Recenzja powieści "Krzyżacy" H. Sienkiewicza

„Krzyżacy” to powieść historyczna powstała w 1900 roku, napisana przez Henryka Sienkiewicza, polskiego dziennikarza, pisarza i podróżnika, znanego pod pseudonimem Litwos. Przyczyn powstania dzieła było wiele: chęć uczczenia 25. jubileuszu twórczości autora, nasilające się represje wobec Polaków w zaborze pruskim, ale przede wszystkim wieść o okrutnym traktowaniu dzieci z Wrześni. Sienkiewicza niepokoił fakt, że Polacy powoli tracili ducha wolności, przyzwyczajali się do życia w zaborze. „Krzyżacy” to powieść napisana ku pokrzepieniu serc.

Akcja toczy się w latach 1399 (śmierć królowej Jadwigi) – 1410 (bitwa pod Grunwaldem), a główni bohaterowie nieustannie podróżują. Spotykamy ich na ziemiach polskich oraz krzyżackich, w takich miejscach jak Bogdaniec, Spychów, Płock, Malbork i Grunwald. W powieści przeplatają się dwa najważniejsze wątki: historyczny, dotyczący konfliktu polsko-krzyżackiego oraz dzieje miłości młodego rycerza Zbyszka i Danusi Jurandówny.

Mamy do czynienia również z postaciami historycznymi: król Władysław Jagiełło – dumny, ale też mądry władca, świadomy potęgi swego narodu i państwa, jego żona, królowa Jadwiga, przedstawiona jako święta, mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen oraz jego brat Urlich, książę Witold, książę Janusz, księżna Anna Danuta oraz kwiat rycerstwa polskiego: Zawisza Czarny z Garbowa, Powała z Taczewa, Marcin z Wrocimowic, Zyndram z Maszkowic, Paszko Złodziej z Biskupic, Dobko z Oleśnicy, Lis z Targowiska i wielu innych. Wśród postaci fikcyjnych na pierwszy plan wysuwają się Zbyszko i jego stryj Maćko z Bogdańca herbu Tępa Podkowa, a zawołania Grady. Wielu ich przodków poległo w bitwie pod Płowcami, a sam Zbyszko w wieku dwunastu lat walczył ze stryjem na Litwie u boku księcia Witolda. Dużo wiemy o postaciach Maćka i Zbyszka. Są one bardzo wyraziste, podobnie jak Danusia i Jagienka. W książce autor przedstawił zarówno ich zalety, jak i wady, dzięki czemu wydają się realistyczne.

H.S. w swojej powieści posłużył się archaizmami oraz gwarą podhalańską, dzięki czemu czytając książkę możemy sobie wyobrazić, jakbyśmy faktycznie przebywali wśród średniowiecznych rycerzy. Aby to osiągnąć, autor przy pisaniu powieści oparł się na dziełach Jana Długosza i Karola Szajnochy oraz słownikach staropolszczyzny.

Pisarz przedstawił rycerstwo polskie i krzyżackie bardzo kontrastowo. Polaków ukazał jako prawych rycerzy, dla których honor oznaczał więcej niż życie, natomiast Krzyżacy byli zachłanni i nieuczciwi. Warto tu przytoczyć przykład postaci Juranda ze Spychowa, polskiego rycerza, który stał się ofiarą okrucieństwa zakonników. Innym przykładem był to, że Urlich von Jungingen dążył do wojny, choć polski król do ostatniej chwili przed bitwą pod Grunwaldem gotów był zawrzeć pokój.

Dzięki lekturze „Krzyżaków” możemy wiele dowiedzieć się o obyczajach rycerskich panujących w średniowieczu, które budowały kulturę tej uprzywilejowanej grupy społecznej: ratowanie skazańca od śmierci przez pannę poprzez zarzucenie mu na głowę nałęczki, ślubowanie damie, pasowanie na rycerza, potykanie się o panią swego serca, list żelazny (glejt) dający nietykalność na ziemiach wroga, wyzwanie na pojedynek przez rzucenie rękawicy oraz przestrzeganie zasad uczciwej i czystej walki.

Uważam, że „Krzyżacy” powinni pozostać lekturą szkolną, gdyż ukazują realia średniowiecznej epoki i wzbogacają naszą wiedzę historyczną, jednak mogłaby to być lektura dla starszych klas, gdyż przeczytanie jej wielu osobom sprawia trudności ze względu na objętość tekstu i staropolski język.