista, w latach 1979-1987 zdobywca wszystkich 14 szczytów o wysokości ponad 8 tys. m, jako drugi człowiek w świecie po R. Messnerze. Na 11 spośród tych 14 szczytów wszedł nowymi drogami, na 4 - pierwszy raz zimą.

W 1988 na Olimpiadzie w Calgary nagrodzony został srebrnym medalem olimpijskim za osiągnięcia w alpinizmie (podobnie jak Messner, który nie przyjął wyróżnienia). Zginął podczas wejścia południową ścianą na Lhotse. Autor książek Na szczytach świata (1990) i Mój pionowy świat (1995).

W 1988 na olimpiadzie w Calgary nagrodzony srebrnym medalem olimpijskim za osiągnięcia w alpinizmie, nie przyjął tego wyróżnienia. Autor wielu książek.
Rutkiewicz Wanda (1943-1992), jedna z najwybitniejszych polskich alpinistek i himalaistek w historii, z zawodu elektronik. W 1975 zdobyła dziewiczy szczyt Gasherbrum III (7952 m n.p.m.). W 1978 jako pierwsza Polka i Europejka (a trzecia kobieta na świecie) weszła na Mount Everest .

Zdobyła również siedem szczytów 8-tysięcznych: w 1985 - Nanga Parbat (8125 m n.p.m.), 1986 - K-2 (Czogori, 8611 m n.p.m., jako pierwsza kobieta), 1987 - Sziszapangmę (8046 m n.p.m.), 1989 - Gasherbrum II (8035 m n.p.m.), 1990 - Gasherbrum I (8068 m n.p.m.), 1991 - Czo Oju (8201 m n.p.m., w samotnej wyprawie) i Annapurnę (8091 m n.p.m., samotnie).
Nie zdołała sięgnąć po Koronę Himalajów (nie stanęła na szczytach wszystkich 14 ośmiotysięczników) - zaginęła podczas wyprawy na Kanczendzangę w 1992.

Cichy Leszek (1951-), polski taternik, alpinista, himalaista, inzynier geodeta. Uczestnik wielu wypraw wysokogórskich w Karakorum, m.in na Gaszerbrum II (trzecie wejście nową drogą, 1975), w Himalaje - wraz z K. Wielickim dokonał pierwszego zimowego wejścia na Mount Everest (1980), jako pierwszy pokonał południową ścianę Kanczendzangi (1985). Od 1996 prezes Polskiego Związku Alpinizmu.

Wielicki Krzysztof (1950-), polski himalaista. Zdobył - jako drugi Polak po J. Kukuczce - 14 szczytów o wysokości ponad 8 tys. m n.p.m. 1980 wspólnie z L. Cichym wejście zimowe na Mount Everest. 1984 wszedł samotnie na Broad Peak (8047 m), było to pierwsze w świecie jednodniowe wejście na 8-tysięczny szczyt.

Hajdukiewicz Jerzy (1919-), polski taternik, alpinista. Ma w dorobku wiele pierwszych zimowych przejść w Tatrach, wybitne przejścia w Alpach, zdobywał szczyty himalajskie (Himalaje). W latach 1973-1978 lekarz naczelny GOPR. Autor książek, m.in. Himal Cu-Cu-Ra (1961) i Dhaulagiri zdobyty (1963).

Chrobak Eugeniusz (1939-1991), polski taternik, alpinista, himalaista, andynista. Uczestnik wielu wypraw wysokogórskich. Wiele pierwszych przejść i wejść na szczyty w Tatrach, Kaukazie, Alpach, Andach, Hindukuszu i Himalajach. Zginął w 1991 roku podczas wyprawy na Mount Everest.

Karpiński Adam, pseudonim Akar (1897-1939), polski taternik, alpinista, lotnik, inżynier, konstruktor lotniczy. W 1939 był kierownikiem pierwszej polskiej wyprawy w Himalaje która zdobyła Nanda Dewi East (7434 m). W jej trakcie zginął w lawinie z S. Bernadzikiewiczem, atakując szczyt Trisuli (7150 m).

Diemberger Kurt (1932-), austriacki alpinista, jeden z pionierów himalaizmu. Dokonał pierwszych wejść na Broad Peak (1957) i Dhaulagiri (1960). Zdobył także m.in. Makalu (1978), Mount Everest (1978), Gaszerbrum II (1979) i K 2 (1986). Autor filmów i książek poświęconych górom.Autor filmów i książek poświęconych górom.

