Dwudziestolecie

1. Czas trwania

Dwudziestolecie międzywojenne to okres między pierwszą a drugą wojną światową -
jeden z najkrótszych okresów literackich w dziejach literatury.
Początek przypada na rok 1918- zakończyła się pierwsza wojna światowa, Polska odzyskała niepodległość, a koniec na rok 1939- wybuchła druga wojna światowa.

2. Ważne wydarzenia historyczne

-11 października 1918- koniec pierwszej wojny światowej (polska niepodległe państwo)
- Rewolucja –socjalizm- kult miasta, masy, człowieka robotnika, ludzie do władzy.
-1918- POLSKA- „wojna o wiosnę”- skandal literacki. Tuwim napisał wiersz, który uraził delikatne uczucia, opisał wiosnę nie jako zielona i rozkwitającą, lecz jako brutalna i wulgarną.
-1922- Powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
- „Marsz na Rzym” Mussoliniego- zamach stanu-dyktatura partii faszystowskiej we
Włoszech
-1929-33- wielki kryzys gospodarczy w Stanach Zjednoczonych i Europie
-1933- Hitler kanclerzem Rzeszy (nazizm doktryna panującą w Niemczech)
-1938- Anschluss Austrii (włączenie do Niemiec)
-1938-39- zabór Czechosłowacji przez Niemcy
-1939- agresja Niemiec na Polskę

3. Nowe tendencje w poezji

EKSPRESJONIZM-posługiwanie się emocjami i uczuciami (Kasprowicz). Utwory dynamiczne użycie wykrzykników, wielokropków, styl mówiony, nagromadzenie czasowników, jak i chaotyczność, częste znaki zapytania, gromadzenie symboli.

NEOKLASYCYZM- oparty na czystej poezji, pełno aluzji filozoficznych, formą nawiązuje do klasycznych wzorców. (Paul Galery- Francuz, Thomas Eliot- Anglik).

AWANGARDA POETYCKA- (Guillaume Apollinaire- francuz) “nowa poezja” ma być aktem twórczym i powołać do istnienia nowy świat, stwarza rzeczy nieistniejące, dlatego poecie przysługuje wolność twórcza. Stałe eksperymenty, odwaga, szokowanie nowością, prowokowanie, poświęcanie wszystkiego dla osiągnięcia celu, działanie na podstawie programów i manifestów.

DADAIZM-(Tristan Tzara) wyraża bunt przeciw światu i systemowi. Poematy „dada” miały się składać z przypadkowo złożonych sylab lub słów. Wolność tworzenia, bezładna kompozycja, bełkot stylistyczny, obojętność, wolność, czarny humor, kolaż, nie liczy się treść tylko brzmienie, fascynacja anarchia i nihilizm.
„Wrzućmy słowa do kapelusza wciągnijmy i mamy poemat „dada”

NADREALIZM- (Andre Breton, Paul Eluard, Luis Aragon) luźne skojarzenia, ujawniające psychikę bez logiki. Potok obrazów, gra skojarzeń, wyobraźnia. Pisanie automatyczne bez zastanowienia. Utwory na pograniczu jawy i snu, nie wiadomo gdzie leży granica.

FUTURYZM- (Stern, Bruno Jasiński) odrzuca przeszłość, a głosi przyszłość. Temat główny: miasto, technika, szybkość, nowoczesność. Hasło: „Ryczący automobil, jest piękniejszy niż NIKE z Samotraki” Bunt przeciw tradycji, odrzucenie ortografii i interpunkcji, nowy język, kult wojny i przemocy, Fascynacja materią i przyrodą, liczy się oryginalność, tworzenie nowych słów, najważniejszy był rzeczownik i czasownik w bezokoliczniku, stawiano na intuicję a nie rozum, teksty miały być pozbawione logiki, oparte na skojarzeniach ulubiona była Onomatopeja. Przedstawiciele byli: silni, masowi, dynamiczni, oryginalni, wyjątkowi, sztuka miała być masowa: „Sztuka musi być ludzka, artyści na ulicę!”. Im dziwniejsza forma tym lepsza.


Powieść strumienia światłości- tok narracji prowadzony wg skojarzeń, wewnętrznego monologu nieuporządkowanych myśli.

Symultanizm w prozie- chwyt równoczesnego przedstawienia akcji w wielu miejscach (równoczesność wątków)- DOS Passos, Joyce

Powieść- parabola (Kafka)

Introspekcja- „wgląd do wewnątrz”. Analiza stanów psychicznych, wnętrza postaci i jej przemyśleń.

