Rolnictwo ekologiczne

ROLNICTWO KONWENCJONALNE
- ekstensywne (tradycyjne)
- intensywne (uprzemysłowione)
- proekologiczne
- integrowane (rolnictwo organiczno – chemiczne)

EKOLOGICZNE
- biologiczne i organiczno-biologiczne (oparte na naturze)
- biodynamiczne (wykorzystanie oddziaływania planet)

Rolnictwo konwencjonalne
1. Energia kopalin
2. Sterowanie określonymi uprawami
3. Eksploatacja aż do degradacji
4. Produkcja średniej jakości biologicznej
5. Zła jakość przechowalnicza
6. Maksymalizacja plonów
7. Intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z warunkami produkcji i środowiska
8. Zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji ekonomicznej
9. Znaczna chemizacja – nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu
10. Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy
11. Skażenie środowiska
12. Jakość przypadkowa

Rolnictwo ekologiczne
1. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii
2. Sterowanie całym gospodarstwem
3. Programowa ochrona krajobrazu
4. Produkcja wysokiej jakości biologicznej
5. Dobra jakość przechowalnicza
6. Plon optymalny
7. Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska
8. Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa
9. Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji
10. Mechanizacja dostosowana do warunków glebowych, potrzeb roślin i zwierząt
11. Ochrona gleby i wody
12. Produkty najwyższej jakości

Rolnictwo ekologiczne określane również jako: biologiczne, organiczne lub biodynamiczne oznacza system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie. Podstawową zasadą jest odrzucenie w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Dzięki temu osiąga się dwa cele:
· ochrona środowiska produkcji rolniczej: gleby, wody, krajobrazu - dążenie do biologicznej samoregulacji w obrębie gospodarowania, rozumianego jako system ekologiczny
· wysoka jakość biologiczna płodów rolnych („pierwotna”), nawiązująca do właściwości produktów powstających naturalnie w przyrodzie, bez ingerencji człowieka.

W Polsce termin rolnictwo ekologiczne został wylansowany w 1986r przez kilku naukowców współtworzących ruch na rzecz rolnictwa "zgodnego z przyrodą". 1 września 1989 r ten nieformalny ruch przekształcił się w strukturę organizacyjną - Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi - Ekoland , który ma swoją siedzibę w Przysieku koło Torunia. Jest to organizacja nadzorująca produkcję żywności na podstawie Kryteriów Rolnictwa Ekologicznego zgodnie z normami międzynarodowymi. Stowarzyszenie Ekoland przyznaje atesty wyłącznie gospodarstwom, które zakończyły okres przestawiania na metody ekologiczne. Atesty w 1998 r. uzyskały 182 gospodarstwa o łącznej powierzchni ok. 5500 ha. Najważniejsze zadania Ekolandu to:
· reprezentowanie interesów producentów i przetwórców żywności wytwarzanej metodami ekologicznymi,
· zatwierdzanie kryteriów rolnictwa ekologicznego oraz przetwórstwa i obrotu produktami ekorolniczymi,
· atestacja gospodarstw i przetwórni spełniających kryteria Stowarzyszenia Ekoland,
· upowszechnianie rolnictwa ekologicznego oraz promocja jego produktów,
· działania na rzecz ochrony środowiska i zdrowia oraz oświaty.

PRZESTAWIANIE GOSPODARSTWA

Przestawianie oznacza zmianę dotychczasowych metod gospodarowania na ekologiczne. Rozpoczyna się w momencie zaakceptowania programu przestawiania przez Stowarzyszenie Ekoland i łączy się prowadzeniem księgi gospodarstwa. W okresie przestawiania rolnik powinien założyć pryzmy kompostowe i co najmniej raz nawieźć wszystkie pola nawozami organicznymi z gospodarstwa. Okres przestawiania wynosi zasadniczo dwa lata. Jeżeli dotychczasowy sposób gospodarowania był bliski metodom ekologicznym, Stowarzyszenie Ekoland może skrócić okres przestawiania do 12 miesięcy. Nowo włączone części gospodarstwa podlegają pełnemu trybowi przestawiania. Program przestawiania musi obejmować: zasady gospodarki nawozowej, zaprojektowanie właściwych płodozmianów, dostosowanie sposobu użytkowania ziemi do wymogów gospodarowania ekologicznego (odpowiednie zagospodarowanie stoków, pól przylegających do cieków i zbiorników wodnych, wprowadzenie zadrzewień śródpolnych itd.)

