Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce

Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce

Odzyskanie przez Polskę w 1466r Pomorza Gdańskiego, jak również trudna sytuacja polityczno ekonomiczna za zachodzie Europy, wpłynęła na rozszerzenie polskiego rynku wewnętrznego, oraz na wzrost eksportu płodów rolnych i leśnych z Polski do Europy Zachodniej.
Z tej doskonałej koniunktury korzysta przede wszystkim średnia szlachta, która przystąpi do tworzenia folwarków szlacheckich.
Folwark – wyodrębniona forma obszaru ziemi będąca własnością dziedzica, uprawiana przez pańszczyźniaków, około 20 hektarów.
1 łan = 17 hektarów
Folwarki położone blisko siebie tworzą klucze.
1466 Sejm Piotrkowski:
zabronił więcej niż jednemu chłopu opuszczać wieś
chłop może udać się na rok do miasta, lecz musi wrócić
1518 – państwo, władca rezygnuje z mieszania się w stosunki między panem,
obowiązkowy jest jeden dzień w tygodniu pańszczyzny, upadek gospodarki, bunt chłopów

Antymieszczańska polityka szlachty:
odebranie mieszczanom władzy politycznej oraz przejęcie ich majątków
1496 – sejm zakazuje mieszczanom posiadanie ziem poza obrębem miasta ( jeśli mieli musieli sprzedać)
1505 – ograniczono dostęp do urzędów świeckich i do duchowych
1565 – sejm zabrania mieszczanom zabrania wywozu towarów i wwozów, nadzorują to specjalni urzędnicy działający na rzecz szlachty ↓
Wprowadzono taksy wojewodzińskie – urzędnicy szlacheccy decydują o cenach, miarach, wagach ↓
Upadek miast ↓
W Polsce jest gospodarka cechowo-rzemieślnicza – stara średniowieczna gospodarka nie jest w stanie konkurować z nowymi towarami ↓
Korzyści dla szlachty – stan zamknięty, są sobie równi:
wyłączne prawo do posiadania ziem
prawo do bycia biskupem (czy inne stanowiska kościelne)
decydują o tym czy król będzie miał wojsko czy nie
szlachta ↔ szlachta średnia ↔ magnateria ↔ zaściankowa ↔ gołota
Polska stała się spichlerzem Europy ↓
Polska więcej importowała niż eksportowała 1618 – najlepszy import 12 tys. łasztów ↓
Holendrzy zmonopolizowali towar
zboże
skóry
konopie
len
bydło
tekstylia

Przywilej koszycki – przywilej ekonomiczny, 17 września 1374 przez Ludwika Węgierskiego, w zamian dostał prawa do korony polskiej dla córki Katarzyny, szlachtę zwolniono z poradlnego podatku z wyjątkiem 2gr od 1 łana ziemi, nikt nie ustanawia nowych podatków oprócz rycerstwa, zwolnienie od obowiązków budowy i naprawy zamków, urzędy tylko dla Polaków, szlachta zwolniona z utrzymywania dworu w czasie jego podróży, zwolnienie z budowy miast/ mostów, dostają odszkodowanie gdy są poza granicami, król wykupuje szlachcica gdy jest w niewoli.
Przywilej czerwiński – 23 lipca 1422 Władysław Jagiełło w Czerwińsku, przywilej osobisty, za udział w wojnie z zakonem Krzyżackim, gwarantuje on nietykalność majątkową bez wyroku sądu, zakaz bicia monet bez zgody rady królewskiej, sądy sądzą wg prawa pisanego, nie można być starostą i urzędnikiem ziemskim jednocześnie.
Przywilej Warski – 25 październik 1423 Władysław Jagiełło – za tron dla potomków, szlachta może usuwać sołtysów taksy wojewodzińskie, ograniczenie sądu, chłopi nie mogą opuszczać wsi, kary za ukrywanie zbiegłych chłopów. Chce zapewnić panowanie Jagiełłów.
Przywilej jedyleńsko-krakowski – 4 marca 1430 i 9 stycznia 1433 ( w tym roku został potwierdzony) Władysław Jagiełło przedłużenie dynastii Jagiellońskiej w Polsce, nietykalność osobista, szlachta może być dostojnikiem kościelnym. Przedłużenie tronu Jagiellonów.
Przywilej cerekwicko - koszycki – 1454 Kazimierz IV Jagiellończyk za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, nie zwoływanie pospolitego ruszenia, nie nakładanie nowych podatków i praw bez zgody sejmików, kary za ucieczki ze wsi
Przywilej Piotrkowski – 26 maj 1496 Jan I Olbracht, przywilej ekonomiczny, za udział szlachty w wyprawie na Mołdawie, brak ceł na towary dla siebie, jeden chłop może opuścić wieś w ciągu roku, mieszczanom nie wolno kupować ziem, taksy wojewodzińskie na towary miejskie
Konstytucja Nihil Novi (nic nowego) – 1505 Radom, Aleksander Jagiellończyk nowe prawo tylko za zgodą senatu i izby poselskiej, gwarantuje wolny wybór urzędników sądowych, nie pociąganie spraw świeckich pod trybunały duchowne, zakaz ceł prywatnych
1537 – Artykuły Henrykowskie – skupiały wszystkie stare przywileje + nowe

