Rozwój motoryzacji szanse i zagrożenia.

W około 1770 Francuz N. J. Cugnot zbudował pierwsze samobieżne pojazdy o napędzie parowym; 1800 Szwajcar I. de Rivaz zbudował pierwszy pojazd drogowy o napędzie spalinowym; 1821 Anglik R. J. Griffith wynalazł skrzynkę biegów; 1814 Francuz Du Quet skonstruował układ kierowniczy; Anglicy W. H. James i J. C. Anderson zastosowali wał Cardana. Pierwszy samochód napędzany silnikiem elektr. , czerpiącym energię elektr. z baterii, zbudował 1835 amer. kowal Th. Davenport.
Przełomowym wydarzeniem w rozwoju motoryzacji było wynalezienie 1883 przez Niemca G. Daimlera szybkoobrotowego silnika benzynowego; 1885 C. F. Benz zbudował samochód 3-kołowy, a 1885 Daimler — samochód 4-kołowy z takim silnikiem. W 1891 Francuz E. Levassor zastosował napęd na przednie koła. W 1895 bracia E. i A. Michelin wprowadzili ogumienie pneumatyczne na wymiennej obręczy; 1899 Belg C. Jenatzy na samochodzie własnej konstrukcji (z silnikiem elektr.) osiągnął prędkość 105, 9 kmh, 1902 Anglik Ch. S. Rolls na samochodzie Mors z silnikiem spalinowym — 101, 7 kmh, 1909 Francuz V. Hmery na samochodzie Benz z silnikiem spalinowym — 205, 7 kmh. W 1903 H. Ford zał. fabrykę, w której 1908 rozpoczęto wielkoseryjną, a 1913 masową produkcję samochodów (typu Ford T.). W 1907 austr. konstruktor H. Ledvinka zastosował hamulec mech. na 4 koła samochodu; 1913 Francuzi A. De Dion i G. Bouton zbudowali samochód z mostem tylnym o niezależnie zawieszonych kołach; 1919 zastosowano rozrusznik elektr. i oświetlenie elektr. ; 1924 wprowadzono hamulce pneumatyczne, a 1925 hydrauliczne i centralne smarowanie; 1926 zastosowano bezpieczne (klejone) szyby samochodowe; 1932 Niemiec F. Kreis wprowadził całkowicie zautomatyzowaną skrzynię biegów. W 1950 firma Rover zbudowała pierwszy samochód z turbiną gazową; 1956 rozpowszechniły się opony bezdętkowe, 1974 zaczęto stosować w niektórych samochodach dopalacze katalityczne. Od połowy lat 70. są wprowadzane (początkowo sporadycznie, a od lat 90. prawie powszechnie w samochodach wyższej klasy) elektron. układy kontroli i sterowania mechanizmów samochodowych, co zwiększa bezpieczeństwo czynne w samochodzie, ułatwia jego prowadzenie i podnosi komfort jazdy.

Początek pol. przemysłu samochodowego przypada na lata 20. XX w. i jest związany z pracami Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS) w Warszawie; 1922–23 T. Tański przy współpracy R. Gabeau i S. Panczakiewicza skonstruował pierwszy polski samochód osobowy CWS T1; jego produkcję rozpoczęto 1928 i wyprodukowano ok. 800 sztuk. W 1928 powstał wielozakładowy koncern Państw. Zakłady Inżynierii (PZI), w skład którego weszły m. in. CWS i fabryka samochodów ciężarowych Ursus A. W latach 30. w Polsce wytwarzano seryjnie na licencji włoskiej samochody osobowe (Polski Fiat 508 i Polski Fiat 518) oraz ciężarowe (m. in. Polski Fiat 621), a także autobusy Zawrat (z pol. nadwoziami i podwoziami na licencji szwajc.); pierwszą własną konstrukcją PZI (w grupie pojazdów dwuśladowych) był luksusowy samochód osobowy (M. Dębicki, Jan Werner i Panczakiewicz), którego masowa produkcja miała się rozpocząć 1940. W PZI przygotowano też model samochodu ciężarowego — prototyp pierwszego powojennego Stara. W okresie międzywojennym działało też w Polsce wiele montowni samochodów. (m. in. Forda, Chevroleta, Citrona). W PZI wprowadzono liczne zmiany i adaptacje do silników i samochodów produkowanych na licencji, zbudowano prototypy wielu samochodów i ciągników do celów cyw. i wojskowych. Szczególne zasługi w tworzeniu nowych, b. udanych konstrukcji i rozwiązań licencyjnych położyli: Dębicki, E. Habich, W. Horwatt, J. Dowkontt, Jan i Jerzy Wernerowie, Ż. Okołów, T. Rudawski i K. Studziński.

