Elekcja Stanisława Augusta
Zebrana na elekcję szlachta powołała na tron kandydata popieranego przez Katarzynę II – S. Poniatowskiego (1764-1795). Jako król nadał on sobie imię August. Wykształcony, zna stos. gospodarcze w Polsce i Europie. Zwolennik reform ustrojowych, ale mylił się myśląc, że można je przeprowadzić opierając się na Rosji. Mecenas nauk i sztuki. Jego pozycja w Rzeczpospolitej – słaba, wniesiony na tron dzięki Katarzynie II -> nie mógł uniezależnić się od Petersburga. Na sejmie koronacyjnym postanowiono utrzymać na czas nieograniczony konfederację zawiązaną w czasie bezkrólewia, by wykluczyć użycie liberum veto. Przy boku króla – namiastka rządu – tzw. konferencja króla z ministrami, pow. komisję menniczą oraz dobrego porządku.
Sprawa dysydencka
Spór z Katarzyną II o sprawę innowierców oraz z Fryderykiem II, który protestował przeciw cłu generalnemu. Król nie odrzuca postulatów całkowicie, ale uważa, że do sprawy należy przygotować się powoli organizując odpowiednią propagandę. Fryderyk II i Katarzyna II zaniepokoili się niezależnością S. A. Poniatowskiego i zażądali ustępstw na rzecz innowierców. Wobec odmowy 1767 pod osłoną oddziałów rosyjskich w Słucku i Toruniu zawiązały się dwie konfederacje innowiercze, które wystąpiły z postulatem o przyznanie pełni praw. Jednocześnie Mikołaj Repnin pod Radomiem zawiązuje konfederację szlachty pod zwierzchnictwem oligarchów.
Prawa kardynalne
Innowiercy otrzymują prawo pełnienia funkcji publicznych, swobodę kultu i prawo budowy świątyń i szkół. Wolna Elekcja, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów, władza szlachty nad chłopami. Prawa miały pozostać niezmienne, pod gwarancją Katarzyny II.
Konfederacja barska
1768-1772. Zbrojny związek szlachty zawiązany w Barze na Podolu. Głosi hasła obrony wiary i wolności szlacheckich, występując tym samym przeciw równouprawnieniu dysydentów oraz reform Poniatowskiego. Chcieli wprowadzić na tron przedstawiciela Wettinów i wyzwolić się spod wpływów Rosji. Inicjatorzy i przedstawiciele konfederacji to przede wszystkim magnaci – Krasińscy, K. Pułaski, W. Rzewuski, J.K. Potocki. Konfederacja popierając Turcję wypowiedziała wojnę Rosji. Poparcia udzieliła Francja.
Koliwszczyzna
Wielkie powstanie chłopskie i kozackie w roku 1768. Doszło do niego z inspiracji rosyjskiej oraz prawosławnego duchowieństwa, które przekonywało chłopów i Kozaków, że konfederaci barscy będą ich zmuszać do przejścia na katolicyzm. Powstańcy pod wodzą Iwana Gonty i Maksyma Żeleźniaka z hasłem wolności mordowali katolików (nie oszczędzając kobiet, dzieci i starców), Polaków - zwłaszcza szlachtę, oraz Żydów. Z powodu śmierci tylu ludzi poważnemu zakłóceniu uległo życie gospodarcze na Ukrainie.
I rozbiór Polski
W wyniku I rozbioru Prusy uzyskały: Warmię, województwo pomorskie, malborskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz tereny położone nad Notecią i Gopłem. Rosja zajęła tereny położone na wschód od Dźwiny, Drui i Dniepru, Austria - południową część województwa krakowskiego i sandomierskiego, księstwa oświęcimskie i zatorskie, województwo ruskie (bez ziemi chełmskiej) oraz część województwa bełskiego. Na żądanie zaborców traktat rozbiorowy musiał zatwierdzić sejm Rzeczypospolitej. Nie przyniosły skutku interwencje króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na dworach europejskich i tragiczny protest T. Rejtana. Poza traktatem sejm musiał przyjąć niekorzystne uchwały gospodarcze i handlowe. Skonfederowany sejm podjął próbę reformy państwa, powołał Radę Nieustającą i Komisję Edukacji Narodowej, uchwalił zwiększenie armii do 30 tys. żołnierzy i jej reorganizację. Ponadto przeprowadził reformę skarbową.
