Karkonosze – najwyższa grupa górska położona na granicy z Czechami. Powierzchnia 617 metrów kwadratowych, z czego 177 kwadratowych w Polsce. Tworzy je zbudowany z granitów, zwarty wał górski o długości 36 km. Ponad zrównaną powierzchnią grzbietu (1350 –1450 m n.p.m.) wznoszą się twardzielcowe wzniesienia, będące kulminacją pasma: Śnieżka (1602 m n.p.m.) oraz Wielki Szyszak (1509 m n.p.m.).
Karkonosze po stronie czeskiej są większe i mają bardziej rozbudowany system grzbietów.
Stoki masywu rozcięte są kotłami i lodowcami, w ich dnach występują jeziora. Miejscami na stokach przebijają się skałki o fantastycznych kształtach.
Występuje tu klimat górski z wyraźnie zaznaczającą się piętrowością środowiska – las dochodzi do wysokości 1250 m n.p.m. – kosodrzewina do 1500 m n.p.m. Powyżej występuje piętro alpejskie.
Karkonoski Park Narodowy.
Działania na rzecz ochrony przyrody karkonoskiej podjęto dopiero w końcu XIX w., gdy okazało się, że wraz z rozwojem pasterstwa i hodowli bydła, wyrębem lasów (drewno i to w dużych ilościach, potrzebne było miejscowym papierniom i hutom szkła, kopalniom w Wałbrzychu, rozwijającym się kolejom na podkłady, budownictwu i innym), nie kontrolowanym łowiectwem i zielarstwem, a nade wszystko wraz z żywiołowo rozwijającą się turystyką – wyginęło lub zostało znacznie przetrzebionych wiele gatunków górskiej flory i fauny. Miary dopełniła seria katastrofalnych ulew i towarzyszących im powodzi (najgroźniejsza w 1897), których skutków nie mogły ograniczyć wylesione stoki.
W 1910 utworzono stanowisko komisarza ochrony przyrody, a 1927 powołano straż górską. W 1933 wprowadzono ochronę gatunkową roślin i zwierząt oraz utworzono pierwsze rezerwaty w Śnieżnych Kotłach, w kotłach Wielkiego i Małego Stawu, w Czarnym Kotle i w dol. Łomniczki. Za pomniki przyrody uznano większość granitowych skałek z Pielgrzymami na czele.
Idea utworzenia w Karkonoszach parku narodowego zrodziła się dopiero po II wojnie światowej, podstawy powołania Karkonoskiego Parku Narodowego stworzyła ustawa ochronie przyrody (1949). W 1953 utworzono rezerwat „Góra Chojnasty”, a w styczniu 1959 rozporządzeniem Rady Ministrów utworzono Karkonoski Park Narodowy. Obejmuje on obszar 5578,56 ha, głównie w strefie górnoreglowej i subalpejskiej, w zasadzie w obrębie głównego grzbietu Karkonoszy. W skład Parku wchodzą nadto dwie enklawy: Wodospad Szklarski (54,64 ha) i Chojnik (79,84 ha). Tereny leśne stanowią 3764 ha, kosodrzewina zajmuje 968 ha, hale wysokogórskie ok.400 ha, wody 27 ha.
Ścisłą ochroną rezerwatową (łącznie 1117 ha) objęto najpiękniejsze partie gór: od wodospadu Kamieńczyka przez Szrenicę, Śnieżne Kotły, Czeskie i Śląskie Kamienie, górną część dol. Sopotu, górną część Kozackiej doliny (matecznik muflonów), Smogornię Wielki i Mały Staw, dol. Łomniczki, Czarny Grzbiet ze Śnieżką, Skalny Stół i Czoło na Kowarskim Grzbiecie. Pozostałą część tworzy rezerwat częściowy (tzw. strefa buforowa).
