Stefan Żeromski "Zapomnienie" - opracowanie.

Problematyka
opowiadania „Zapomnienie" St. Żeromskiego
1. Obraz życia chłopskiego nędzarza w końcu XIX wieku
a) Tragedia chłopa i pobicie go do krwi za kradzież desek na trumnę dla zmarłego syna
• Chłop Obala zostaje pobity za kradzież desek na trumnę dla własnesnego dziecka; bije go gajowy w obecności dziedzica który dodaje mu jeszcze jedno mocne udzerzenie w brodę, tzw. “durch”; chłop traktuje to zajście jako zwykłą kolej rzeczy, “Wupluł się, wysapał, otarł pobite oczy i zaczął odmotywać postronek od kłonicy”; jest on pokorny, uniżony i mówi:”Doprosom się łaski jaśnie dziedzicu! … daruj mi une deski”
• żyje w strasznej nędzy, o czy świadczy jego wygląd oraz wygląd jego zmarłego syna; jest właścicielem „dwóch morgowin piachu lotnego”; dochody z jego ziemi są zbyt małe,by starczyły na zaspokojenie jego podstawowych potrzeb; nędza zmusza go do kradzieży; nie stać go na kupienie trumny czy desek na nią, przeżywa bardzo śmierć syna, patrzy na jego zwłoki - jak pisze Żeromski -„do obłędu smutnym wzrokiem, co nic nie wyraża, podobnym do szeroko otwartej rany. Patrzał, patrzał i nagle wsunął rękę w kudłate swe włosy i z całej mocy je szarpnął", jest wolnym obywatelem, równym w prawach obywatelskich z pozostałymi warstwami społecznymi, a więc i ze szlachtą również, ale pozostaje w półfeudalnej zależności od dziedzica, jest bezradny wobec pana i jego urzędników; wie, że od dziedzica zależy czy pójdzie do więzienia, czy uda mu się z nim pogodzić,
• staje przed konfliktem moralnym; kradnąc deski narusza normy prawne, ale jeśli ich nie ukradnie i nie pochowa syna, wystąpi przeciw odwiecznym prawom nakazującym grzebanie zmarłych w należyty sposób,
• jeżeli kradnie, jest złodziejem i za to pan Alfred może go bić i żądać odszkodowania w gotówce; gajowy ma takie samo prawo go bić; konflikty moralne rodzi sytuacja ekonomiczna wsi i w tym tkwi tragizm losu biednego chłopa Obali.
b) Okrucieństwo dziedzica, jego sposób traktowania prymitywnego chłopa
• dziedzic jest wyniosły, pewny siebie, ironiczny, drwiący, a nawet perfidny, np. gdy mówi do Obali: „Na trumnę nawet kradniesz? Pomyśl tylko jakiś ty łajdak..."
• pozwala sobie na półfeudalne traktowanie biednego, prymitywnego chłopa i nie tylko zezwala gajowemu na bicie go, ale i sam bije; uzurpuje sobie prawo wymierzania chłopu kary, zarówno fizycznej jak i pieniężnej, bez uciekania się do sądu; pomoc sądu jest potrzebna tylko wówczas, gdy chłopi nie chcą dobrowolnie płacić wymierzonej im przez szlachcica kary pieniężnej,
• nie traktuje wiec chłopa jak równego sobie człowieka, kpi z równouprawnienia obywatelskiego, zdając sobie sprawę ze swojej przewagi społecznej nad mm, żąda od chłopa odszkodowania w gotowce, nie chce, „odróbki" o którą chłop prosi, gdyż nie jest ona dla niego ekonomiczna; siła robocza jest tania, a nędza i głód zmuszą Obalę do tego, że i tak przyjdzie do niego pracować za grosze
• żąda od chłopa cztery ruble dla siebie i jeden na kościół, gdy chłop nie ma nawet kartofli w domu, przeżywa tragedię po śmierci jedynego syna i nie ma za co go pochować; żądanie od chłopa jednego rubla na kościół jest przykładem j praktycznej realizacji sojuszu szlachecko-klerykamego; dziedzic pozyskuje sobie księdza hojnymi datkami na kościół, nie ze swej kieszeni, aby w razie potrzeby uzyskać od niego poparcie,
• pozostaje nieczuły na uniżone błagana biednego i nieszczęśliwego chłopa i nawet widok zwłok zmarłego chłopca nie jest w stanie go wzruszyć.
c) Postać gajowego Lalewicza, jego porozumienie z Obalą
• gajowy, który w lesie rozpoczął scenę bicia chłopa, teraz w stodole, gdy dziedzic się oddalił, obiecuje pomóc Obali i wstawić się za nim do dziedzica:
„Wincenty nie bójcie się nic ... przekabacę go... nic się nie bójcie... Ja tu zalecę z heblem, to wystrugamy trumienkę galanto, ino pójdą do dom te jamniki!", umie on manifestować swoje oddanie dziedzicowi, zasługiwać się i przypochlebiać mu, ale chce również pomagać chłopu, gdyż niewiele się od niego różni
• stara się później przekonać pana Alfreda, że pójście Obali do więzienia nie będzie dla niego karą, bo ma on tylko dwie „morgowiny piachu lotnego, jedynie dokształci się na złodzieja”.
d) Ponura rzeczywistość wsi polskiej, pogłębiająca się prze-paść między chatą a dworem
• losy Obali wiążą się z losami Gibały ze „Zmierzchu" w jeden obraz ponurej rzeczywistości polskiej wsi z końca XIX wieku, jej prawdziwego oblicza,
• współżycie dworu i wsi daleko odbiega od głoszonych haseł pozytywistycznych,
• szlachta nie próbuje wydobyć chłopa z ciemnoty intelektualnej ani z nieświadomości narodowej i społecznej, nie widzi w nim równego sobie w prawach obywatela, lecz wykorzystuje swoją przewagę ekonomiczną i wynikające z niej „prawo" do bicia chłopa i przez to pogłębia jeszcze istniejącą od wieków przepaść miedzy dworem a wsią.
e) Ostry protest pisarza wobec panujących stosunków społecznych Żeromski oskarża ówczesne stosunki społeczne poprzez:
• stosowanie wyjaskrawionych, naturalistycznych opisów, jak np. przerażający opis Obali,
- z fotograficzną wiernością szczegółów i z ostrym ich wyeksponowaniem ,
- z porównaniem chłopa do zwierzęcia; wygląd chłopa urąga wszelkim wyobrażeniom o cywilizacji,
• stosowanie kontrastów w utworze, np. porównanie beztroskiej wyprawy na młode kaczki z brutalną sceną bicia Obali,
• ukazanie okrutnej prawdy o rzeczywistości, aby do głębi poruszyć czytelnika, przemówić do jego uczuć, wstrząsnąć nim i rozbudzić u niego współczucie dla biednego chłopa,
• przytoczenie w zakończeniu utworu refleksji,
- będącej wyrazem niepokoju moralnego wobec okrucieństwa i wołaniem o czyn; motyw okrucieństwa człowieka wobec żywych stworzeń; bezsilność wroniej matki kojarzy się tu z niemożliwością protestu Obali wobec okrucieństwa, jakie spotyka go ze strony dziedzica,
- na temat biologicznej wartości zapominania.