Roślina
Organizm samożywny, najczęściej wielokomórkowy, zawierający zielony barwnik w chloroplastach
1. Organy roślin i ich funkcje:
a) organy podstawowe:
- korzeń – utrzymanie rośliny; pobieranie wody z solami mineralnymi
- łodyga – utrzymanie liści, kwiatów, owoców; roznoszenie wody i pokarmu
- liście – odżywianie rośliny (główne miejsce fotosyntezy)
b) organy rozmnażania:
- kwiaty
- owoce
2. Środowisko życia roślin:
a) lądowe – większość roślin
b) wodne – wody słodkie i słone (rośliny przybrzeżne i pływające)
c) powietrzne – np. oplątwa
3. Rozmnażanie roślin:
a) bezpłciowe:
- przez podział – glony jednokomórkowe
- przez zarodniki – rośliny zarodnikowe
- wegetatywne
b) płciowe – przez nasiona
4. Znaczenie roślin:
a) oczyszczanie powietrza
b) produkcja pokarmu (glukozy)
c) źródło surowców (lekarstwa, środki zapachowe)
d) źródło drewna i substancji drewnopochodnych
e) źródło włókien roślinnych (len, bawełna, konopie)
Glony – zielenice
Plecha – ciało wielokomórkowe bez zróżnicowania na organy, tj. korzeń, łodygę i liście
1. Budowa:
a) jednokomórkowe
b) wielokomórkowe plechowate
c) kolonijne
d) komórka zawiera chloroplasty, które nadają jej zieloną barwę
2. Środowisko życia:
a) woda – np. toczek, skrętnica
b) gleba
c) kora drzew – np. pierwotek
d) gorące źródła
e) śnieg
3. Znaczenie glonów:
a) główni producenci materii organicznej w wodzie
b) są przyczyną eutrofizacji wód
Rośliny zarodnikowe
Mchy i wątrobowce
Organizmy te należą do roślin zarodnikowych (rozmnażają się przez zarodniki). Żyją tylko na lądzie.
1. Budowa:
a) ulistniona łodyżka (gametofit)
b) łodyżka nieulistniona z zarodnią (sporofit)
c) nibylistki – silnie higroskopijne
d) chwytniki
2. Środowisko życia – wilgotne, zacienione.
3. Torfowce jako przykład mchu żyjącego w środowisku bardzo wilgotnym. Są surowcem do tworzenia torfu.
4. Przystosowanie mchu do życia na lądzie.
Paprocie
1. Budowa anatomiczna:
a) ulistniona łodyga (sporofit)
b) zielone przedrośle (gametofit)
c) pierzaste liście
d) korzenie
e) zarodnie na spodniej stronie liści
2. Budowa wewnętrzna:
- Tkanka przewodząca złożona jest z części łyka (przewodzącego pokarm), złożone z komórek sitowych, oraz części drewna (przewodzącego wodę i sole mineralne), zbudowanego z cedek.
3. Rozmnażanie:
a) przez zarodniki
b) przez połączenie gamet w obecności wody
Skrzypy i widłaki
1. Schemat budowy tak jak u paproci.
2. Budowa anatomiczna – podobnie do paproci.
3. Zarodnie u skrzypów skupione są w kłosach zarodnionośnych na specjalnych pędach (łodygach)
4. Zarodnie u widłaków skupione są w kłosach zarodnionośnych lub osadzone w kątach liści.
5. Wszystkie gatunki widłaków są pod ochroną.
Rośliny nagonasienne (nagozalążkowe)
Należą tu rośliny w formie drzew i krzewów.