Konstytucja 3 maja
Zasadnicze zmiany ustrojowo-polityczne. Atmosfera zamachu stanu. Twórcy konstytucji korzystają z nieobecności większości posłów opozycyjnych, organizacja manifestacji, zbieranie wojska. Odczytany projekt izba poselska uchwaliła, nie oglądając się na pojedyncze protesty. Zachowano ogólne przywileje szlacheckie, konstytucja pozbawiła szlachtę wyłącznego prawa zwierzchnictwa nad poddanymi, ingerencja władz państwowych w stosunki między poddanym a panem. Zniesiono elekcyjność tronu – Polska staje się monarchią dziedziczną. Główny organ władzy wykonawczej – powołano straż praw (król + prymas + 5 ministrów + marszałek sejmu). Odpowiedzialność za łamanie i naruszanie praw spada z króla na ministrów. Najwyższa władza ustawodawcza – sejm. Wprowadzono dwuletnią kadencję sejmu, zniesiono zasadę jednomyślności -> głosowanie większością. Sejm nie mógł być zerwany. Instrukcje poselskie – zalecenia a nie nakazy. Co 25 lat – sejm konstytucyjny. Zniesiono dualizm państwowy między Polską a Litwą -> wspólny rząd, skarb i wojsko.
Znaczenie konstytucji 3 maja
Było to dzieło myśli polskiej odpowiadające potrzebom i możliwościom chwili. Świadectwo, że Polacy znaleźli sami siły na przezwyciężenie rozkładu państwa i zdobyli się na wytyczenie drogi.
Konfederacja targowicka
Mieszkańcy miast zabiegali o rozszerzenie konstytucji 3 maja na wszystkich mieszczan. Chłopi uważali, że opieka prawna jest równoznaczna z przekreśleniem ucisku szlacheckiego, więc w wielu miejscowościach odmawiali wykonywania swych powinności. Znaczna część społeczeństwa była wówczas zdania, że należy kontynuować rozpoczęte na Sejmie Wielkim reformy, natomiast oligarchowie magnaccy byli przeciwni dokonywanym zmianom Najczynniejsze stronnictwo – hetmańskie. Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przed ogłoszeniem konstytucji 3 maja wyjechali z Polski, szukając pomocy za granicą, bowiem w kraju nie mieli dostatecznego poparcia, by powstrzymać ruch reformatorski. Poparcie znaleźli w Rosji u Katarzyny II, która w uchwałach Sejmu Wielkiego widziała groźbę dla absolutyzmu i zapowiedź przeniesienia francuskich idei do Europy Wschodniej. By zabezpieczyć się przed tym dążyła do tego, by przekreślić dzieło 3 maja i podporządkować sobie Polskę. Po końcu wojny z Turcją w 1792 r. mogła zrealizować swoje plany, uzyskała poparcie Prus i Austrii, równie zaniepokojonych wzmacnianiem się państwa Polskiego. W porozumieniu z dworem carskim w 1792 Branicki, Potocki i Rzewuski przygotowali akt konfederacji, potępiający i znoszący ustawę majową, przywracający dawny ustrój z prawami kardynalnymi z 1768. Akt ogłoszono w pogranicznej Targowicy.
Wojna o konstytucję 3 maja
Kilka dni po targowicy stutysięczna armia carska wkroczyła na Ukrainę i Litwę. Rozpoczyna się wojna polsko-rosyjska. Polska wystawiła 70 tys. wojska, połowa z tego na froncie – przewaga Rosji. Utracono niemal całe terytorium litewskie. Skutecznie walczyły wojska pod władzą księcia Józefa Poniatowskiego. Parokrotnie uniknął okrążenia i zadawał poważne straty nieprzyjaciołom. Został upamiętniony orderem Virtuti Militari. W bitwie pod Dubienką Tadeusz Kościuszko wykazał talent dowódcy, mimo to nie udało mu się osłonić linii Bugu. Wojna jednak nie była przegrana ponieważ armia polska wciąż była silna.