Po stronie czeskiej park narodowy utworzono w 1963 na znacznie większym obszarze, obejmującym początkowo 38500 ha, rozszerzonym następnie do 54787 ha (w tym 36793 ha terenów leśnych). Najcenniejsze partie (torfowiska wysokie, formy rzeźby polodowcowej i inne, stanowiące trzon parku, objęte są strefą rezerwatu ścisłego obejmującego 8432 ha) rezerwat częściowy (strefa buforowa) zajmuje 27925 ha, a otulina (strefa przejściowa) 18430 ha.
Obydwa parki od 1992 tworzą światowy rezerwat biosfery, o łącznej powierzchni (wraz z otuliną) 60 351 ha. Siedzibą administracji KPN jest Jelenia Góra – Sobieszów, a dyrekcji parku po stronie czeskiej – Vrchlabi. Przy obu parkach istnieją muzea przyrodnicze i bogate biblioteki.
Na obszarze parku występują charakterystyczne formy rzeźby: skałki ostańcowe, (Słonecznik, Końskie Łby, Pielgrzymy, Paciorki, Trzy Świnki), skalne (Śnieżne Kotły, Kotły z Małym i Wielkim Stawem), gołoborza oraz płaskie zrównania z torfowiskami. Znaczne spadki terenu i uskoki skalne sprzyjają powstawaniu wodospadów. Do największych należą Wodospady Łomniczki(300-metrowy ciąg kaskad potoku Łomniczka), Wodospad Szklarski (13 m wysokości) i największy w polskich Karkonoszach – Wodospad Kamieńczyka (27 m).
Lasy Parku wykazują zróżnicowanie pionowe. Wyróżnia się regiel dolny i górny. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest świerk (98 % powierzchni leśnej), panujący niepodzielnie w reglu górnym (ponad 1000 m n.p.m.). Drugim co do znaczenia gatunkiem jest buk zwyczajny (2 %). Występuje w reglu dolnym (do 1000 m n.p.m.) obok świerka, modrzewia, klona jawora, lipy jarzębiny i jodły.
Lasy Karkonoszy uległy klęsce ekologicznej spowodowanej przemysłowym zanieczyszczeniem powietrza przez elektrociepłownie Polski, Czech i Niemiec. Chore i osłabione drzewa łatwo ulegają kornikowi drukarzowi, który powoduje ich obumieranie. Martwe drzewa ze względów wodochronnych nie zostały usunięte w szczytowych partiach Parku, przez co straszą swym widokiem. Obecnie trwa udana odbudowa drzewostanów.
Roślinność Parku jest bogata i ma wyraźny charakter piętrowy, typowy dla gór. Oprócz regla dolnego (500 – 1000 m n.p.m.) i regla górnego ( 1000 – 1250 m n.p.m.) występuje piętro kosodrzewiny ( około 1250 – 1300 m n.p.m.) oraz powyżej strefa skalna roślinności alpejskiej. Najbardziej wartościowe z przyrodniczego punktu widzenia są tereny piętra subalpejskiego (1250 – 1450 m n.p.m.). Oprócz zarośli kosodrzewiny występują tu m.in.: liściaste zarośla brzozy karpackiej i wierzby lapońskiej, ziołorośla, traworośla, zbiorowiska z licznym udziałem wietlicy alpejskiej, a także zbiorowiska źródliskowe i torfowiskowe. Do najbogatszych florystycznie fragmentów Parku należą kotły polodowcowe, na dnie których wśród okazałych powierzchni ziołorośli występują: modrzyk górski, miłosna górska, jaskier platanolistny, ciemiężyca zielona. Zbocza porastają traworośla z zawilcem narcyzowym i sasanką alpejską. Wzdłuż potoków rozwijają się zbiorowiska źródliskowe i torfowiskowe z bartsją alpejską, gnidoszem sudeckim i czosnkiem syberyjskim. Fenomenem przyrody są wysokie torfowiska subalpejskie na Równi pod Śnieżką oraz pod Mamlawskim Wierchem z maliną moroszką i wełniaczką alpejską. W piętrze alpejskim – powyżej 1450 m n.p.m. występują murawy z sitemskuciną i jastrzębcem alpejskim, porastające zbocza Śnieżki.
