Cyfry rzymskie

CYFRY [arab.], znaki służące do zapisywania liczb. W najstarszych systemach pisma cyfry nie były rysunkami, lecz znakami prostymi (kreskami, pałeczkami) dla jednostek poniżej dziesięciu (lub pięciu); w systemach tych wartość zapisanej liczby odczytywano dodając wszystkie cyfry, przy uwzględnieniu ewentualnych mnożników. Cyfry rzymskie są pochodzenia etruskiego (ok. 500 p.n.e.) i wykazują pewną analogię do cyfry starogreckich (herodiańskich), będących w użyciu od VI w. p.n.e.; później Żydzi i Grecy zaczęli stosować litery alfabetu jako cyfry W starożytności i w średniowieczu używano cyfr greckich; współcześnie używane cyfry: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, zw. arabskimi, są pochodzenia ind.; do zach. Europy przenieśli je w X–XIII w. Arabowie, którzy posługiwali się nimi powszechnie już w IX w. Do końca XV w. wyparły one niewygodny zapis rzymski.

Lub

Cyfry (digit), symbol (pojedynczy znak) używany do zapisywania liczb w systemie pozycyjnym. W przypadku komputerów cyfra należy do jednego ze zbiorów: {0, 1}, {0, 1, 2,..., 7} lub {0, 1, 2,... 8, 9, A, B,..., F}. Są to odpowiednio zbiory cyfr dwójkowych, cyfr ósemkowych i cyfr szesnastkowych. W oznaczaniu cyfr szesnastkowych małe litery można utożsamiać z wielkimi.

Cyfry - symbole służące do zapisywania liczb. W powszechnie stosowanym systemie dziesiątkowym używa się cyfr: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, zwanych cyframi arabskimi. Niekiedy używa się również cyfr rzymskich: I, V, X, L, C, D, M.

Prawo rzymskie, całość przepisów prawnych obowiązujących w starożytnym Rzymie. Najdawniejsze prawo rzymskie było prawem zwyczajowym, niepisanym. Prawo prywatne było ściśle związane z prawem publicznym i znajdowało się w mocy kapłanów, którzy je interpretowali. Najstarsza kodyfikacja prawa rzymskiego to prawo dwunastu tablic. Rozwój następował poprzez ustawy zgromadzeń ludowych i edykty pretorów. Trzecim systemem prawnym było prawo obcych ludów, również tworzone przez pretorów. W okresie cesarstwa rzymskiego źródłem prawa stały się rozporządzenia (konstytucje) cesarskie oraz opinie najlepszych prawników rzymskich, mające moc wiążącą dla praktyki sądowej. Doprowadziły one prawo rzymskie do doskonałości. Za panowania Justyniana Wielkiego(VI w.) powstał tzw. kodeks Justyniana kodyfikujący całe obowiązujące prawo. Odrodzenie nauki prawa rzymskiego przyniósł XI w. (odnaleziono rękopis całości kodeksu Justyniana). W XII-XIII w. uczeni związani z uniwersytetem w Bolonii zajmowali się tłumaczeniem i objaśnianiem przepisów prawa rzymskiego. W XV w. nastąpiła recepcja tego prawa w Niemczech i dalszy rozwój jego nauki. Prawo rzymskie wywarło ogromny wpływ na prawo zachodniej i środkowej Europy (działalność niemieckiej historycznej szkoły prawa w 1. poł. XIX w.). Nauka prawa rzymskiego utrzymała się w świecie nowożytnym, jego podstawowe instytucje znalazły się w nowych kodyfikacjach prawniczych. Prawo rzymskie jest pomnikiem historycznym o nieprzemijającej wartości, z niego wywodzą się podstawowe zasady prawa nowożytnego, stanowi niezbędny składnik wykształcenia prawniczego.