Behawioryści- odrzucają Introspekcję, skupiają się na obserwacji i opisie zachowań zewnętrznych.

Liryzm wizualny- dążenie by utwór wyraził stronę wizualną układem graficznym (wiersze-fontanny, wiersze-automobile), układając wersy w przedziwne rysunki.

GRUPY POETYCKIE:

-Skamnder- postulat bezprogramowości, ideał młodości, siła twórcza i przyjaźń ma zastąpić manifesty programowe, odrzucenie patosu i wielkich tematów narodowych, mit twórcy- mesjasza i kult talentu, w poezji dominują tematy: wiosna, miłość, radość życia. (J. Tuwim, Antoni Słowiński, Jan Lechom, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz wierzyński)

-Futuryści (Antol Stern, Aleksander Wat- Warszawa) Klub Futurystów katarynka (Tytus Czyżewski, Bruno Jasielski, Stanisław Młodożeniec- Kraków) FUTURYZM

-Awangarda Krakowska- sztukę należy dostosować do cywilizacji, gł. Tematy to: Miasto, Masa, Maszyna (3xM). Kompozycja ma dążyć do skrótowości, pisanie hasłami, metafora stała się nadrzędna. (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek)

-Druga Awangarda- przejmują założenia Awangardy Krakowskiej, ale uznają w poezji: Piękno pejzażu, temat wiejski uznany na zasadzie marzeń lub skojarzeń, snu, krytykują poetykę Skamandra)

-Kwadryga- wizja sztuki upowszechnionej, główny temat: krytyka rzeczywistości, niesprawiedliwości społecznej, prostota poezji. (Stanisław Dobrowolski, Władysław Sebyła, Lucjan Szenwald, Konstanty Ideofons- Gałczyński)

-Żagary- Głoszą katastrofizm- w przekonaniu o końcu świata i kryzysie istniejącego świata, w poezji przedstawiają świat symbolicznie i wizyjnie.

4. Nowe tendencje w sztuce

Abstrakcjonizm- całkowite odejście od naśladowania rzeczywistości. Plamy, figury, absolutnie nie przystają do prawdziwych rzeczy i kształtów.

Kubizm-„kubus”=kostka, kierunek abstrakcjonizmu. Artyści przedstawiają świat, kształty, ludzi za pomocą figur geometrycznych, jakby ujmowali istotę przedstawionej rzeczy w innych formach, zgodnie z własną wyobraźnią. (Picasso- Francuz- „panny z Awinionu)

Ekspresjonizm- wolna sztuka, wyrażanie uczyć, kreacyjność, siła wyrazu, intuicjonizm. (Munch- „Krzyk”)

Kolaż- połączenie różnych technik, wszystko może być sztuką.

Surrealizm/ Nadrealizm- pokazuje na płótnie czy w dziele literackim obrazy z podświadomości człowieka np., snu, wizji. (Salwador Dali)

5. Przedstawiciele

FILOZOFOWIE:

-Zygmunt Freud- (freudyzm) – psychiatra, stworzył teorię psychologiczną. Podzielił psychikę człowieka na warstwy: Ego- świadomość, ID- popędy instynktowne, podświadomość, Superego- nieświadomość kultura i otoczenie, w której nas wychowano.

-Jung- uczeń Freuda, wprowadził pojęcie archetypów, które wywodzą się z literatury i sztuki.

POECI:

-Kazimierz Wierzyński- „Wiosna i wino”, „Wróble na dachu”, „Laur olimpijski”, „Wolność tragiczna”, „Czarny polonez”
- Władysław Broniewski- „Troska i pieśń”
-Pawlikowska- Jasnorzewska- „Różowa magia”, „Pocałunki”, „Wachlarz”, „Dancing”, „Balet powojów”
-Czesław Miłosz

-Bolesław Leśmian- „Sad rozstajny”, „Łąka”, „Napój ciernisty”, „Dziejba leśna”- oryginalny poeta, indywidualista, operował neologizmami i eksponował szczegół, wprowadzał ludowe, baśniowe i fantastyczne motywy do poezji. Uważał, że kalectwo i ułomność są wartościami, które odróżniają człowieka od Boga i mówią o jego człowieczeństwie. Mieszkał na prowincji, cierpiał, ale stawiał czoło przeciwnościom. Był prawnikiem. Pod koniec życia popadł długi, gdyż oszukał go wspólnik.

