Zwierzęta

Zwierzęta
Zwierzęta – organizmy cudzożywne, w większości tkankowe, poruszające się w celu zdobycia pokarmu lub partnera.

Bezkręgowce – zwierzęta nie posiadające szkieletu wewnętrznego.

Kręgowce – zwierzęta ze szkieletem wewnętrznym (kręgosłupem – oprócz pancernika).

Bezkręgowce

Gąbki, jamochłony

1. Gąbki – zwierzęta beztkankowe:
a) środowisko – woda słona (80% gąbek), woda słodka
b) tryb życia – osiadły, kolonijny
c) budowa:
- wielokomórkowe
- ciało porowate
- „szkielet wewnętrzny” – nieorganiczny
- wnętrze ciała – jama
d) znaczenie:
- są filtratorami
- są biowskaźnikami
- materiał szlifierski
- służą jako miejsce do życia zwierząt morskich
2. Jamochłony – parzydełkowce:
a) środowisko:
- wody słone (większość)
- wody słodkie (stułbia)
b) tryb życia:
- osiadły – polipy
- wolnopływające – meduzy
c) stułbiopławy, krążkopławy, koralowce
d) budowa:
- symetria promienista
- powłoka ciała otacza jamę chłonąco – trawiącą z czułkami uzbrojonymi w parzydełka
- u koralowców -> pancerzyk wysycany węglanem wapnia
3. Są to drapieżniki.
4. Formy poruszające się, poruszają się ruchem odrzutowym.
5. Znaczenie:
a) szkielety koralowców – cele zdobnicze
b) rafy koralowe – schronienie dla ryb i bezkręgowców
c) symbioza ukwiała z rakiem pustelnikiem
d) oparzenia niektórych gatunków są niebezpieczne nawet dla człowieka
6. Polskie jamochłony:
a) chełbia modra – Bałtyk
b) stułbia płowa – czyste wody słodkie

Mięczaki
Mięczaki – najliczniejszy po stawonogach typ bezkręgowców. Miękkie ciało, wilgotne, często okryte muszlą.

1. Środowisko:
a) wody słodkie
b) wody słone
c) miejsca wilgotne
2. Przedstawiciele:
a) małże – wolnopływające lub osiadłe:
- ostrygi
- perłopławy
- ołółki
- racicznica
- groszówka
- sercówka
- szczeżuja
- skójka perłorodna
b) ślimaki:
- lądowe – winniczek, pomrów
- słodkowodne – błotniarka stawowa, zatoczek rogowy, żyworódka
- morskie – rozkolec, stożek
c) głowonogi:
- ośmiornice
- dziesięciornice
- kałamarnice
- mątwy
3. Budowa:
a) głowa (brak u małży)
b) noga (przekształcona w ramiona u głowonogów) z haczykami i przyssawkami
c) śluz – płynna wydzielina nabłonka
d) worek trzewiowy z narządami wewnętrznymi, płaszcz będący fałdą ciała
e) narządy zmysłów – oczy, czułki, narządy dotyku
f) muszla z węglanu wapnia i białka
- pojedyncza u ślimaków
- dwupołówkowa u małż
g) język – tarka
- ślimaki i głowonogi mają również szczęki do rozdrabniania
h) worek czernidłowy (u ośmiornic i mątw) – zawiera barwnik do maskowania
i) rozmnażanie:
- rozdzielnopłciowe:
 ślimaki wodne
 małże
 głowonogi
- obojnaki:
 ślimaki lądowe
4. Oddychanie:
a) skrzela:
- ślimaki morskie
- część ślimaków słodkowodnych – np. żyworódka
b) płuca:
- ślimaki lądowe
- część ślimaków słodkowodnych – np. błotniarka stawowa, zatoczek rogowy
5. Odżywianie:
a) małże:
- filtratory zjadające pokarm martwy lub żywy
b) ślimaki:
- pokarm roślinny
- część z nich to drapieżniki, np. stożek
c) głowonogi:
- drapieżniki
6. Znaczenie:
a) pokarm
b) ozdoby
c) bioindykatory
d) szkodzą urządzeniom wodnym
e) szkodniki roślin

Stawonogi
Stawonogi – najliczniejsza grupa zwierząt. Ciało segmentowane: głowa, tułów, odwłok; ciało okryte w większości pancerzem chitynowym (szkielet zewnętrzny); członowe odnóża połączone stawami.