1. Budowa:
a) zdrewniała łodyga w postaci pnia u drzew, pień prosty, w szczycie rozgałęziony; u krzewów brak pnia, liczne łodygi wyrastające z gleby wiązkowo
b) liście o wąskich blaszkach (igły), zimozielone
c) korzeń palowy lub wiązkowy
d) obecność żywicy, która zapobiega gniciu i grzybom pasożytniczym
e) szyszki – kwiatostany żeńskie, składają się z łusek nasiennych na których leżą nieosłonięte zalążki (po 2)
f) kwiaty męskie złożone z pręcików, również zgrupowane w kwiatostanie
2. Występowanie roślin nagonasiennych:
- lasy iglaste, czyli bory, porastają północną część naszej półkuli; w Azji i Ameryce Północnej – tajga
3. Przedstawiciele roślin nagonasiennych na świecie:
a) sosna oścista (5)
b) wejmutka (5)
c) pinia (2)
d) sosna czarna
e) mamutowiec (sekwoja)
f) cykas (pióropusze liści)
g) miłorząb (ginko) – liście dwuklapowe
h) welwitchia
4. Rośliny nagonasienne w Polsce:
- zdecydowana większość polskich nagonasiennych to rośliny iglaste
- miłorząb jest drzewem sadzonym w parkach i ogrodach
a) drzewa:
- świerk
- modrzew
- jodła
- sosna (2)
- limba (5)
b) krzewy:
- kosodrzewina
- cis
- jałowiec
- tuja (żywotnik)
- cyprysik
5. W wyniku zapłodnienia dojrzewają nasiona, rozchylają się szyszki. Na jałowcu dojrzewają szyszkojagody, na cisie nasiona w czerwonej osnówce – jedynej części jadalnej.
6. Gatunki chronione:
a) kosodrzewina
b) limba
c) cis pospolity
Jednopienność – na jednej roślinie występują kwiaty męskie i żeńskie (sosna, świerk)
Dwupienność – na jednej roślinie tylko kwiaty męskie, na innej żeńskie (cis)
Rozdzielnopłciowość – kwiat zbudowany tylko z pręcików lub owocolistków (kwiaty złożone)
Najstarsze są sosny ościste, najwyższe – mamutowce.
Rośliny okrytonasienne (okrytozalążkowe)
1. Formy roślin:
a) zielne:
- jednoroczne
- dwuletnie
- wieloletnie (byliny)
b) krzewy
c) drzewa
2. Pędy, łodygi:
a) rola:
- łącznik między korzeniem, a liśćmi
- utrzymuje roślinę w pionie
- magazynowanie substancji pokarmowych
b) łodygi zdrewniałe lub zielone
c) modyfikacje:
- spichrzowe:
bulwa ziemniaka
kłącze grzybienia
- gromadzenie wody:
kaktus
- asymilacyjna:
kaktus
- łodygi czepne:
pnącza winorośla
- organ rozmnażania wegetatywnego
3. Liście:
a) rola:
- asymilacja (pobieranie dwutlenku węgla)
- fotosynteza
- wymiana gazowa
- transpiracja
b) rodzaje liści:
- pojedyncze z blaszką całą lub podzieloną
- liście złożone (np. akacja, kasztanowiec, jarzębina)
c) ulistnienie:
- skrętoległe
- naprzeciwległe
- okółkowe
d) liścienie
e) zrzucanie liści na zimę
4. kwiaty:
a) rola – służą do rozmnażania płciowego
b) budowa:
- okwiat – działki kielicha i płatki korony (ochrona i zwabianie owadów)
- części płciowe:
słupek (żeński)
pręcik (męski)
c) kwiaty:
- owadopylne
- wiatropylne
- zapylane przez inne zwierzęta (np. ptaki)
d) kwiaty pojedyncze lub zgrupowane w kwiatostany
5. Owoce:
a) rozwijają się z zalążni (czasami z innych części kwiatów, np. dna kwiatowego)
b) rodzaje:
- pojedyncze (suche i mięsiste)
- zbiorowe
- owocostany
6. Porównanie nagonasiennych i okrytonasiennych:
a) okrytonasienne opanowały większość środowisk, bo:
- mają nasiona w osłonach, chronionych przez smaczne owoce
- kwiaty mają zalążki schowane w zalążni słupka
- barwna i pachnąca korona zwabia owady i ptaki
- kwiaty wiatropylne, niepozorne, bez płatków, wytwarzają ogromną ilość pyłku
- urządzeni a ułatwiające nasionom przenoszenie się
Zapylanie – przenoszenie pyłku na znamię słupka
Zapłodnienie – połączenie komórki jajowej i plemnika
Samozapylenie – zapylenie własnym pyłkiem
Zapylenie krzyżowe – zapylenie pyłkiem obcym przez owady lub wiatr
