Ekologia

Podstawowe pojęcia ekologiczne

1. Ekologia:
- nauka o zależnościach między organizmami, a środowiskiem; o wzajemnych wpływach organizmu i środowiska oraz oddziaływaniach między organizmami

2. Gatunek:
- osobniki podobne do siebie, mogące się krzyżować i dawać płodne potomstwo

3. Populacja:
- zbiór osobników należących do tego samego gatunku, znajdujących się na określonym obszarze

4. Środowisko – otoczenie organizmu, warunki, w których organizm żyje

a) przykłady środowisk:
- wodne:
o morskie
o słodkie
- lądowe:
o bez roślin – gorące
o bez roślin – zimne
o bez światła
o leśne
o naskalne
o z niewielką ilością roślin

b) warunki środowiska:
- abiotyczne (nieożywione):
o chemiczne
o fizyczne
- biotyczne:
o organizmy żywe

c) zasoby środowiska:
- wszystko, co jest potrzebne organizmom

d) tolerancja:
- zdolność organizmów do znoszenia warunków środowiska bez występowania objawów chorobowych

e) nisza ekologiczna:
- wszystko to, co organizm potrzebuje do życia i wydania potomstwa (warunki i zasoby środowiska)

5. Siedlisko – miejsce występowania organizmu, czyli adres organizmu (populacji):

a) przykłady:
- staw
- las
- sawanna
- pustynia
- skały
- kora
- jelito

6. Rośliny wskaźnikowe:
- takie rośliny, które mają wąski zakres tolerancji względem jakiegoś warunku środowiska

7. Przystosowania organizmów do środowiska:
a) do warunków fizycznych
b) do wydania potomstwa
c) do odżywiania się
d) wpływ warunków na organizmy

Populacje

1. Jak rozpoznać populację?

2. Struktura populacji:
a)wiekowa
b) płciowa
c) przestrzenna
d) piramida wieków

e) rodzaje populacji:
- rozwijająca się
- ustabilizowana
- wymierająca

3. Metody badania populacji:
a) badanie liczebności
b) badanie rozmieszczenia
c) badanie zagęszczenia

d) od czego zależy liczebność?:
- rozrodczość
- przyrost naturalny
- śmiertelność
- emigracja
- imigracja

Zależności między populacjami

1. Zależności wewnątrzgatunkowe – konkurencja +/- i -/-:
a) o co konkurują organizmy tego samego gatunku?

2. Zależności międzygatunkowe:

a) antagonistyczne +/-:
- drapieżnictwo
- pasożytnictwo
- roślinożerność
- konkurencja
- allelopatia (jedne rośliny zabraniają wzrostu drugim roślinom)

b) nieantagonistyczne +/+ i +/0:
- symbioza - mutualizm +/+
- protokooperacja – czasowa symbioza +/+
- komensalizm – współbiesiadnictwo - +/0

c) przystosowania napastników
d) przystosowania ofiar
e) przystosowania do pasożytniczego trybu życia

3. Wpływ konkurencji na powstawanie nowych gatunków.

4. Wpływ człowieka na zależności międzygatunkowe.

Ekosystem

Struktura ekosystemu

1. Składniki ekosystemu:
- biocenoza
- biotop

a) składniki biocenozy:
- producenci
- konsumenci
- destruenci

b) składniki biotopu:
- skała
- gleba
- woda
- energia
- składniki chemiczne
- klimat

2. Rola roślin w kształtowaniu struktury przestrzennej ekosystemu:

a) zróżnicowanie form roślin:
- rośliny zielne jednoroczne i dwuletnie
- rośliny zielne wieloletnie (byliny) – zimujące w postaci organów przetrwanych
- krzewy
- drzewa

b) ekosystem leśny – przykład największego zróżnicowania organizmów
3. Podstawowe zależności między biotopem i biocenozą.

4. Przejawy zmian ekosystemu:
a) zmiany w ciągu roku
b) zmiany dobowe

5. Powstawanie ekosystemów:
a) kolonizacja
b) sukcesja

6. Rodzaje ekosystemów:
a) ekosystemy niepełne lub niesprawne:
- jaskinia
- obszary suche
- obszary gorące
- obszary zimne
b) ekosystemy proste
c) ekosystemy złożone
d) ekosystemy naturalne
e) ekosystemy sztuczne

Zależności pokarmowe w biocenozie. Łańcuchy pokarmowe i sieci.