Skorupiaki

1. Środowisko:
a) wodne:
- rak
- krab
- rozwielitka
b) lądowe:
- stonoga
2. Budowa zewnętrzna:
a) głowotułów i odwłok – segmentowane
b) oczy na słupkach
c) 2 pary czułków
d) odnóża:
- gębowe
- kroczne
- odwłokowe
e) chitynowy pancerz
f) linienie – zrzucanie pancerza
3. Oddychanie:
a) skrzela – wodne
b) pseudotchawki – lądowe
4. Odżywianie:
a) plankton
b) drobne zwierzęta
c) rośliny
5. Przedstawiciele:
a) polskie:
- rak
- rozwielitka
- kiełż zdrojowy
- ocznik
b) zagraniczne:
- raki
- kraby
- homar
- langusta
- krewetki
- kryl - osiadłe
- pąkle - osiadłe
- stonoga
- krab palmowy

Owady
Owady – najliczniejsza grupa zwierząt, posiadają skrzydła i 3 pary odnóży.

1. Owady żyją we wszystkich środowiskach.
2. Przedstawiciele:
a) uskrzydlone:
- motyle
- ważki
- ćmy
- muchy
- komary
- chrząszcze:
 biedronka
 stonka
 chrabąszcze
- pszczoły
- osy
- szarańcza
- świerszcz
- konik polny
- mszyce
- cykady
- jędki
- pluskwiaki
b) nieuskrzydlone:
- korniki
- termity
- pchły
- wesz
c) społeczne:
- pszczoły
- osy
- mrówki
- termity
3. Budowa zewnętrzna:
a) głowa – oczy złożone, czułki, aparat gębowy:
- gryzący (owady drapieżne, chrząszcze)
- gryząco – liżący (pszczoła, osa)
- ssący (motyle)
- kłująco – ssący (komary)
- liżący (muchy)
b) tułów:
- 3 pary odnóży krocznych (koszyczki u owadów zapylających)
- skrzydła: 2 pary lub 1 para lub brak (1 para morze być w postaci pokryw)
- tchawki (użyłkowanie na skrzydłach)
c) odwłok:
- narządy płciowe
- żądło
4. Oddychanie:
- tchawki – system rozgałęzionych rurek chitynowych doprowadzających tlen do każdej komórki (bez udziału krwi)
5. Odżywianie:
a) owady roślinożerne:
- szarańcza
- mszyce
- stonka
b) pasożyty:
- wesz
- pchła
- pluskwa
- komar
- galasówka
- pasożyty drzewostanów leśnych
6. Rozmnażanie:
a) rozwój prosty
b) rozwój złożony:
- z przeobrażeniem niezupełnym:
 jajo -> larwy podobne do postaci dorosłej -> osobnik dorosły
- z przeobrażeniem zupełnym:
 jajo -> larwa -> poczwarka -> osobnik dorosły
c) rodzaje larw:
- gąsienica (motyl)
- czerw (muchy, pszczoły)
- pędrak (chrabąszcz)

Pajęczaki
Pajęczaki – stawonogi mające 4 pary odnóży krocznych na wyraźnym głowotułowiu. Mają również wyraźny odwłok.

1. Środowisko:
a) cała Ziemia
b) lądowe (większość)
c) wodne (np. topik)
d) pasożyty
2. Przedstawiciele:
a) pająki:
- tarantula
- czarna wdowa
b) kosarze:
- kosarz ścienny
c) roztocza:
- kleszcz
- świerzbowiec
d) skorpiony:
- skorpion śródziemnomorski
e) zaleszczotki
- zaleszczotek pospolity
- zaleszczotek muzealny
3. Budowa:
a) niesegmentowany głowotułów
b) segmentowany odwłok (może być zredukowany)
c) odnóża:
- 4 pary krocznych
- 2 pary gębowych (u nasady szczękoczułków gruczoły jadowe)
d) brak czułków
e) narządy zmysłów:
- 4 pary prostych oczu
- szczecinki czuciowe
- kolec jadowy o skorpiona
4. Oddychanie:
a) płuca
b) płucotchawki
5. Odżywianie:
a) drapieżniki
b) pasożyty

Wije
Wije – lądowe stawonogi o ciele robakowatym i licznych odnóżach krocznych (1 lub 2 pary na segment); aktywne nocą; charakteryzują się obecnością głowy i segmentowanego, długiego korpusu; drapieżniki; proste oczy; 1 para czułków.

1. Środowisko:
- lądowe – miejsca zacienione i ukryte
2. Przedstawiciele:
a) wij drewniak
b) wij krocionóg
3. Oddychanie:
- tchawki

Kręgowce
Zwierzęta posiadające szkielet wewnętrzny.
Tabela 1: Cechy kręgowców
grupa
cecha ryby płazy gady ptaki ssaki
bez nóg + - - - -
4 nogi - + + + +
skrzela + - - - -
płuca - + + + +
jeden krwiobieg + - - - -
dwa krwiobiegi - + + + +
zmiennocieplność + + + - -
stałocieplność - - - + +
bezłożyskowce + + + + - +
łożyskowe - - - - + -
bezowodniowce + + - - -
owodniowce - - + + +
szczęki + + + + +

Ryby
Ryby - zwierzęta o ciele wydłużonym, spłaszczonym bocznie lub grzbietobrzusznie, pokrytym łuskami i śluzem; nie mają nóg.

