Budżet państwa

Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.

Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego.

Funkcje budżetu:
- rozdzielna - polega na rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego;
- kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i podziale zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych;
- bodźcowa- polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego syst. Zarządzania;
- fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu.

Główne zasady budżetowe:
- zasada jedności - wymaga objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna),
- zasada powszechności (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem,
- zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego przez parlament budżetu,
- zasada szczegółowości - oznacza takie usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament.
- zasada uprzedniości - zobowiązuje do uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego,
- zasada przejrzystości- wymaga przedstawiania budżetu w możliwie jasnym układzie,
- zasadę jawności wymagającą, aby klasyfikacja dochodów i wydatków ułatwiała kontrolę polityki finansowej rządu przez parlament i opinię publiczną.
- zasada równowagi budżetowej- zgodnie z którą przewidywane wydatki z budżetu powinny znajdować pokrycie w jego dochodach.

Ewolucja budżetu (w Polsce I budżet pojawił się w 1768r.)
- I etap: ustanowienie dochodów i wydatków publicznych,
- II etap: uchwalenie w parlamencie aktu prawnego wymagającego rozliczenia.

Budżet państwa - używamy w 4 znaczeniach:
- budżet jako plan finansowy państwa. Plan budżetowy jest bilansowym zestawieniem dochodów i wydatków państwa,
- budżet jako zasób środków pieniężnych rozdzielanych przez państwo. Można zatem określić jako scentralizowany fundusz pieniężny,
- budżet jako akt normatywny uchwalony przez sejm w formie ustawy dający państwu prawo do gromadzenia i rozliczania środków pieniężnych według zasad planu,
- budżet jako narzędzie, metoda realizacji określonej polityki społeczno-ekonomicznej państwa.