Na terenie Parku opisano 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym gatunki będące reliktami epoki lodowcowej, m.in.: skalnica śnieżna, gnidosz sudecki, wierzba lapońska, malina moroszka. 150 gatunków grzybów, 70 gatunków porostów i 270 gatunków mszaków.
50 gatunków roślin naczyniowych występujących w Parku objętych jest ochroną gatunkową, m.in.: tojad mocny, zawilec narcyzowy, widłak alpejski, widłak wroniec, kosodrzewina, goryczka tojeściowa, poryblin jeziorny, malina moroszka, sasanka alpejska.
Gatunki endemiczne: skalnica bazaltowa, dzwonek karkonoski.
Niezwykle interesująca jest fauna Parku. Wśród kręgowców do ciekawostek zalicza się: reliktowy ślimak – poczwarka alpejska zamieszkująca tylko ściany Małego Śnieżnego Kotła oraz reliktowy wirek w wodach Wielkiego Stawu. Z gatunków endemicznych występują: motyl miernikowca – Torula quadrifaria sudetica oraz chrząszcz Pterostichas sudeticus.
Kręgowce na obszarze Parku reprezentują:
Gady m.in. jaszczurka żyworodna
150 gatunków ptaków: siewka górska (relikt arktyczny), drozd obroźny, płochacz halny, siwerniak, czeczotka, głuszec, cietrzew, jarząbek, podróżniczek,
50 gatunków ssaków, w tym muflon sprowadzony niegdyś z Korsyki
Krajobraz Parku zimą.
Na przełomie lat 1979 i 1980 w rejonie styku trzech państw – Polski, Czechosłowacji i Niemiec, w rejonie będącym największym zagłębiem węgla brunatnego w Europie, rozpoczęło się wielkoobszarowe zamieranie lasów górskich. Zamieranie poprzedzone było stałym, wieloletnim pogarszaniem się stanu zdrowotnego ekosystemów leśnych. Obszar dość szybko dostał miano „Czarnego Trójkąta”. Tylko w jego polskiej części, na obszarze Sudetów, zamarło łącznie ponad 15 tys. hektarów borów świerkowych.
Klęska ekologiczna w rejonie „Czarnego Trójkąta” stała się najbardziej spektakularnym przypadkiem i niepodważalnym dowodem szkodliwego oddziaływania przemysłowych zanieczyszczeń powietrza na lasy. Za bezpośredniego sprawcę degradacji ekosystemów leśnych w rejonie „Czarnego Trójkąta” uznano tzw. kwaśne deszcze czyli opady atmosferyczne o obniżonym współczynniku pH, w których rozpuszczone są kwaśne gazy, głównie dwutlenek siarki oraz tlenki azotu pochodzące ze spalania paliw kopalnych w elektrowniach zasilanych wysokozasiarczonym węglem brunatnym. Dokładniejsze badania wykazały, że kwaśne deszcze, są najważniejszym, ale nie jedynym czynnikiem wpływającym na osłabienie sudeckich świerczyn i dopiero łącznie z innymi niekorzystnymi zjawiskami spowodowały śmierć lasów. Okazało się, że na zły stan zdrowotny lasów w tym rejonie, poza szkodliwymi emisjami przemysłowymi, mają również wpływ niekorzystne warunki naturalne oraz nieodpowiedzialne działania człowieka na przestrzeni wielu dziesięcioleci. W pierwszym z cyklu artykułów poświęconych zamieraniu i próbom zachowania lasów w „Czarnym Trójkącie” przyjrzyjmy się bliżej czynnikom, które znaczącą przyczyniły się do powstania klęski ekologicznej w tym rejonie. Wszyscy powinniśmy przyczyniać się do ratowania lasów.
Zdjęcia w załączniku