II Rozbiór Polski
Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska 1792, toczona w obronie Konstytucji 3 Maja. Król ugiął się przed żądaniami Katarzyny II i w lipcu 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej. Przywódcy patriotycznego stronnictwa reform musieli opuścić kraj. 23 I 1793 Prusy i Rosja podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793). W wyniku II rozbioru Prusy zajęły: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego oraz Toruń i Gdańsk. Zabór rosyjski objął ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-Pińsk-Zbrucz.
Sejm grodzieński
Zwołany do Grodna w 1793 roku sejm pod naciskiem wojska carskiego (słynna niema sesja, gdy milczenie sterroryzowanych posłów uznano za aprobatę) ratyfikował akt rozbiorowy. Przywrócić też w zasadzie ustrój Rzeczypospolitej w okresu Rady Nieustającej. Nie tylko odrzucono konstytucję 3 maja, ale również prawa kardynalne. Jedynym śladem dokonanych na Sejmie Wielkim zmian było utrzymanie głosowania większością i zapewnienie mieszczaństwu nietykalności osobistej i prawa nabywania ziemi. Liczbę wojska zredukowano do 15 tysięcy. Władza spoczywała w ręku nowej rady Nieustającej z jednoczesnym traktatem polsko rosyjskim kierowanym przez ambasadora carskiego. Przywrócono tron elekcyjny, order Virtuti Militari oraz rozwiązano konfederację targowicką.
Insurekcja kościuszkowska
Przygotowania powstańcze
Poważne problemy w produkcji przemysłowej i doprowadzenie do krachu bankowego. Ciężary kontrybucyjne na wsi, wzrost cen żywności, podatki napływają z opóźnieniem, nie ma skąd opłacać dostawców, urzędników i wojska. Dochodzi do wystąpień chłopów i mieszczaństwa. Nad ujęciem w formy organizacyjne całej sytuacji pracowała organizacja spiskowa. Spisek zawiązał się wiosną 1794 na emigracji i w kraju. Ośrodkiem emigracji przedpowstańczej była Saksonia (Drezno i Lipsk), gdzie Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Tadeusz Kościuszko zawiązali sprzysiężenie. Uznano konieczność ustanowienia dyktatury wojskowej i powierzenie jej Kościuszce.
Wybuch powstania
Ambasador carski w Warszawie dowiedziawszy się przy pomocy tajnej policji o trzonie organizacji aresztował przywódców. Przyspieszono redukcję wojska polskiego, przy czym część żołnierzy zamierzano wcielić do armii rosyjskiej. Osłabienie szans na powstanie. Antoni Madaliński, dowódca oddziału kawalerii w Ostrołęce odmówił zgody na redukcję i wzdłuż granicy pruskiej przedarł się pod Kraków. Tam zjawił się Kościuszko, który w obecności wojska i ludu ogłosił i zaprzysiągł 24 marca 1794 akt powstania. Kościuszko obejmuje władzę dyktatorską (jest naczelnikiem powstania) i zobowiązuje się do używania jej do czasu odzyskania niepodległości. Powołał pod broń mężczyzn między 18 a 28 rokiem życia, uzbroił miasta i wsie. Reformę ustroju odsunął do zakończenia powstania.
Racławice
4 kwietnia 1794 – wojska Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi. O zwycięstwie zadecydował śmiały atak kosynierów, którzy zdobyli działa i rozbili piechotę. Z militarnego punktu widzenia zwycięstwo nie było znaczące, ale moralnie znaczenie wskazało na możliwości Polaków.
Insurekcja warszawska
17 kwietnia 1794 doszło do wypędzenia garnizonu rosyjskiego. Było to największe zwycięstwo w czasie powstania, zmienia się układ sił wojskowych w Polsce, możliwości rozszerzenia się powstania na
Mazowsze i Podlasie.
22 kwietnia 1794 wybuch powstania w Wilnie – dowodzi Jakub Jasiński. Rozbił garnizon carski, rozprawił się z targowiczanami.
Uniwersał połaniecki
7 maja 1794 Kościuszko wydaje uniwersał połaniecki, który nie zmienia struktury gospodarczej wsi, lecz daje chłopom wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie pańszczyzny.
