Nurty pozytywizmu.

Pozytywizm - nurt skonkretyzowany przez Augusta Comte'a w dziele "Kurs filozofii pozytywnej". Pozytywny - znaczy realny - zaprzeczający wszystkiemu co cudowne, użyteczny - służący konkretnym działaniom, ścisły i względny. Pogląd odrzucał dotychczasową filozofię - uznawał ją za nienaukową - przedmiotem dociekań były fakty oczywiste.

Scientyzm - pogląd, według którego prawdziwą i uzasadnioną wiedzę o świecie można uzyskać przez poznanie naukowe. Na tym podłożu rodzą się: socjologia i psychologia. Łączy się on z empiryzmem Davida Hume'a a odchodzi od metafizycznych nurtów filozofii oraz religii.

Ewolucjonizm - kierunek inspirowany teorią ewolucji Darwina, której głównym założeniem jest zmienność i postępowość rozwoju rzeczywistości. Herbert Spencer uważał, iż są to procesy ciągłe, stopniowe i jednokierunkowe, dotyczą zarówno całej ludzkości jak i danych społeczeństw. Hipolit Taine - na kulturę mają wpływ wydarzenia dziejowe. Ewolucjonizm poszukiwał prawidłowości rozwoju.

Utylitaryzm - oświeceniowy pogląd rozwinięty przez Johna Stuarta Milla. Istniała proporcjonalność między szczęściem jednostki, a ogółu. Największymi wartościami były: kult pracy, tolerancja, liberalizm i demokratyzm. Miarą przydatności człowieka stał się wkład w rozwój społeczno-gospodarczy. Literaturę cechowała tendencyjność - podporządkowanie wartościom dydaktycznym. Później pojawił się realizm krytyczny.

Agnostycyzm - negował możliwość poznania świata i praw nim rządzących - szczególnie istoty bytu i zjawisk o charakterze metafizycznym - nie można było określić ich celowości. Pogląd sprzyjał postawom areligijnym i indyferentnym.

Realizm - Powieść wykształciła nurt "wielki", "dojrzały", "krytyczny". Stworzony został przez Honore Balzaca. Przedstawicielami polskimi byli E. Orzeszkowa, H. Sienkiewicz, B. Prus. Głównym założeniem realizmu jest prawdziwe ukazanie rzeczywistości; codziennego życia człowieka, jego środowiska, a także praw rządzących światem. Literaturę powinno cechować nastawienie poznawcze oparte na rzetelności i doświadczeniu, prawdopodobieństwo wizji świata przedstawionego, dobór postaci i sytuacji reprezentatywnych dla środowiska ukazanego w powieści oraz dążenie do uszczególnienia i indywidualizacji obrazu. Realizacji tych założeń sprzyjał język utworu, w którym dominują formy komunikatywne i potoczne. Realiści byli przekonani o możliwości poznania świata. Narrator jest wszechwiedzący, obdarzony moralnym autorytetem, często ukryty za światem przedstawionym. Literatura dotyczy problematyki współczesnej, społeczno-obyczajowej, psychologicznej, historycznej. Przykładem powieści z literatury powszechnej jest "Ojciec Goriot" Balzaca. Ukazuje ona socjologiczny obraz Paryża i tragedię ojca, który wszystko poświęcił karierze swych córek - Anastazji i Delfiny. One zaś nie przyszły nawet na jego pogrzeb. Umierając, powiedział, iż "pieniądz daje wszystko nawet dzieci". Akcja toczy się w pensjonacie pani Vauquer. Mieszkał tam ubogi szlachcic Eugeniusz Rastignac. Początkowo marzył o zawodzie prawnika, później chciał zrobić karierę wśród arystokracji i liczył na protekcję Delfiny de Nucingen. Tajemniczy zbrodniarz Vautrin jest zbuntowany, pełen pogardy dla rzeczywistości. Twierdzi, że powodzenie zapewniają mu spryt, przebiegłość i brak skrupułów - tak chce zniszczyć świat.

Naturalizm - powstał we Francji, twórcami byli Emil Zola autor powieści "Germinal", "Powieść eksperymentalna", Guy de Maupassant i twórcy skupieni wokół "Grupy Medanu". Zola domagał się "naukowości" literatury, która miała polegać na zachowaniu obiektywizmu w przedstawianiu świata bez skrępowania zakazami moralnymi. Na jego poglądy wywarła wpływ teoria ewolucji Darwina; motywacja biologiczna. Dlatego też rzeczywistość w utworach naturalistycznych jest pesymistyczna - światem rządzą kapitalistyczne prawa, społeczeństwo cechuje bezwzględna walka i przemoc, a jednostkę - popęd i instynkt. Powieść miała być studium socjologicznym, a pisarz - fotografem, obserwatorem (podawać fakty) i eksperymentatorem (ukazać, że ich następstwo determinują różne czynniki - zależności społeczne, przyroda). Narrator tylko ukazuje, nie komentuje; nie ocenia zdarzeń i bohaterów. Uczucia wyrażane są poprzez rozbudowany dialog. Literatura dotyczy problematyki życia miejskiego warstw przeciwnych arystokracji.