1. Środowisko:
- wody słodkie i słone na różnych głębokościach
2. Przedstawiciele:
a) chrzęstnoszkieletowe – brak pęcherza pławnego
- rekin
- płaszczka
b) kostnoszkieletowe – większość
c) dwudyszne
d) trzonopłetwe – jedyną żyjącą jest latimeria
3. Przystosowania do środowiska i budowa:
a) ciało wydłużone i spłaszczone
b) części ciała:
- głowa
- tułów
- ogon
c) na głowie
- oczy bez powiek
- otwór gębowy
- wąsy (u niektórych)
- na granicy głowy i tułowia otwory skrzelowe (skrzela – cienkościenne blaszki silnie ukrwione)
d) na tułowiu:
- płetwy:
 parzyste po stronie brzusznej
 nieparzyste po stronie grzbietowej
e) powłoka ciała:
- skóra z łuskami
- śluz
f) linia boczna:
- kanaliki z komórkami czuciowymi do odbierania informacji ze środowiska
g) pęcherz pławny:
- narząd hydrostatyczny wypełniony gazami, powoduje zmianę ciężaru ciała; dzięki niemu ryba nie musi cały czas pływać
h) układ krwionośny zamknięty:
- serce złożone z 1 przedsionka i 1 komory; przez komorę płynie krew nieutleniona
i) układ oddechowy:
- skrzela w postaci łuków skrzelowych pomiędzy głową, a tułowiem
4. Rozmnażanie:
a) większość ryb jest jajorodna:
- zapłodnienie wewnętrzne
- jaja to ikra
- sperma to mleczko
b) niektóre są jajożyworodne:
- zapłodnienie wewnętrzne
- np. rekin, mieczyk, gupik
5. Odżywianie:
a) plankton
b) drapieżne
6. Wędrówki ryb:
a) węgorze:
- z wody słodkiej do morza (Sargassowe)
b) łososie:
- z morza do wody słodkiej (górskie potoki)
7. Ryby morskie:
a) halibut
b) sola
c) dorsz
d) śledź
e) szprot
f) makrela
g) mintaj
h) tuńczyk
i) flądra
8. Ryby słodkowodne:
a) szczupak
b) leszcz
c) sandacz
d) lin
e) sum
f) karp
g) sieja
h) pstrąg
i) sielawa
j) karaś
k) płoć
9. Znaczenie:
a) pokarm dla ludzi
b) mączka dla zwierząt
c) ogniwo wielu łańcuchów pokarmowych
d) tran
e) kawior z jesiotrowatych

Płazy
Płazy – zwierzęta o wilgotnej skórze, tylna para kończyn ma palce spięte błoną pławną.

1. Środowisko – miejsca wilgotne i zacienione.
a) wodnolądowe
b) lądowe
c) ziemnowodne
2. Przedstawiciele:
a) beznogie:
- marszczelec
b) ogoniaste:
- salamandra plamista
- traszka grzebieniasta
- traszka zwyczajna
- traszka górska
c) bezogonowe:
- żaby
- ropuchy
- kumaki
- rzekotka
3. Przystosowania do środowiska i budowa:
a) części ciała:
- głowa
- tułów
- 2 pary kończyn
b) na dużej, szerokiej głowie są wypukłe oczy
- przystosowanie do obserwowania powierzchni bez wynurzania się z wody
c) oczy z ruchomymi powiekami
- przystosowanie do życia na lądzie
d) obszerna jama gębowa z lepkim językiem
- służy do chwytania zdobyczy
e) krótkie kończyny przednie
f) długie kończyny tylne
- przystosowane do wykonania skoku
g) serce złożone z 2 przedsionków i 1 komory
h) skóra:
- miękka
- wilgotna
- unaczyniona
4. Rozmnażanie:
a) rozwój żab przebiega w środowisku wodnym wiosną
- dojrzałe płciowo osobniki masowo zasiedlają zbiorniki wodne
- podczas kopulacji jaja i plemniki wyrzucane są do wody – zapłodnienie zewnętrzne
- jaja żab – skrzek
b) larwy płazów – kijanki
5. Oddychanie:
a) kijanki oddychają za pomocą skrzeli
b) osobniki dorosłe – płuca
c) wymiana gazowa przez skórę
6. Odżywianie:
a) kijanki są roślinożerne
b) inne są drapieżnikami (jedzą bezkręgowce i owady)
7. Znaczenie:
a) zjadają mięczaki, owady i ich larwy
b) pokarm dla ludzi
c) pokarm dla zwierząt
8. Wszystkie polskie płazy są chronione.