Wystąpienie ludowe
Wystąpienie Kościuszki wywołało niepokój szlachty – 9 maja rozruch. Przyspieszyli działalność Sądu Kryminalnego, który skazał czterech targowiczan na powieszenie, zmieniono władze naczelne powstania – powołano Radę Najwyższą Narodową – w niej przedstawiciele lewicy: Kołłątaj (kierownictwo skarbu) i Franciszek Dmochowski (edukacja i propaganda). Kołłątaj przywrócił podatki, wypuścił „bilety skarbowe”, rekwirował złoto i srebro.
Włączenie się Prus do walk z powstaniem
Sytuacja ulega gwałtownej zmianie z powodu interwencji Prus, którzy postanowili wykorzystać okazję i doprowadzić do całkowitego upadku Polski. Kościuszko 6 czerwca 1794 podejmuje bitwę pod Szczekocinami i doznaje ciężkiej porażki. Gen. Zajączek poniósł klęskę pod Chełmem, a Kraków kapitulował bez walki. Lud warszawski 28 czerwca wyszedł na ulicę, rozbili bramy więzień, bez sądu wieszali targowiczan i podejrzanych o zdradę. Kościuszko (któremu też groziła śmierć) był negatywny wobec rozruchów – moment w którym znajdowało się wówczas powstanie nie był dobry na wszczynanie walk wewn.
Obrona Warszawy
20 sierpnia wybuchło powstanie na ziemiach zaboru pruskiego – w tej sytuacji Fryderyk Wilhelm nie czekał na wyznaczony termin generalnego szturmu, lecz wydał rozkaz odwrotu. Za wycofującymi się oddziałami Kościuszko wysłał korpus wojska pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Pełne powodzenie wyprawy – wzmocnienie powstańców w Wielkopolsce i zdobycie Bydgoszczy.
Klęska powstania i III Rozbiór Polski
Maciejowice
W okresie oblężenia Warszawy sytuacja na wschodzie uległa pogorszeniu. Na Litwie mimo krótkich sukcesów (powstanie na Kurlandii), powstańcy musieli wycofać się i oddać Wilno. Generał Suworow przeprawia się przez Polesie, rozbija słaby korpus powstańczy broniący przeprawy przez Bug. 10 października 1794 Kościuszko stawia czoła dwukrotnie silniejszemu przeciwnikowi. Bitwa kończy się rozbiciem korpusu polskiego. Kościuszko ranny w niewoli. Naczelnikiem powstania został Tomasz Wawrzecki. 4 listopada Suworow wziął szturmem Pragę, wycinając obrońców i mieszkańców. Ginie Jakub Jasiński. Stolica poddała się, powstanie upadło, a dowódcy znaleźli się w niewoli. Znaczenie powstania – Powstanie w 1794 było jedyną szansą na ratowanie państwowości. Wysiłek włożony w bitwy był olbrzymi, poruszono masy ludności miast i wsi, ludzie wykazali wysoki poziom patriotyzmu. Powstanie kościuszkowskie uratowało rewolucję francuską ponieważ Prusy wycofały się z wojny na zachodzie i zawarły w 1795 separatystyczny pokój z Francją.
III Rozbiór
Klęska skierowanego przeciwko rozbiorom powstania kościuszkowskiego (1794) spowodowała ostateczną likwidację państwa polskiego. Po przewlekłych sporach 24 X 1795 państwa rozbiorowe ustaliły granice podziału pozostałych ziem polskich. W wyniku III rozbioru Rosja otrzymała resztę ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich na wschód od Bugu i linii Niemirów-Grodno. Prusy - pozostałą część Podlasia i Mazowsza z Warszawą wraz ze skrawkami Żmudzi i Małopolski. Austria - Kraków i część Małopolski pomiędzy Pilicą, Wisłą i Bugiem, część Podlasia i Mazowsza.
Skutki upadku Rzeczpospolitej
– zahamowane zostają reformy przekształcające Rzeczpospolitą w nowoczesne państwo;
– państwo polskie zanika na ponad sto lat;
– upada polska kultura, szkolnictwo i nauka (zamykanie szkół średnich, kasowanie instytucji naukowych i kulturalnych);
– część społeczeństwa ulega germanizacji i rusyfikacji
hmmm...;(