Sprzęt do wspinaczki wysokogórskiej: raki (metalowa rama z ostrymi kolcami, przymocowywana do butów, ułatwiająca i czyniąca bezpieczniejszym poruszanie się po lodzie i stromym, twardym śniegu), liny, haki, czekan (mocna, okuta laska ze stalową główką, zakończoną z jednej strony dziobem, a z drugiej łopatką; obecnie czekany wykonuje się z wysokiej jakości tworzyw sztucznych. Używany przez alipinistów do rąbania stopni, w stromym lodzie lub śniegu, także do asekuracji) , karabinki, młotki lodowe. Wysoko jest mocno rozrzedzone powietrze, dlatego potrzebne są aparaty tlenowe.

Szczyty w Himalajach

Mount Everest, Everest, Czomolungma, Sagarmatha (8848 m n.p.m.), najwyższy szczyt świata, położony w środkowej części Himalajów Wysokich, na granicy Nepalu i Tybetu (Chiny).
Zbudowany z granitów, gnejsów oraz z wapieni i łupków. Tworzy potężny masyw podcięty z trzech stron lodowcami (najdłuższe Khumbu i Rongbuk - ok. 17 km). Przez miejscową ludność uważany za siedzibę bogów (Czomolungma - Bogini Matka Ziemi).

Masyw Mount Everest objęty jest parkiem narodowym (Sagarmatha). Szczyt pierwotnie nosił nazwę Peak XV, w 1851 w trakcie standardowych pomiarów topograficznych określono jego prawidłową wysokość i nazwano go nazwiskiem kierownika Biura Pomiarów w Indiach.

Próby zdobycia Mount Everestu przez wyprawy brytyjskie od strony północnej datują się od 1921, w ich trakcie w 1924 zginął podczas brawurowego ataku - prawdopodobnie 300 m poniżej szczytu - lider brytyjskiego zespołu, wybitny alpinista G. Mallory. Mount Everest został zdobyty od południa (podczas 12 kolejnej wyprawy) 29 maja 1953 przez Nowozelandczyka E.P. Hillary'ego i Szerpę N.B. Tenzinga, podczas wyprawy kierowanej przez J. Hunta.

Pierwszego polskiego wejścia dokonała W. Rutkiewicz 16 października 1978 (w dniu wyboru K. Wojtyły na papieża) - było to równocześnie pierwsze wejście Europejki i trzecie wejście kobiece w ogóle. 17 lutego 1980 wyprawa polska (L. Cichy i K. Wielicki) dokonała pierwszego wejścia zimowego na Mount Everest.

Kanczendzanga, Kanchenjunga, Kancz (8598 m n.p.m.), szczyt we wschodniej części Himalajów, na granicy Indii (Sikkimu) i Nepalu. Trzeci co do wysokości na Ziemi. Zbudowany ze skał metamorficznych i magmowych. Tworzy kilkuwierzchołkowy masyw, rozczłonkowany dolinami, którymi w różne strony spływają lodowce (nazwa szczytu oznacza: Pięć Skarbnic Wielkiego Śniegu).

Główny wierzchołek zdobyty w 1955 przez Brytyjczyków (G. Banda, J. Browna), południowy (8500 m) w 1978 przez wyprawę polską (E. Chrobak, W. Wróż), środkowy (8490 m) w 1978 również przez Polaków (W. Brański, Z. Heinrich, K. Olech).

Lhotse, Lhoce (8511 m n.p.m.), szczyt w środkowej części Himalajów Wysokich, na granicy Nepalu i Chin. Czwarty co do wysokości na świecie. Położony w masywie Mount Everestu, od którego oddziela go Przełęcz Południowa. Zbudowany z paleozoicznych skał metamorficznych i skał osadowych. Pokryty wiecznymi śniegami i lodowcami.
Zdobyty w 1956 przez Szwajcarów (F. Luchsinger, E. Reiss). Pierwsze polskie wejście w 1979 (wyprawa pod kierunkiem A. Bilczewskiego). Na południowej ścianie Lhotse w 1989 zginął najwybitniejszy polski himalaista J. Kukuczka.