ŚRODOWISKO I LOKALIZACJA GOSPODARSTWA

Gospodarstwa ekologiczne znajdują się w nieskażonym środowisku, co pozwala wykluczyć lub maksymalnie ograniczyć zanieczyszczenia, których źródłem jest przemysł lub drogi szybkiego ruchu. Odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 500 pojazdów na godzinę) powinna wynosić co najmniej 100 m: obiekty gospodarstwa zaleca się odgrodzić od strony drogi gęstym żywopłotem. Troska o środowisko wyraża się przez utrzymywanie bogactwa roślinności miedz, łąk i pastwisk, zakładanie i pielęgnacja zadrzewień śródpolnych, ochronę strumieni i oczek wodnych, ograniczenie skażeń gleby i wody. Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową wylewającą wiosną, aby wykluczyć jej wpływ. Jakość wody gruntowej, studziennej i z wodociągu, tak pod względem składu chemicznego jak i wskaźników mikrobiologicznych, powinna odpowiadać normom krajowym. Zawartość metali ciężkich w glebie nie może przekroczyć podanych niżej wartości progowych:
Dopuszczalna zawartość metali ciężkich w mg/kg powietrznie suchej gleby

ATEST

Na podstawie protokołu z kontroli gospodarstwa Komisja Atestacji Stowarzyszenia Ekoland podejmuje decyzję o udzieleniu atestu lub jego odmowie. Atest jest ważny przez jeden rok. Atest Stowarzyszenia Ekoland mogą otrzymać gospodarstwa dopiero po upływie dwuletniego okresu przestawiania.

PRODUKCJA ROŚLINNA

W gospodarstwie ekologicznym dąży się do zrównoważenia produkcji roślinnej i zwierzęcej, by osiągnąć równowagę paszowo-nawozową. Celem nawożenia jest dostarczenie substratu organizmom glebowym oraz stworzenie optymalnych warunków rozwoju roślin Podstawowe nawozy powinny być wytwarzane w gospodarstwie.. Podstawowymi nawozami w gospodarstwie ekologicznym są: komposty, obornik, gnojówka i woda gnojowa, (te ostatnie stosowane tylko w okresie od kwietnia do końca sierpnia) oraz nawozy zielone. W rejonach górskich dopuszcza się stosowanie gnojowicy, pod kontrolą doradcy. Nawozy uzupełniające stanowią:
· nawozy mineralne - mielone skały takie jak: bazalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit, wapno magnezowe, kreda nawozowa (pojeziorna, łąkowa, margiel)
· nawozy potasowe: kainit, kalimagnezja, siarczan potasu; skały fosforytowe (mączki); popiół drzewny;
· nawozy organiczne: mączka z kości, krwi, rogów, pierza, mączka rybna, odpadki rzeźne; · płynne i stałe odpady z własnego gospodarstwa; makuchy, kora drzewna i trociny;
· muł i osady naturalnych zbiorników wodnych;
· torf
Zastosowanie innych nie wymienionych materiałów wymaga pisemnej zgody Ekolandu.

Uprawa roli
Uprawa roli powinna być wykonywana z myślą o stałym podwyższaniu żyzności gleby.
Ogólne zasady uprawy to:
· płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie;
· ograniczenie liczby przejazdów (agregatowanie narzędzi);
· maksymalne skrócenie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej.

Płodozmian
Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym ma do spełnienia następujące funkcje:
· utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz żyzności gleby;
· zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników;
· niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju chwastów.
Płodozmian musi obejmować międzyplony, uwzględniać tolerancję roślin na uprawę po sobie a rotacja powinna być minimum czteroletnia.

Ograniczanie zachwaszczenia
Ograniczanie zachwaszczenia realizowane jest poprzez działania zapobiegawcze – przede wszystkim odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych, czyszczenie materiału siewnego i przedsiewna uprawa roli oraz przez bezpośrednie zwalczanie. Tu stosowane są metody zarówno mechaniczne, jak i termiczne. Niedozwolone jest stosowanie herbicydów.