Gady
Gady – zwierzęta o suchej skórze, pokrytej łuskami; czasami płytki kostne; u części brak odnóży; u większości ciało wydłużone.

1. Środowisko:
a) wodne (z wyjątkiem głębin morskich)
b) lądowe (z wyjątkiem terenów wysokogórskich i polarnych)
2. Przedstawiciele:
a) żółwie:
- żółw błotny
- żółw szylkretowy
b) łuskonośne:
- węże:
 eskulapa
 gniewosz
 zaskroniec
- jaszczurki:
 padalec
 zwinka
 waran
 legwan
 kameleon
- żmije:
 miedzianka
 żmija zygzakowata
c) krokodyle, aligatory, kajmany
3. Przystosowania do środowiska i budowa:
a) części ciała:
- u większości małe głowy
- u większości krótkie nogi
- u żółwi zamiast zębów dziób rogowy
- u węży i jaszczurek zęby w postaci narośli kostnych
- ogon (u węży połączony z tułowiem)
b) płuca rozwinięte lepiej niż u płazów
c) zmiennocieplność
d) serce składa się z 2 przedsionków i 1 komory podzielonej niepełna przegrodą
- u krokodyli przegroda jest całkowita
e) oczy
- 3 powieki
f) otwory słuchowe
4. Rozmnażanie i rozwój:
a) jajorodność (u żółwi) – składanie jaj
b) jajożyworodność (u węży) – rozwój jaja w ciele matki
c) zapłodnienie wewnętrzne
d) jaja mają cienką, pergaminową osłonkę
e) jaja składane są na lądzie
5. Odżywianie:
a) drapieżniki – większość
b) roślinożerne – żółwie
6. Oddychanie - płuca
7. Wszystkie gady w Polsce są chronione.
8. Znaczenie:
a) regulują ilość owadów, mięczaków i gryzoni w łańcuchach pokarmowych
b) wyroby użytkowe ze skóry
c) farmaceutyka

Ptaki
Ptaki – kręgowce zdolne do latania, ze skóra pokryta piórami.

1. Środowisko:
a) lądowe
b) wodnolądowe
c) wszędzie z wyjątkiem biegunów
2. Przedstawiciele:
a) bezgrzebieniowce (nieloty):
- kiwi
- struś
- kazuar
b) związane z wodą:
- łabędzie
- perkozy
- kaczki
- nury
- mewy
- rybitwy
- kormorany
- albatrosy
- pelikany
- czaple
- bociany
- żurawie
- flamingi
c) leśne:
- sowy
- dzięcioły
- puchacze
- kukułki
d) wróblowate:
- wróble
- sroki
- kruki
- wrony
- gawrony
- kawki
- szpaki
- kosy
- krzyżodzioby
- jaskółki
- jeżyki
- sójki
- szczygły
- zięby
- wilgi
- skowronki
- słowiki
- czyżyki
- gile
e) kuraki (związane z polem):
- kuropatwy
- bażanty
- przepiórki
- jarząby
- głuszce
- cietrzewie
f) drapieżne
- jastrzębie
- sępy
- sokoły
- orły
- myszołowy
- sowy
- kanie
3. Budowa i przystosowania do latania:
a) części ciała:
- głowa
- tułów
- 2 pary kończyn (1 para to skrzydła)
b) na głowie:
- oczy z powiekami
- otwory słuchowe
- nozdrza
- dziób (rogowy wytwór naskórka)
- brak zębów
c) kształt dzioba (przystosowanie do rodzaju zjadanego pokarmu):
- zakrzywiony, o ostrych brzegach – u ptaków drapieżnych
- dziób krótki u ziarnojadów
d) pióra
e) lekkie, pneumatyczne kości
f) grzebień na mostku – przyczep mięśni
g) układ krwionośny zamknięty
h) serce z 2 przedsionkami i 2 komorami
4. Oddychanie (podwójne oddychanie):
- płuca
- worki powietrzne
5. Odżywianie:
a) drapieżniki
b) ziarnojady
c) owadożerne
6. Rozmnażanie i rozwój:
a) jajorodność
b) gniazdowniki (większość) – pisklęta są niesamodzielne, wymagają opieki rodziców
c) zagniazdowniki – upierzone, samodzielnie poruszające się; np. kuraki
7. Wędrówki ptaków:
a) przylatują:
- gile
- sikorki
- jemiołuszki
b) odlatują:
- większość
8. Ochrona:
a) niechronione:
- czapla siwa
- gęsi
- kuropatwy
- bażanty
- jarząbki
b) okresowo chronione:
- sroki
- wrony
- gawrony
9. Znaczenie:
a) surowiec (pióra, mięso, jaja)
b) tępią szkodniki
c) rozsiewają nasiona