Po zakończeniu II wojny świat. przemysł samochodowy w Polsce trzeba było budować prawie od podstaw. Pierwsze rozwiązania konstrukcyjne powstawały w Centralnym Biurze Badań i Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego, uruchomionym 1946 w Łodzi. W okresie powojennym zbudowano lub odbudowano wiele fabryk i ośrodków przemysłowych 1951 Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO, od 1996 Daewoo-FSO Motor) w Warszawie oraz Fabrykę Samochodów Ciężarowych w Lublinie (przekształconą 1988 w Fabrykę Samochodów), Zakłady Starachowickie (1945–55, od 1955 p. n. Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach), Jelczańskie Zakłady Samochodowe (budowane 1951–56), Sanocką Fabrykę Autobusów (powstałą 1958 z Sanockiej Fabryki Wagonów „Sanowag”), Zakład Samochodów Dostawczych FSO w Nysie (działający pod innymi nazwami od 1952), Fabrykę Samochodów Rolną w Poznaniu (powstałą 1975, istniejącą pod innymi nazwami od 1953), Fabrykę Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej i Tychach (FSM Bielsko-Biała, 1972), Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Mielec (powstałą 1982 przy zakładach lotniczych), Fabrykę Samochodów Specjalizowanych Polmo-SHL (przy zakładach istniejących od 1919), Zakłady Mech. „Ursus” (rozbudowano zakłady istniejące od 1923). Wymienione zakłady wytworzyły wiele własnych i licencyjnych modeli samochodów osobowych Warszawa, Syrena, Fiat 125p (po wygaśnięciu licencji FSO 125), Polonez, Fiat 126p, Cinquecento, dostawczych (Żuk, Nysa, Lublin), ciężarowych małej ładowności (Lublin), średniej ładowności (Star) i dużej ładowności (Jelcz), mikrobusów (Nysa), autobusów (Star, San, Leyland, Fiat, Jelcz, Autosan, Berliet) oraz wiele samochodów specjalnych i specjalizowanych.

W latach 90. w wyniku przeobrażeń ustrojowych i rynkowych wytwarzaniem samochodów w Polsce interesuje się coraz więcej firm zagranicznych. Najbardziej zaangażowana jest firma Fiat (90% udziału w akcjach FSM Bielsko-Biała), która produkuje model Cinquecento oraz montuje modele Fiata Uno. Swe samochody składają w Polsce również firmy Opel, Peugeot (FSC w Lublinie), Volkswagen (w Antoninku), Ford (montownie w Płońsku) oraz Mercedes (w zakładach firmy Sabiesława Zasady). Samochody ciężarowe montują w Polsce m. in. firmy Volvo i Scania Vabis. W końcu lat 90. największymi na świecie producentami samochodów osobowych pozostały koncerny amerykańskie, japońskie i zachodnioeuropejskie. Niektóre wielkie koncerny przejęły nowe firmy i fabryki m. in. w krajach wsch. Europy.


Motoryzacja to całokształt spraw związanych z zastosowaniem pojazdów drogowych lub szynowych napędzanych silnikami spalinowymi. Potocznie przez motoryzację rozumie się motoryzację drogową, związaną z zastosowaniem: samochodów osobowych i ciężarowych, autobusów, ciągników, motocykli, skuterów i motorowerów. Eksploatacja tych pojazdów wymaga odpowiedniego rozmieszczenia warsztatów naprawczych i stacji benzynowych. Podstawowym problemem motoryzacji jest zapewnienie bezpieczeństwa ruchu drogowego (zasady ruchu na drogach, dbanie o sprawność techn. pojazdów, oznakowanie dróg itp.). Motoryzacja ma duże znaczenie gosp. (transport), strategiczne, sporyowo-turystyczne i rozrywkowe, umożliwia też rozpowszechnianie kultury i oświaty.
Samochód to pojazd mechaniczny bezszynowy, dwuśladowy, mający przynajmniej 3 koła. Jest przeznaczony do przewożenia po drogach osób (samochód osobowy, autobus), ładunków (samochód ciężarowy) lub umieszczonych na nim specjalnych urządzeń (np. diagnostycznych, dźwigowych).
Samochód jest zbudowany z podwozia i nadwozia. W skład
podwozia wchodzą: silnik (zwykle tłokowy spalinowy z zapłonem iskrowym lub samoczynnym), układ napędowy, układ prowadzenia i układ nośny.
Silnik jest zasilany paliwem: benzyną — silnik o zapłonie iskrowym (układ zapłonowy), olejem napędowym — silnik o zapłonie samoczynnym, czasami także gazem (propan-butan); paliwo dopływa ze zbiornika przez filtr do gaźnika lub pompy wtryskowej (układ zasilania); silnik jest chłodzony powietrzem zasysanym z otoczenia i tłoczonym za pomocą dmuchawy na żebra cylindrów i głowic (chłodzenie bezpośrednie) albo cieczą zasysaną z dolnego zbiornika chłodnicy i tłoczoną do płaszcza cieczowego silnika, gdzie ciecz ogrzewa się i po przepłynięciu przez głowicę cylindrów odpływa do górnego zbiornika chłodnicy i oziębia się podczas przepływu przez rdzeń chłodnicy (chłodzenie pośrednie). Chłodnica jest chłodzona powietrzem, którego przepływ wymusza wentylator. Odpowiednie smarowanie silnika zapewnia układ olejenia. Spaliny powstałe w procesie spalania paliwa w silniku są wydalane przez układ wydechowy (przewody wydechowe i tłumik). Moc silnika jest niekiedy zwiększona przez doładowanie.
układ napędowy przekazuje napęd z wału korbowego silnika na napędowe koła jezdne samochodu.
układ prowadzenia umożliwia kierowcy prowadzenie samochodu po wymaganym torze z żądaną prędkością; składa się z układu kierowniczego oraz układu hamulcowego; w celu zwiększenia bezpieczeństwa buduje się układy hamulcowe dwuobwodowe (oddzielny obwód dla każdej pary kół).