Makalu, piąty co do wysokości szczyt świata (8481 m n.p.m.), położony w Himalajach Wysokich, na granicy Chin i Nepalu, na południowy wschód od Mount Everestu. Zbudowany z paleozoicznych gnejsów i granitów, a także skał osadowych. Stoki powyżej ok. 5700 m pokryte wiecznymi śniegami, lodowce schodzą ok. 1000 m niżej. Przed 1851 uważany był mylnie za najwyższy szczyt świata. Zdobyty w 1955 przez Francuzów (J. Couzy, L. Terray), pierwsze polskie wejście - J. Kukuczka, 1981.

Czo Oju, Cho Oyo (8201 m n.p.m.), szczyt w głównej grani Himalajów Wysokich, na północny-zachód od Mount Everest, na granicy chińsko-nepalskiej, jeden z najwyższych na ziemi. Wieczne śniegi i lodowce. Pierwszego wejścia dokonała austriacka wyprawa alpinistyczna w 1954.

Dhaulagiri (8167 m n.p.m.), szczyt w Himalajach, na terytorium Nepalu. Pokryty wiecznymi śniegami. Zbudowany ze skał krystalicznych, głównie gnejsów i granitów.
Cel licznych wypraw alpinistycznych. Pierwszego wejścia dokonała szwajcarska wyprawa himalaistyczna w 1960, w której uczesniczyli J. Hajdukiewicz i A. Skoczylas.

Manaslu, Kutang, jeden z czternastu najwyższych szczytów świata (8126 m n.p.m.), położony w Himalajach Wysokich, w Nepalu. Zbudowany ze skał metamorficznych (prekambr i paleozoik). Stoki pokryte lodowcami i wiecznymi śniegami, zdobyty w 1956 przez Japończyka T. Imanishi i Szerpę G. Norbu.

Nanga Parbat, Nanga Parwat, Naga Góra, dziewiąty co do wysokości szczyt świata. Położony w zachodniej części Himalajów Wysokich, na obszarze Kaszmiru, wznosi się do 8125 m n.p.m. Zbudowany z prekambryjskich skał metamorficznych i krystalicznych (skały krystaliczne). Tworzy potężny masyw, opadający ku północy do przełomu Indusu 7000-metrową, najwyższą na świecie ścianą. Stoki Nanga Parbat pokrywają liczne lodowce (najdłuższy Rakhiot - ok. 15 km) i wieczne śniegi.

Należy do szczytów wyjątkowo trudno dostępnych i niebezpiecznych, próby jego zdobycia w latach 1895-1950 pochłonęły 31 ofiar. Jako pierwszy wszedł nań w 1953 Austriak H. Buhl, członek wyprawy niemiecko-austriackiej.

Annapurna, szczyt w Himalajach na terytorium Nepalu, jeden z najwyższych na świecie - 8091 m n.p.m. 1950 zdobyty jako pierwszy z 14 szczytów 8-tysięcznych. 1970 przejście południowej ściany otworzyło erę nowych dróg na najwyższych szczytach Ziemi. 1981 wejście środkiem południowej ściany (wyprawa polska, kierownik R. Szafirski). 1987 pierwsze wejście zimowe na szczyt (A. Hajzer, J. Kukuczka).

Sziszapangma, Shisha Pangma, Xixabangma, Gosainthan, szczyt w Himalajach, na terytorium Tybetu (Chiny), w Himalajach Wysokich, na zachód od grupy Mount Everestu. Jest najniższym i równocześnie najpóźniej zdobytym (1964, wyprawa chińska) ze wszystkich szczytów ośmiotysięcznych, wznosi się do 8013 m n.p.m. (ostatnie, nie sprawdzone źródła chińskie podają wysokość 8046 m n.p.m.). Szczyt tworzy potężny masyw, pokryty wiecznymi śniegami i lodowcami. Na północnym skłonie ma źródła rzeka Arun należąca do dorzecza Gangesu.

Inne

Alpinizm - forma turystyki wysokogórskiej. Wspinanie się i zdobywanie szczytów oraz pokonywanie trudności terenu wysokogórskiego. Alpinizm uprawiany w Tatrach to taternictwo, w Andach - andynizm, w Himalajach - himalaizm.
Monsun, muson, -układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Często wieje w górach. Rozróżnia się:
- monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i przemieszczaniem się wilgotnych mas powietrza znad oceanu, nad którym panuje wysokie ciśnienie, nad ląd,
- monsun zimowy (lądowy), kiedy wieje wiatr od lądu, i któremu towarzyszy pogoda sucha, związana z układem wysokiego ciśnienia nad lądem i niskiego ciśnienia nad oceanem.