1. Ogniwa łańcucha jako poziomy troficzne.

2. Piramidy troficzne – poziomy złożone ze składników biocenozy:
a) producenci:
- rośliny
- sinice, bakterie chemosyntetyzujące
- glony należące do protistów
b) konsumenci:
- roślinożercy
- mięsożercy
- wszystkożercy
c) destruenci:
- bakterie
- grzyby

3. Piramidy liczebności, masy.

4. Przykłady łańcuchów i sieci pokarmowych w ekosystemach:
a) las
b) łąka
c) staw
d) jezioro
e) park

5. Skutki pozytywne i negatywne rozkładu:
a) rozkład prowadza organizmy tlenowe (gnicie)
b) warunki rozkładu:
- ciepło
- wilgoć
- dostęp tlenu

Materia i energia w ekosystemie

1. Przepływ energii według schematu.

2. Obieg materii:
a) schemat przemiany materii:
- materia nieorganiczna -> materia organiczna -> materia nieorganiczna
b) producenci:
- organizmy przetwarzające związki nieorganiczne w organiczne
c) konsumenci:
- przetwarzają materię organiczną
d) destruenci:
- organizmy uwalniające związki nieorganiczne do środowiska
e) pierwiastki biogenne:
- węgiel
- wodór
- tlen
- azot
- siarka
- fosfor
f) obieg węgla dzięki fotosyntezie i oddychaniu
g) obieg azotu – przemiany białek i kwasów nukleinowych
h) rola człowieka we wprowadzaniu pierwiastków biogennych:
- azotu
- siarki
- węgla
- fosforu

Biomy

1. Biosfera – obszar, w którym istnieje życie:
a) powierzchnia Ziemi
b) część gleby
c) część atmosfery
2. Zależności organizmów od temperatury, wilgotności (klimatu)
3. Zależności organizmów od wysokości.
4. Biom – ekosystem o podobnej biocenozie. Rodzaje biomów:
a) tundra
b) tajga
c) las liściasty zrzucający liście
d) step
e) sawanna
f) pustynia
g) las równikowy
h) roślinność twardolistna
5. Gatunki endemiczne:
a) Australia
b) Ameryka
c) Afryka
d) Azja

Człowiek i przyroda

Człowiek i zwierzęta

1. Surowce pochodzące ze zwierząt:
a)
- mięso i tłuszcz
- mleko i jego przetwory
- jaja
- pierze, skóry
- kości
- skorupy
- nawozy
b) inne korzyści ze zwierząt:
- medycyna
- rekreacja
- doświadczenia naukowe
- praca i obrona
- zwierzęta – przewodnicy, ratunkowe
2. Rybołówstwo i łowiectwo:
a) nadużycia:
- przekraczanie limitów
- kłusownictwo
- nieprzestrzeganie okresów ochronnych
- polowanie na zagrożone gatunki
3. Człowiek przyczyną wymarcia różnych gatunków zwierząt:
a) niszczenie środowiska naturalnego
b) polowania
c) wprowadzanie gatunków obcych i wypieranie rodzimych
4. Hodowla zwierząt i jej wpływ na krajobraz Ziemi:
a) nowoczesna
b) tradycyjna

Człowiek i rośliny

1. Rośliny uprawne – surowce roślinne:
a) zboża
b) rośliny okopowe
c) warzywa
d) drzewa owocowe
e) rośliny dające inne korzyści (np. włókna)
2. Czynniki obniżające plony:
a) pola monokultury
b) chwasty
c) szkodniki:
- roślinożercy
- pasożyty
- grzyby
d) jałowienie gleby po uprawach
e) nieodpowiednie stosunki wodne
3. Metody walki ze szkodnikami i chwastami:
a) walka chemiczna – stosowanie pestycydów:
- przeciw chwastom – herbicydy
- przeciw szkodnikom (owadom) – insektycydy
- przeciw grzybom – fungicydy
b) walka biologiczna:
- preparaty biologiczne (zawiesiny bakterii i grzybów)
- owadożerne ptaki, drapieżne owady
- pułapki feromonowe
- bezpłodne samce
- tworzenie odmian uprawianych roślin, odpornych np. na grzyby
c) plusy i minusy metod chemicznych i biologicznych
d) smutna historia DDT
4. Zabiegi agrotechniczne:
a) nawożenie naturalne:
- obornik
- kompost
- nawóz zielony
b) nawożenie sztuczne:
- saletry potasowe
- fosforany
- azotany
c) melioracja
d) odłogowanie
e) płodozmian

Człowiek, a zanieczyszczenie środowiska

1. Zanieczyszczenie to przedostanie się do środowiska substancji szkodliwych, ale nie zagrażających życiu:
a) substancje zanieczyszczające:
- dwutlenek węgla
- tlenek siarki (II)
- tlenek azotu (II)
- freony
- węglowodory
b) źródła zanieczyszczeń:
- spalanie paliw kopalnych
- spalanie paliw samochodowych
- produkcja gazów rozprężających
c) skutki
d) sposoby zapobiegania i ograniczania (patrz: książka)
2. Skażenie to wprowadzenie do środowiska substancji, które mogą zagrozić życiu:
a) substancje powodujące skażenie:
- tlenek węgla (czad)
- ołów
- rtęć
- azbest
3. Efekt cieplarniany.
4. Kwaśne deszcze.

Ochrona przyrody

1. Po co chronimy przyrodę?
2. Formy ochrony przyrody:
a) parki narodowe (do powtórzenia: co chronią parki narodowe?)
b) rezerwaty przyrody
c) parki krajobrazowe
d) rezerwaty biosfery
e) ochrona indywidualna:
- pomniki przyrody
- użytki ekologiczne
f) ochrona gatunkowa
3. Rozwój zrównoważony – ekorozwój:
- człowiek korzysta ze skarbów przyrody nie niszcząc jej
4. Jak można chronić przyrodę na co dzień?