Rzymski zapis liczby, pozycyjny układ sekwencyjny rozwinięty z etruskiego zapisu liczb w antycznym Rzymie. Liczba przedstawiana jest tu jako suma liczb reprezentowanych przez symbole ustawione w kierunku ogólnie malejącym w prawo, przy czym jeśli symbol reprezentujący liczbę mniejszą poprzedza symbol liczby większej, to wchodzi on do sumy ze znakiem ujemnym (tzn. liczba reprezentowana przez ten symbol jest odejmowana od sumy zamiast być dodawaną). Jednak nie każdy symbol bezpośrednio mniejszy może poprzedzać każdy symbol większy. Musi być przestrzegana zasada, że: I może poprzedzać tylko V i X, X tylko L i C, a C tylko D i M (dlatego np. liczby 999 nie zapisuje się jako IM). Przykładowo liczba zapisywana jako MCMXCIX = 1000 - 100 + 1000 - 10 + 100 - 1 + 10 = 1999, MM = 2000. Nie można n

To jest jednak nie jedyna definicja cyfr. Cyfry są powszechnie stosowane w systemie dziesiątkowym, są one zwane cyframi arabskimi Starożytni Majowie używali (ok. 1200 lat temu) dwudziestkowego systemu liczenia. Liczby od 1 do 19 zapisywali addytywnie (kropka-1, kreska-5). Liczby większe zapisywali pozycyjnie: najpierw liczba jedności (od 0 do 19), pod nią liczba dwudziestek (od 0 do 19), pod nią liczba „dwudziestek dwudziestek”, czyli „czterechsetek” itd, ale do określenia miesięcy zazwyczaj używamy cyfr rzymskich. Tak samo jak i do wypunktowania jakiegoś działu, rozdziału są one przydatne. Cyfra to także monogram, inicjał imienia i nazwiska; ozdoba spodni, na przykład góralskich (sznurowa lub pętlowa); ornament, deseń, ale przede wszystkim cyfra to 'znak graficzny liczby'.

Nie wystarczyło dysponować pojęciem wielkości. Trzeba było znaleźć metodę jej sprawnego zapisywania. I właśnie cyfry rzymskie okazały się taką doskonałą metodą. Są to znaki graficzne liczb będące kombinacją niektórych wielkich liter alfabetu łacińskiego, na przykład:

I – 1 VI – 6 XI – 11 XVI – 16
II – 2 VII – 7 XII – 12 XVII – 17
III – 3 VIII – 8 XIII – 13 XVIII – 18
IV – 4 IX – 9 XIV – 14 XIX – 19
V – 5 X – 10 XV – 15 XX – 20
L – 50 C – 100 D – 500 M –1000

MCMXCVI = 1996
(M = 1000; CM = 900, czyli 1000 - 100; XC = 90, czyli 100 - 10; V = 5; I = 1)
Cyfry rzymskie używane przez starożytnych Rzymian są pochodzenia etruskiego (około 500 r. przed naszą erą). Tylko ten system numeracji rozpowszechniony był w Europie do XIV wieku. Dzisiaj również ich używamy, ale rzadko, w szczególnych przypadkach: do numeracji wieków, tomów, ksiąg, rozdziałów, imion panujących władców.

Porównajmy:
Wiek XX niedługo się skończy.
Znajdziesz tę informację w II tomie encyklopedii.
Czasy panowania Henryka VIII zostały interesująco pokazane.

Po cyfrach rzymskich nigdy nic nie dopisujemy, czyli ani kropki, ani końcówki.
Inaczej sprawa wygląda z cyframi arabskimi, czyli 1, 2, 3, 4, 5 i tak dalej. Cyfry te pochodzą z Indii, ale do Europy Zachodniej przenieśli je w X - XIII wieku Arabowie i właśnie, dlatego nazywamy je cyframi arabskimi. Używamy ich dzisiaj powszechnie. Do końca XV wieku wyparły one całkowicie z rachunkowości niewygodne cyfry rzymskie. Po cyfrach arabskich nie dopisujemy nigdy końcówek (podobnie jak po cyfrach rzymskich). Po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki główne (np. 1 = jeden; 3 = trzy), zbiorowe (np. 2 = dwoje; 5 = pięcioro) i ułamkowe (np. 1/2 = jedna druga; 3/4= trzy czwarte) nigdy nie dajemy kropki.

Nie można na przykład zapisać liczby 1999 w postaci MIM, tylko jako MCMXCIX. Kierują tym dwie zasady:
Liczba rzymska składa się z wydzielonych fragmentów, które są równoznaczne z cyframi arabskimi. W naszym przykładzie takimi "cyfrowymi fragmentami" były:
M - 1000
CM - 900
XC - 90
IX - 9
Czterysta, czterdzieści i cztery mają analogiczne budowy: CD, LX, IV. To samo dotyczy wszystkich innych liczb tego typu (np. VII, LXX, DCC).