Pustynie - ciekawostki

Dlaczego pustynie są suche?
Wspólną cecha wszystkich pustyń są skąpe opady. Niedostatek deszczu może mieć różne przyczyny. Niektóre największe pustynie świata, na przykład Sahara albo pustynie australijskie, znajdują się w strefie stałych wyżów. Masy opadającego powietrza są suche, więc przepływając nad tymi obszarami zostawiają wilgoci. Niektóre pustynie leżą w cieniu opadowym wielkich łańcuchów górskich. W zachodniej części Ameryki Północnej wilgotne powietrze napływające znad Pacyfiku wznosi się nad nadbrzeżnymi górami. Ochładza się wówczas i traci prawie całą wilgotność. Położona na pograniczu Chile i Peru pustynia Atamaka oraz południowoafrykańska pustynia Nambi istnieją dzięki zimnym prądom morskim. Do nadbrzeżnych regionów pustynnych wilgoć prawie nie dociera, toteż deszcze prawie tu nie padają. Inne pustynie, takie jak położona w środkowej Azji pustynia Gobi, znajdują się daleko oceanów, dociera wiec tam mało wilgoci.

Ile deszcze spada na pustyni?
Średni opad roczny wszystkich pustyń wynosi 250 milimetrów, lecz są pustynie, na których są mniejsze opady. Opady roczne w środkowej Australii wynoszą 125 milimetrów, zaś w USA w Dolinie Śmierci poniżej 50 milimetrów. Najsuchsza jest część pustyni Atakama, gdzie deszczu nie zanotowano nigdy. Na niektórych pustyniach występuje w miarę regularna pora deszczowa, natomiast na większości opady są nieprzewidywalne. Na takim obszarze może przez wiele lat nie spaść ani kropla deszczu, po czym następuje oberwanie chmury. Jednakże deszcz może wyparować w gorącym pustynnym powietrzu zanim dotrze do ziemi.

Czy wszystkie pustynie są gorące?
Na Saharze 13 września 1922 temperatura powietrza osiągnęła 58’C w cieniu. Temperatura gruntu bywa wyższa – w Dolinie Śmierci osiągała 88’C.. Nie na wszystkich pustyniach panują aż tak skrajne warunki, ale na ogół obszary te są cieplejsze od regionów wilgotnych położonych w tych samych szerokościach geograficznych. W suchym, pogodnym i niemal pozbawionym roślinności środowisku pustynnym, prawie całe promieniowanie słoneczne dociera do powierzchni ziemi i ogrzewa ją. W nocy temperatura na pustyni spada, ponieważ nie osłonięty grunt łatwo wypromieniowuje ciepło. Na Saharze zanotowano dobowa amplitudę temperaturową wynoszą aż 55’C.

Czy wszystkie pustynie są piaszczyste?
Pustynia kojarzy nam się najczęściej jako bezkresną przestrzeń, pełną piaszczystych wydm. Okazuje się jednak, że piasek pokrywa zaledwie jedna piątą ogólnej powierzchni pustyń. ,,Morza piasku” bywają często imponujące. Piaszczyste obszary Sahary, nazywane ergami, mogą zajmować dziesiątki tysięcy kilometrów kwadratowych. Cała Sahara ma powierzchnię około 9 milionów kilometrów kwadratowych, jest więc największa pustynia świata. Piasek może być wymywany z pobliskich wyżyn bądź pochodzić z wietrzenia pustynnych skał. Piasek, który jest stale przemieszczany przez wiatr, gromadzi się ostatecznie w obniżeniach terenu. Na pustyniach można też spotkać wiele innych krajobrazów. Występują tu wielkie połacie odsłoniętego podłoża skalnego, wystawionego na działanie wiatru – hamady. Są też regi, czyli rozległe równiny pełne luźnych kamieni i żwiru. Czasem, gdy znajdujący się między kamieniami piasek i pył zostanie wywiany lub wymyty, kamienie układają się w twardy pancerz, zwany brukiem pustynnym. Na pustyniach mogą tez występować góry, płaskowyże z głębokimi wąwozami, ostańce i łuki skalne, błyszczące skorupy solne oraz wiele innych form rzeźby terenu.

Jak powstają wydmy?
Żeby powstały wydmy, niezbędna jest obfitość piasku i stale wiejącego wiatru. Zależnie od właściwości piasku, topografii terenu i siły wiatru, mogą one przybierać różne kształty. Często spotyka się wydmy poprzeczne. Są to długie grzbiety, ułożone poprzecznie do kierunku najczęściej wiejącego wiatru, zupełnie jak fale na morzu. Wydmy ciągnące się wzdłuż wybrzeży morskich to zwykle także wydmy poprzeczne. Natomiast seify (nazwa od arabskiego słowa) są ułożone równolegle do kierunku wiatru. Wydmy te, ukształtowane przez bardzo silne wiatry, mają często wiele kilometrów długości, a ich wysokość sięga 90 metrów. Korytarzami między rzędami takich wydm wędrują pustynne plemiona koczownicze. Wydmy w kształcie półksiężyców, o ramionach wygiętych w stronę przeciwną do kierunku wiatru, nazywamy barchanami. Znajdują się one w miejscach, gdzie piasku jest stosunkowo mało, i przemieszcza się on po żwirowym, a nawet skalnym podłożu. Są to jedne z najbardziej dynamicznych wydm, gdyż prędkość ich ruchu sięgać może 30 metrów rocznie. Niektóre wydmy mają kształt sporych gór o gwiaździstym kształcie i wysokości 300 metrów. Powstają wtedy, gdy wiatry wieją ,że zmiennych kierunków. Wydmy te na ogół się nie przemieszczają.