Układ wydalniczy

Układ wydalniczy

W wyniku przemiany materii tworzą się również zbędne substancje

Podczas przemiany materii powstają w komórkach zbędne produkty końcowe, których nie można przetwarzać lub gromadzić w cytoplazmie ze względu na ich właściwości toksyczne. Muszą być wydalane z organizmu. Usuwanie zbędnych pro¬duktów przemiany materii jest połączone z regulacją ilości wody i soli mineralnych w płynach ustrojowych. Utrzymywanie objętości wody, stężenia i składu jonowego płynów ustrojowych na stałym poziomie jest ważne ze względu na procesy przemiany materii, które dzięki temu mogą przebiegać w optymalnych warunkach. To utrzymywanie prawie na stałym poziomie wewnętrznego środowiska organizmu nazywane jest homeostazą. Nerka jest jednym z głównych narządów homeostatycznych ciała.

Końcowym produktem oddychania tlenowego jest dwutlenek węgla wydalany głównie przez płuca. Natomiast do zbędnych produktów metabolizmu białek i kwasów nukleinowych należą mocznik oraz kwas moczowy. Mocznik i kwas moczowy są wytwarzane w wątrobie - najważniejszym narządzie przemiany materii, gdyż odbywa się w niej "przegląd" substancji wchłanianych z jelit. Jedne są magazynowane, np. glikogen, inne przekazywane do krwi dużego krwiobiegu, np. witaminy, lub przetwarzane, tak jak nadmiar aminokwasów. Z aminokwasów najpierw są uwalniane grupy aminowe (-NH2), przekształcane następnie w silnie toksyczny amoniak (NH3), a potem z dwutlenku węgla i amoniaku powstaje mniej toksyczny mocznik.

Z wątroby krew przenosi mocznik do nerek, w których jest wytwarzany mocz. Niewielką ilość mocznika i nadmiar soli mineralnych wydala także wraz z potem skóra.

Nerki składają się z milionów drobnych filtrów krwi

Do układu wydalniczego zaliczane są oprócz nerek moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Nerki leżą na grzbietowej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa w okolicy lędźwiowej. Kształtem przypominają nasiona fasoli. Od zewnątrz każda okryta jest torebką nerkową, którą łatwo można usunąć. Mimo że całkowity ciężar nerek stanowi tylko 0,5% ciężaru ciała, ok. 20% krwi pompowanej przez serce przepływa przez nerki w ciągu minuty. To bogate zaopatrywanie nerek w krew ma uzasadnienie fizjologiczne. Krew jest doprowadzana do nich lewą i prawą tętnicą nerkową, a odprowadzana lewą i prawą żyłą nerkową.

Na przekroju nerki widoczne są następujące części: brunatnoczerwony obszar zewnętrzny - warstwa korowa, a pod nim część jaśniejsza - warstwa rdzeniowa. W środku znajduje się miedniczka nerkowa zbudowana z tkanki łącznej, warstwy mięśni gładkich oraz błony śluzowej. Miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym łączy bardzo rozciągliwy moczowód. W warunkach fizjologicznych pojemność pęcherza moczowego wynosi od 300 ml do 700 ml, ale może się zmieniać.

Kanalik nefronu dzieli się na trzy odcinki: pierwszy zwany jest kanalikiem bliższym, czyli proksymalnym, środkowy tworzy tzw. pętlę nefronu, nazywaną też pętlą Henlego, a trzeci odcinek to kanalik dalszy lub dystalny. Kanalik dystalny łączy się z kanalikiem zbiorczym. Każdy z odcinków pełni inną funkcję w procesie wytwarzania moczu.

Podstawową jednostką funkcjonalną nerki jest nefron. Każda z obu nerek składa się z około miliona nefronów. Nefron jest zbudowany z tzw. torebki Bowmana, czyli ciałka nerkowego, oraz kanalika. Ciałka nerkowe są rozmieszczone w warstwie korowej. Wewnątrz dwuściennej torebki Bowmana znajdują się pętle naczyń krwionośnych włosowatych, tzw. kłębuszki nerkowe. Od torebki Bowmana ciągnie się kręty kanalik otoczony siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Długość części kanalikowej nefronu wynosi 20-35 mm, a długość wszystkich kanalików nefronów dorosłej osoby ok. 60 km.