Betyka - prowincja rzymska

Betyka była najbogatszą i najbardziej zromanizowaną z trzech prowincji rzymskich w Hiszpanii. Od wschodu graniczyła z Luzytanią (współczesną Portugalią), a od północnego zachodu z Hiszpanią Tarraconensis.
Południowa część półwyspu Iberyjskiego była bogata w złoża miedzi, a także pod względem rolnictwa. Przeznaczano na eksport wino, oliwę z oliwek, oraz sfermentowany sos rybny zwany garum - produkty, stanowiące podstawę diety śródziemnej oraz będące częścią handlu gospodarki śródziemnej już zanim Betyka zaczęła podlegać Rzymowi od 206 roku p.n.e..
Podczas reorganizacji Imperium w XIV w. p.n.e., kiedy to Hiszpania została przekształcona w trzy rzymskie prowincje, Betyka była zarządzana przez prokonsula, który formalnie był pretorem. Los uśmiechnął się do bogatej Betyki i rozwinęła się tam dynamiczna, oddolnie ruchliwa, społeczna i ekonomiczna warstwa społeczna, która wytworzyła się głównie z oswobodzonych niewolników i znacznie przewyższyła liczebnością członków bogatej elity. Senatorska prowincja Betyka stała się tak bezpieczna, że nie było potrzeby aby jakikolwiek rzymski oddział stacjonował tam permanentnie.
Betyka była podzielona na cztery konwenty, będące podziałami terytorialnymi, jak okręgi sądowe, gdzie zwierzchnicy spotykali się razem w głównych osadach o ustalonych porach w roku, aby pod okiem prokonsula nadzorować administrację prawa: Gaditanus, Cordubensis, Astigitanus i Hispalensis.
W miarę jak w późniejszym okresie Imperium miasta stawały się stałymi siedzibami sądów okręgowych, konwenty zostały zniesione (Kodeks Justyniański, i.40.6), zaś termin konwent został końcowo zastosowany jako nazwa instytucji u rzymskich obywateli mieszkających na prowincji, tworząc pewien rodzaj szlachty czy też ziemiaństwa reprezentującego Rzymian w danym dystrykcie; to spomiędzy nich prokonsulowie najczęściej wybierali asystentów. Więc pomimo pewnych niepokojów społecznych, jak kiedy Septimus Severus skazał na śmierć szereg wiodących Betykan - włączając kobiety - elita w Betyce pozostała stabilną klasą przez całe stulecia.
Columella, który napisał dwunastotomowy traktat opisujący wszystkie aspekty rzymskiego rolnictwa oraz znał się na uprawie winorośli, a dodatkowo się tym zajmował, pochodził z Betyki. Oliwa z oliwek z betyckich plantacji była dostarczana morzem Rzymianom, aby wesprzeć ich w Germanii. Amfory z Betyki znajdowano wszędzie na terenach imperium zachodniorzymskiego. Utrzymanie ciągłego zaopatrzania rzymskich legionów szlakami morskimi miało na celu utrzymanie kontroli nad odległymi wybrzeżami Luzytanii i północnoatlantyckiego brzegu Hiszpanii.
Betyka była bogata i kompletnie zromanizowana. Prawdą jest, że imperator Vespian był nagradzany kiedy dotował mniejszość jus latii, począwszy od obywateli rzymskich do mieszkańców Hiszpanii, honor, który zapewnił lojalność betyckiej elicie i klasie średniej.
Rzymscy imperatorzy, Trajan, pierwszy władca pochodzenia prowincjonalnego, oraz Hadrian pochodzili z Betyki. Betyka znajdowała się pod panowaniem Rzymu, do czasu, gdy krótka inwazja Wandalów przetoczyła się przez prowincję w V w. n.e., za którą podążało trwalsze królestwo Wizygotów.
Katoliccy biskupi z Betyki, solidnie wspierani przez miejscową ludność, byli zdolni nawrócić Ariana - króla Wizygotów i jego szlachtę. W VIII wieku n.e. Mauroni z północnej Afryki ustanowili Kalifat Kordobski i nawrócili Betykę na islam przemianowując ją na Andaluzję, pod jaką to nazwą znana jest dziś.