Źródła historyczne i ich rodzaje
Źródłem historycznym są wszelkie trwałe ślady celowej działalności człowieka w warunkach społecznych
Czyli mówiąc prostym językiem cokolwiek, co mówi o historii
Chcąc wykorzystać prawidłowo informacje zawarte w źródle, badacz przeprowadza dwojaki rodzaj jego krytyki: zewnętrzną i wewnętrzną krytykę źródła. W krytyce zewnętrznej ustala się czas powstania, autorstwo i autentyczność źródła. W krytyce wewnętrznej poddaje się analizie jego treść i wiarygodność.
Podział źródeł na pisane i niepisane:
Źródła niepisane:
- Archeologiczne (wykopaliskowe): szczątki naczyń, uzbrojenia, przedmiotów codziennego użytku, szczątki ludzkie i zwierzęce
- Obiekty architektoniczne: świątynie, pałace, zamki, dawne kamienice, gospodarstwa
- Dzieła sztuki: obrazy, posągi, rzeźby, biżuteria itp.
Źródła pisane:
- Aktowe (dokumentacyjne; normatywne) są to źródła powstałe na użytek administracji, np.: notatki urzędowe, spisy inwentarza gospodarczego, protokoły, sprawozdania, skodyfikowane prawa, edykty
- Epistolarne (listowe) jest to wszelkiego rodzaju korespondencja
- Historiograficzne: kroniki, roczniki, spisane kazania, pamiętniki, wspomnienia
- Hagiograficzne: żywoty świętych
- Biograficzne: np. żywoty cesarzy, monarchów
Źródło pierwotne
Źródło pierwotne (źródło wywołane) – każda publikacja, która zawiera oryginalny opis badań, obserwacji, spostrzeżeń, teorii, hipotez własnych autora.
Naukowe źródła pierwotne
Naukowe źródła pierwotne stanowią głównie oryginalne publikacje naukowe które znalazły swoje miejsce w uznanych czasopismach naukowych, ale do źródeł tych można też zaliczyć prace dyplomowe, doktorskie, rozdziały w fachowych książkach, niektóre traktaty. W naukach historycznych za źródła pierwotne uważa się teksty oryginalnych dokumentów – listy znanych postaci historycznych, ich pamiętniki i autobiografie, relacje naocznych świadków zdarzeń, dokumenty urzędowe, teksty traktatów, ustaw, itp.
W naukach przyrodniczych do źródeł pierwotnych zalicza się wszelkie publikacje, zawierające oryginalne opisy eksperymentów i obserwacji z natury. W naukach ścisłych do źródeł pierwotnych zalicza się wszelki publikacje, w których zawarte są definicje, twierdzenia i ich dowody opisane przez ich twórców. W naukach humanistycznych (oprócz historii) do tekstów źródłowych zalicza się oryginalne prace które wprowadzają nowe pojęcia, opinie, myśli, koncepcje samych autorów.
Inne rodzaje źródeł pierwotnych
- reporterskie (sprawozdania, reportaże, publikacje oparte na bezpośrednich relacjach naocznych świadków)
- wywiady prasowe
- ogłoszenia prasowe
- reklamy prasowe i telewizyjne
- bazy danych gromadzące dane zbierane "wprost z natury" – np. książki telefoniczne, kodowe i adresowe, katalogi stron WWW, słowniki biograficzne do których dane dostarczają bezpośrednio opisywane osoby (np: Who is Who)
- oryginalne teksty dzieł literackich
- oryginalne dzieła sztuki, filmy fabularne, utwory muzyczne, pokazy multimedialne
- wszelka dokumentacja techniczna – instrukcje obsługi, plany i oryginalne opisy wynalazków, budynków i maszyn, teksty patentów i wniosków racjonalizatorskich
- wszelka dokumentacja medyczna – specyfikacje leków publikowane przez producentów, opisy chorób, itp.
- wszelkie dane statystyczne – statystyki publikowane przez GUS i jego zagraniczne odpowiedniki, statystyki publikowane przez uznane ośrodki badania opinii publicznych
i wiele innych, niewymienionych źródeł.
Źródło wtórne
Źródło wtórne (źródło zastane) – każda publikacja, która nie stanowi opisu oryginalnych badań, obserwacji, spostrzeżeń, teorii lub hipotez własnych autora, lecz gromadzi i prezentuje dane pochodzące od innych autorów.
Do źródeł wtórnych zalicza się:
- naukowe publikacje przeglądowe (przeglądy piśmiennictwa)
- książki naukowe o charakterze przeglądowym
- podręczniki
- większość encyklopedii, almanachów, słowników, kalendarzy, itp.
- wszelkie bazy danych gromadzące dane nie oparte o bezpośrednie obserwacje i eksperymenty, lecz tworzone w oparciu o informacje ze źródeł pierwotnych
- opracowania źródłowych tekstów historycznych, o ile nie zawierają oryginalnych teorii i hipotez stawianych przez autora opisu na podstawie tychże tekstów
- artykuły prasowe nie posiadające charakteru dokumentalnego (reportażowego ani wywiadu), tj. felietony, eseje, recenzje, komentarze prasowe, "słowa od redakcji", itp.
- teksty techniczne pisane na podstawie źródeł pierwotnych, np.: przeglądy patentów, zbiorcze opisy rozwiązań technicznych, wtórne teksty instruktażowe pisane na podstawie zbiorów instrukcji oryginalnych, itp.
Należy zastrzec, że różne nauki bazując na własnych metodologiach mogą niekiedy w różny sposób klasyfikować dany materiał jako pierwotny lub będący źródłem wtórnym. Innym czynnikiem mogącym zmienić status źródła jest upływ czasu i związana z nim zmiana perspektywy naukowej. Źródła wtórne pełnią przede wszystkim rolę dydaktyczną i popularyzatorską w nauce.
Zaletą pracy na danych wtórnych są niższe koszty ich pozyskania co wiąże się z większą dostępnością. Wśród wad tych materiałów należy wymienić częste: niedostosowane do określonych potrzeb informacyjnych lub niekompletność a także nieaktualność.