Ruch egzekucyjny szlachty :
Początki ruchu:
bunt magnatów
podczas panowanie Zygmunta I Starego mają wpływ na władzę
1537 – wojna kokosza, czyli pospolite ruszenie szlachty
Przeciw:
Polityce dworu i magnaterii
Nienaruszalność praw szlachty
Powstanie obozu egzekucyjnego
Reformy ruchu egzekucyjnego:
Sejm piotrkowski ustanawia, że dobra bezprawnie trzymane przez magnatów zostaną zwrócone królowi
Uchwalono weryfikacje granic i dochodów dóbr królewskich – dochody te zwrócone są dla wojska
Dzierżawcy muszą płacić kwarty na wojsko
Podważanie pozycji magnaterii – w jej miejsce wstąpiła szlachta średnia

Kształtowanie się demokracji szlacheckiej

Sejm walny – polski parlament
1493 – ukształtowanie się sejmu wlanego, dwie izby senat, Izba poselska
lub :
trzy stany: senat, izba poselska, król
Król:
-zwołuje sejm
-ustalał kiedy będą obrady
-mianował urzędników, nadawał im ziemie
-kieruje polityką zagraniczną
-inicjatywa ustawodawcza (wysuwał propozycje ustawy)
Sejm walny:
-uchwala ustawy i podatki
-przyznaje szlachectwo
-nadawał kierunek polityki zagranicznej Polski
-kontrolował skarb
-podejmował decyzje o pospolitym ruszeniu
-władza sądownicza
-prawo łaski i amnestii
-przyjmował posłów

Skład sejmu i senatu:
Magnateria – wojewodowie, biskupi itd. (najbogatsi)
Izba poselska – średnia szlachta
Wspólna Msza, następnie rozdzielają się na dwie sale – dyskutują na temat własnych obrad, gdy dochodzi do głosowania, głosują wszyscy – król decyduje
1493 – 1652 – decyduje większość głosów
1652 – Władysław Sieciński – liberum veto ↓
Jednolitość trwa do 3 V 1791 – konstytucja majowa,
Różne miejsca obrad, Warszawa, Radom, Piotrków

Instrukcja sejmikowa – dotyczą wybranych posłów – zalecenia i żądania magnatów jak trzeba głosować
Rodzaje sejmów i sejmików
-wlany – zwyczajny (ordynacyjny) co 2 lata na 6 tygodni
- nadzwyczajny – w razie konieczności np. wojna, 2 tygodnie obrad
- konwokacyjny – wyznacza czas i miejsce wolnej elekcji, bez liberum veto, bezpieczeństwo kraju stał na czele Intereks prymas polski
-koronacyjny – koronacja króla, kończył okres bezkrólewia
Sejmiki:
-przedsejmowy
-generalny
-relacyjny
-elekcyjny
-deputacki