Znaczenie motywów biblijnych w "Mistrzu i Małgorzacie" M. Bułhakowa

Powieść "Mistrz i Małgorzata" można określić mianem utworu uniwersalnego. Mimo, iż Bułhakow w stosunkowo precyzyjny sposób określa ramy czasowe akcji, podstawowe zagadnienia i ukryty sens utworu można odnieść nawet do czasów współczesnych. Autor przedstawił tu, bowiem zmaganie dwóch sił: dobra i zła. Ich walka nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym. Trwa od zarania dziejów i trwać będzie zawsze.

Znaczenie wątku biblijnego w powieści jest ogromne. Woland opowiadając Berliozowi i Bosemu początek historii o Jeszule i Piłacie potwierdza istnienie "Tego", który przez swoją śmierć dokonał odkupieńczej ofiary, czyli bezgranicznego dobra. Tym samym Woland daje dowód na istnienie szatana. Dobro i zło, jako dwa nieodzowne czynniki życia w żaden sposób się nie wykluczają. Wprost przeciwnie. Istnienie każdego z nich zależne jest od drugiego. Przecież ofiara Chrystusa nie dokonałaby się gdyby Piłat nie uległ własnej słabości i woli zdeprawowanego tłumu. Spotkanie procuratora i Jeszuy nie doszłoby nigdy do skutku gdyby Judasz nie dokonał haniebnego aktu zdrady. Odzwierciedlenie wielu elementów biblijnej rzeczywistości przedstawionej w powieści Mistrza, znajdujemy w dwudziestowiecznej Moskwie. To tutaj funkcjonują wypaczone normy społeczne, zakłamanie i całkowite łamanie podstawowych wolności obywatelskich. Jednakże każdy, kto postępuje niewłaściwie musi ponieść adekwatne do swego czynu konsekwencje. Widzimy tu więc odwieczny problem winy i kary.

Wypaczona rzeczywistość została przedstawiona przez Bułhakowa na przykładzie kilku warstw społecznych. Jedną z nich jest środowisko artystów i literatów, które zdawałoby się powinno pełnić funkcję intelektualnej elity Moskwy. W rzeczywistości to jedna z najbardziej zdemoralizowanych i zepsutych grup przedstawionych w utworze. Jej przedstawiciele z lubością oddają się donosicielstwu i nieuczciwości. Zniszczona hierarchia wartości i zburzenie porządku moralnego doprowadziły do zniewolenia człowieka przez kłamstwo, wzajemną inwigilację i przemoc. Nie istnieje jakakolwiek forma wolności w wyrażaniu swych poglądów. Wszystko to za sprawą panującego w Rosji systemu totalitarnego. Zmusza on ludzi, aby w codziennej walce o przetrwanie posuwali się do najniższych odruchów i zachowań. Złożenie donosu, nawet bezpodstawnego, na ręce władz może przynieść określone korzyści, które są bardzo cenne w tej przygnębiającej rzeczywistości. Bułhakow nie zapomina również skrytykować wiernego oddania literatów i artystów systemowi. Sztuka tworzona jest, bowiem zgodnie z ustalonym wcześniej programem, co prowadzi do powstawania pustych, propagandowych dzieł.

Woland, który przybył na Ziemię, aby urządzić coroczny bal "złych mocy" nie bez powodu na jego miejsce wybiera Moskwę. Jednak zepsucie, jakie tu dostrzega przekracza nawet jego granice pojmowania zła. Czuje się, więc w obowiązku wykluczyć ze społeczeństwa osoby najmniej wartościowe aczkolwiek najbardziej zdeprawowane. Z całą surowością każe donosicieli. Przykładem jest Berlioz, który w wyniku swej haniebnej działalności traci życie. Widać tu w doskonały sposób nawiązanie do sposobu rozstrzygania problemu donosicielstwa w Biblii. Judasz, który zdradził Chrystusa w ramach kary traci życie.

Bułhakow poprzez wykorzystanie wątków biblijnych ma na celu nie tylko ukazanie zła i przedstawienie problemu winy i kary, porusza, bowiem tym samym zagadnienie władzy. Biblia daje wiele przykładów walki o jej sprawowanie, które kończyły się krwawymi mordami. Za przykład może posłużyć historia Heroda, który nakazał wymordowanie wszystkich nowonarodzonych dzieci w obawie przed Mesjaszem, który mógł się wśród nich znajdować i pozbawić go rządów nad Jerozolimą. W "Mistrzu i Małgorzacie" władza nie jest jednak skupiona w rękach jednej osoby. Jest to bezosobowa forma rządów ukryta pod postacią systemu, który zniewala ludzi, krępuje ich swobodę, wystawia na wiele pokus, a przede wszystkim zniekształca pojmowanie rzeczywistości. Podobny problem porusza Sergiusz Piasecki książce "Zapiski oficera Armii Czerwonej". Ukazuje tu zderzenie ukształtowanych przez propagandę komunistyczną wyobrażeń młodego żołnierza o kapitalistycznej i wyrodnej Polsce. Przedstawione w krzywym zwierciadle satyry wojennej losy Miszki, który poddany indoktrynacji systemu stał się nieświadomym niczego niewolnikiem zła.

Reasumując uważam, że rola motywów biblijnych w "Mistrzu i Małgorzacie" jest bardzo istotna. Po pierwsze maja one na celu ukazanie ścierania się dwóch sił: dobra i zła oraz związanego z tym problemu winy i kary. Po drugie obrazują problem władzy i zmagania się jednostki z jej przedstawicielami. Dlatego też motyw biblijny Bułhakow rozwija w utworze do tak dużych rozmiarów. Dzięki odwzorowaniu sytuacji z początku naszej ery na lata trzydzieste dwudziestego wieku uniwersalizm powieści staje się bardziej widoczny.