PRODUKCJA ZWIERZĘCA

Obecność zwierząt w gospodarstwie ekologicznym sprzyja urozmaiceniu upraw polowych, ze względu na konieczność pozyskania odpowiednich pasz. Chów zwierząt usprawnia zamknięcie obiegu materii organicznej w ramach gospodarstwa (produkcja obornika). Zwierzęta mogą wykorzystywać takie tereny gospodarstwa, które nie nadają się pod uprawę roślin towarowych. Zwierzęta w gospodarstwie ekologicznym muszą być żywione paszami gospodarskimi i utrzymywane w warunkach, które odpowiadają ich naturalnym potrzebom. Wszystkim gatunkom należy przez cały rok zagwarantować możliwość ruchu. Niezbędne jest stosowanie naturalnej ściółki.

Utrzymywanie zwierząt dzikich, mieszańców zwierząt dzikich i gospodarskich jak i mieszańców międzygatunkowych zwierząt gospodarskich wymaga zgody Stowarzyszenia Ekoland. Zwierzęta wyhodowane na drodze inżynierii genetycznej nie są dopuszczone do utrzymywania w gospodarstwach ekologicznych. Ograniczenie to dotyczy także zabiegów transplantacji zarodków. Sztuczne krycie jest dopuszczalne.

Zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach ekologicznych powinny pochodzić z danego gospodarstwa lub innych gospodarstw atestowanych przez Stowarzyszenie Ekoland. Nie mogą być kupowane na targowiskach, aukcjach itp. - tzn. pochodzić z anonimowych źródeł.

Zwierzętom utrzymywanym w gospodarstwach ekologicznych powinno się zapewnić jak najlepsze warunki rozwoju, możliwość ruchu zarówno w budynkach, jak i okólnikach oraz pastwiskach, wystarczający dostęp powietrza (wentylacja naturalna), oświetlenie (światło dzienne), ochronę przed skrajnymi temperaturami, wiatrem i nasłonecznieniem oraz stały dostęp do świeżej wody pitnej i pasz. Wszelkie zabiegi przy zwierzętach powinny być wykonywane w taki sposób, aby chronić je przed stresami.

Żywienie zwierząt
Żywienie ma na celu utrzymanie zwierząt w dobrej kondycji oraz zapewnienie optymalnej produkcji. Dlatego pasze muszą być dobrej jakości i dostosowane do potrzeb gatunku. Pasze powinny być produkowane w gospodarstwie. Możliwy jest zakup pasz z innych gospodarstw ekologicznych. Pasze pochodzące z gospodarstw konwencjonalnych mogą być stosowane, jednakże ich ilość nie może przekraczać 10% w skali roku i w ramach dawki dziennej. Wyklucza się stosowanie w paszach dodatków stymulujących wzrost, wzmagających apetyt, barwników syntetycznych, konserwantów itp.

Profilaktyka i leczenie zwierząt
Wszelkie zabiegi dotyczące zdrowia zwierząt powinny być ukierunkowane przede wszystkim na profilaktykę, tj. zwiększenie odporności zwierząt na choroby i zapobieganie infekcjom. Należy dążyć, aby nadzór medyczny nad zwierzętami w gospodarstwie ekologicznym sprawował lekarz znający niekonwencjonalne metody leczenia (np. fitoterapia, homeopatia, akupunktura). Leczenie konwencjonalne może być prowadzone tylko w szczególnych przypadkach.

SYSTEM KONTROLI

Gospodarstwa ekologiczne kontrolowane są corocznie. Podczas wizyty inspektorzy sporządzają protokół, który oprócz podstawowych danych o gospodarstwie zawiera szczegółowe uwagi dotyczące spełniania kryteriów rolnictwa ekologicznego.

OZNAKOWANIE PRODUKTÓW

Po podpisaniu umowy o korzystaniu ze znaku Stowarzyszenia Ekoland rolnik może sprzedawać swoje produkty ze znakiem Ekoland, w opakowaniach jednostkowych prawidłowo oznakowanych. Zgodnie z obowiązującym w Polsce Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 15 lipca 1994 w sprawie znakowania środków spożywczych (Dziennik Ustaw Nr 86), znakowanie może zawierać określenie „wyprodukowano metodami ekologicznymi” pod warunkiem posiadania atestu potwierdzającego sposób produkcji. Rozporządzenie to zabrania używania określeń: „zdrowy”, „bezpieczny”. Taki system oznakowania produktów odpowiada przepisom obowiązującym w krajach Unii Europejskiej, zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów i środków spożywczych nr 2092/91 z dn. 24 czerwca 1991 r.