układ nośny wiąże zespoły podwozia z nadwoziem w całość i stanowi szkielet samochodu, przejmujący obciążenia występujące podczas jazdy. W skład układu nośnego wchodzą: rama lub nadwozie samonośne, oparte na zawieszeniu pojazdu, które za pośrednictwem elementów sprężystych (resorów) oraz elementów tłumiących (amortyzatorów) spoczywa na osiach kół jezdnych (z których każda składa się z obręczy, tarczy, ogumienia i pokrywy).

nadwozie służy do przewożenia załogi, pasażerów oraz ładunku i jest dostosowane rozmiarami do spełnianej funkcji. Składa się z kadłuba (szkieletowego, prętowo-powłokowego lub powłokowo-skorupowego), elementów wykończenia (drzwi, pokryw, zderzaków, listew, poszycia i wykładzin wnętrza) oraz wyposażenia (foteli, urządzeń klimatyzacyjnych, reflektorów, lamp, tablic wskaźników, przełączników i innych urządzeń zwiększających bezpieczeństwo i komfort jazdy). Zależnie od sposobu przejmowania obciążeń nadwozia można podzielić na: nieniosące (osadzone na ramie przez elementy sprężyste), półniosące (mocowane do ramy w sposób sztywny), samonośne (dla pojazdów bezramowych). Rozróżnia się nadwozia samochodów osobowych (np. : kareta, limuzyna, roadster, kabriolet, buggy, fast-back, hatch-back, coup, spyder, kombi — uniwersalne), autobusów, samochodów ciężarowych (ze skrzynią ładunkową otwartą lub zamkniętą typu furgon, szczególną odmianą nadwozia samochodów ciężarowych jest pikap), usługowe (mieszkalne, barobusy, kinobusy) itp.

Samochód ma instalację elektryczną, zwykle prądu stałego, o napięciu 12 lub 24 V, energię elektryczną wytwarza prądnica prądu stałego lub przemiennego (alternator) napędzana przez silnik samochodu, energia elektryczna jest magazynowana w akumulatorze, który w miarę potrzeby zasila rozrusznik, układ zapłonowy, światła, kierunkowskazy, wycieraczki, sygnał dźwiękowy, dmuchawę instalacji grzewczej i inne odbiorniki.
Powszechność samochodu jako środka transportu ludzi i ładunków stawia coraz to nowe wymagania zarówno w zakresie konstrukcji i eksploatacji, jak i kosztów produkcji samochodów.

Oprócz dążenia do zwiększenia prędkości, niezawodności, bezpieczeństwa, komfortu jazdy i uproszczenia obsługi pojawiła się potrzeba zmniejszenia ilości i szkodliwości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery, ograniczenia zużycia paliwa oraz obniżenia energochłonności, materiałochłonności i uciążliwości procesu wytwarzania. Zwiększenie bezpieczeństwa czynnego w samochodzie odbywa się przez wprowadzenie, głównie elektronicznej kontroli sterowania układu hamulcowego i mechanizmów napędowych, jak np. : układ zapobiegający blokowaniu kół ABS, układ elektropneumatycznego sterowania hamulców w samochodach ciężarowych (EBS, ang. Electrapneumatic Brake System), układ regulacji tarcia wewnętrznej mechanizmu różnicowego (LSD, ang. Limited Slip Differential), układy zapobiegające poślizgowi kół przy ruszaniu
pierwszy przewiduje standardowe badania zderzenia bocznego ze słupem czy latarnią, a zalecenia międzynarodowych organizacji bezpieczeństwa idą w kierunku ujednolicenia badań aut w crasch-testach, a potem i w testach bezpieczeństwa czynnego, tak aby kupujący mieli możność porównania produktów różnych producentów. Produkcja światowa osiągnęła w 1998 38 mln samochodów, jednak ostatnio przestając dynamicznie rosnąć — tylko w Europie nie nastąpił spadek sprzedaży (np. 17 mln szt. w 1998).