-Leopold Staff
-Iłłakowiczówna
-Józef Czechowicz- „Wiosna Lechom wino”, „Wróble na dachu”, „Ballada Lechom tamtej strony”, „Lechom błyskawicy”, „Nuta człowieka”
-Jan Lechoń- „karmazynowy telefon”, „Srebrne i czarne”

-Julian Przyboś- „Śruby”, „Sponad”, „W głąb las”, „Równanie serca”- Poeta AWANGARDY KRAKOWSKIEJ, tworzył długo po wojnie. Był indywidualistą, Przywal wiele metafor, potrafił wiele znaczeń umieścić w jednym wersie, był za czystym językiem, Operował elipsą- opuszczanie ogniw zdaniu. Potrafił dynamizować- poruszać, ożywiać, początkowo interesował się miastem, miłością i maszyną, ruchem, geometrią, potem wrócił do tematów tradycyjnych, które pojmował na swój sposób.

-Julian Tuwim- „Czychanie na Boga”, „Sokrates tańczy”, „kwiaty polskie”, „Biblia cygańska”- Poeta kawiarń i kabaretów, utalentowany, urzędował w Skamandrycie był bardzo popularny. Był żydem, czasami mu to wypominano. Założył kabaret literacki PIKADOR, Krytykowal w swych wierszach młodą Polskę. Wtdał wiersze dla dzieci.

PROZA:

-Stefan Żeromski-„Przedwiośnie”- Młodopolski poeta, który został szanowany w dwudziestoleciu, kreował bohaterów silnych, którzy staja się wzorami, typami. Dorabiał korepetycjami, głodował, studiował weterynarię. Sławę osiągnął dopiero po napisaniu „Ludzi bezdomnych”. Brał udział w działaniach niepodległościowych, wstąpił do Legionów Piłsudskiego i brał udział w wojnie polsko- bolszewickiej, swoje przeżycia umieścił w „Przedwiośniu”. Stawiane jednoznacznie poglądy budziły kontrowersje, jego ostry język poruszał. Rozstał się z żoną dla młodszej kobiety, przeszedł więc na kalwinizm, by móc się powtórnie ożenić.

-Maria Dąbrowska- „Noce i dnie”-dobrze wykształcona. Pochodziła ze zubożałej rodziny, swoje przeżycia (dotyczące powstania) umieściła w książce „Noce i dnie”. Tworzyła prozę młodzieżową, wiejską, spółdzielczą. Dużo romansowała. Prowadziła dziennik, w którym zapisywała wszystkie ważne dla niej i dla Polski wydarzenia.

- Zofia Nałkowska- „Granica”- fascynowały ją dekadenckie klimaty, była kobietą typu famme fatale. Znała literaturę i sztukę europejską, większość dzieł czytała w oryginale. Skończyła tylko pensję, a resztę wykształcenia zdobyła sama. Była córką znanego geografa i podróżnika. Była ateistką, uwielbiała luksusy. Po śmierci ojca zdecydowała się na rozwód i na kolejne związki. Zyskała opinię łapaczki serc, genialnie oceniała młode talenty. NA zjeździe kobiet głosiła, ze kobieta ma prawo do przyjemności nie tylko do obowiązków domowych.

-Witold Gombrowicz- „Ferdydurke”- drwił z konwenansów i stereotypów, miale eksperymentował z gatunkiem powieści i dramatu. Wyjechał z kraju i wiele podróżował, zmarł we Francji. Poza Polską zaznał biedy, pracował jako urzędnik, czego nie znosił.
-Dołęga- Mostowicz- „Kariera Nikodemadyzmy”

-Bruno Schulz- „Sklepy Cynamonowe”- syn zubożałego kupca, nauczyciel rysunków w gimnazjum, tłumacz dzieł Fafki. Samotny. Korespondował i spotykał się z Witkacym, Nałkowska, Gombrowiczem. Studiował we Lwowie i Wiedniu, znał niemiecki, był doskonałym grafikiem. Jego prace przesycone były erotyzmem, zachwycał się kobietą, ale i bał się jej. W prozie nawiązywał do motywów Biblijnych, erotycznych, oraz motywu ojca. Malował portrety wodzów rewolucji, został na ulicy zastrzelony przez gestapowca.

DRAMAT:

-Stanisław Ignacy Witkiewicz- „Szewcy”, „W małym dworku”- prowokator, geniusz, syn Stanisława Witkiewicza (Młoda Polska), przerastał swoja epokę, wnosił nowatorskie pomysły, głosił katastrofizm rewolucyjny, który się spełnił, pisał powieści, dramaty, malarze, filozofowie, chciał reprezentować teatr i malarstwo, fotografię, ignorował film. Bulwersował społeczeństwo- napisał listę przyjaciół, a gdy mu się znudzili stawiał ich na niższe miejsca i informował ich.