Do głównych celów rolnictwa ekologicznego należy więc:
· produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu człowieka przy utrzymaniu lub podwyższaniu żyzności gleby
· życie zgodnie z prawami przyrody
· wytworzenie żywności, która człowiekowi pomaga, a nie szkodzi
· traktowanie gospodarstwa jako organizmu
· maksymalne ożywienie gleby- aktywizacja biologiczna
· naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami
· stwarzanie optymalnych warunków bytu zwierzętom obecnym w gospodarstwie

W raporcie sporządzonym w 1991 roku dla Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa stwierdzono, że rolnictwo polskie na ogromnej większości swoich obszarów zachowuje pełną zdolność do produkcji zdrowej żywności.

Zgodnie z tym raportem większość produkowanej obecnie w Polsce żywności spełnia wymagania tzw. żywności bezpiecznej, stawiane przez Światową Organizację do spraw Żywienia i Rolnictwa (FAO) i Światową Organizację Zdrowia (WHO). W Polsce istnieją dogodne warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Zużycie nawozów mineralnych i pestycydów nigdy nie było w Polsce za duże, a w ostatnich latach jeszcze zmalało. Dzięki temu gleba nie jest skażona wieloletnim ich stosowaniem, a świat dzikiej przyrody żyjącej w symbiozie ze stosowanymi uprawami jest znacznie bogatszy niż na zachodzie Europy.

W polskim rolnictwie indywidualnym nadal dominują gospodarstwa indywidualne wielokierunkowe, charakteryzujące się dużym nakładem pracy ręcznej. Rolnictwo ekologiczne, zwane biologicznym lub biodynamicznym może być natomiast stosowane tylko w gospodarstwach mniejszych. Odrzuca się tutaj stosowanie jakichkolwiek nawozów sztucznych i pestycydów. Używa się tylko przefermentowanego obornika i kompostu z własnego gospodarstwa oraz nawozów zielonych, głównie motylkowych. W efekcie uzyskuje się żywność spełniającą wszystkie wymagania FAO oraz WHO, ale za cenę poważnego spadku plonów (o 30-50%) w stosunku do rolnictwa intensywnego.

Tzw. zdrowa żywność jest jednak droższa o 10-30% od żywności spożywanej masowo. Szacuje się jednak, że obecny popyt na nią stanowi ok. 7% i ma tendencje wzrostowe.

Rosnący popyt na żywność produkowaną w sposób tradycyjny, bez sztucznego wspomagania środkami chemicznymi, stwarza dla Polski niepowtarzalną szansę uczynienia z niej naszej specjalności w skali całej Europy. Rolnictwo ekologiczne jest w Polsce szansą na rozwój tej branży, ale również na zachowanie walorów przyrodniczych.
Rolnictwo ekologiczne jest szansą w warunkach konkurencji z rolnictwem zachodnim. Z dniem 16.03.2001 weszła w życie ustawa o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 38, poz.452), ale już od dwóch lat rolnicy prowadzący gospodarstwa metodami ekologicznymi mogą otrzymywać z budżetu państwa dotacje do upraw. Warunkiem przejścia gospodarstwa na produkcję ekologiczną jest spełnienie określonej procedury.

Rodzaje upraw rolniczych Wysokość dotacji na rok przed otrzymaniem atestu Wysokość dotacji po otrzymaniu atestu
użytki zielone 150 zł 120 zł
jagodowe 690 zł 600 zł
zboża 450 zł 350 zł
sadownicze 660 zł 540 zł
warzywne 600 zł 450 zł

Dotacje przysługujące rolnikom
Gdyby rolnictwo zostało uznane za podstawę rozwoju gospodarczego Polski musiałoby pójść własną drogą, a nie gonić rolnictwo Europy Zachodniej. Rolnictwo polskie – rolnictwo ekologiczne stało by się wtedy wzorem dla wielu krajów. Gospodarka ta nie powoduje degradacji środowiska i nie wpływa ujemnie na człowieka. Rozwijając ekologizację Polska ma szanse stać się wzorem prawdziwie nowoczesnego myślenia i gospodarowania, wzorem ekorozwoju. Zarówno rolnictwo ekologiczne, jak i ekoturystyka mają wszelkie podstawy, by stać się polską specjalnością na skalę światową, szczególnie europejską na progu XXI wieku.