1. Definicja podatku
Według ordynacji podatkowej podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.
Podatek jest kategorią ekonomiczno-prawną podziału produktu krajowego, pełniącą funkcję fiskalną ( dostarczenie środków na sfinansowanie zadań państwa lub samorządu lokalnego), redystrybucyjną ( korekta pierwotnego podziału dochodów) i alokacyjną. Jako kategoria prawna jest to unormowane aktem prawnym przymusowe świadczenie, najczęściej pieniężne, bezzwrotne, nieodpłatne o charakterze ogólnym. Jest nakładany przez państwo jednostronnie. Jest wyrazem władztwa podatkowego, która jest zasadniczym przejawem zwierzchnictwa państwowego. Nałożony przez państwo w sposób jednostronny może być przymusowo wyegzekwowany, np.: przez zajęcie ( egzekucję) dochodów czy majątku jednostki zobowiązanej do jego zapłacenia. Kwoty podatku są wówczas ściągane przez upoważnione organy państwowe bez uzyskania zgody, a nawet wbrew woli jednostki zobowiązanej do zapłacenia podatku.
Podatek – obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:
• nieodpłatność
• przymusowość
• publicznoprawność
• bezzwrotność
Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie: nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. Podatki pośrednie: nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza – ostatecznie płaci konsument.
Współcześnie, pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy które dzięki temu mogą inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp. Podatki są powszechnie uważane przez podatników za uciążliwe i niesprawiedliwe, stąd stwierdzenia: Podatki płaci każdy, wszędzie i zawsze lub Są w życiu tylko dwie pewne rzeczy: śmierć i podatki. Jak mawiali włościanie w cesarstwie austro-węgierskim: od myszy do cesarza, wszystko żyje z gospodarza.
Funkcje podatku - podatek pełni funkcje, które z jednej strony maja charakter obiektywny, natomiast z drugiej strony zmieniają się, w miarę jak zachodzą przeobrażenia ustrojowe i społeczno-gospodarcze.
Do podstawowych funkcji podatku należą:
• fiskalna (inaczej dochodowa),
• regulacyjna,
• stymulacyjna,
• informacyjna.
Podatki służą w pierwszej kolejności realizacji funkcji fiskalnej, która sprowadza się do tego, że podatek pełni bardzo ważną rolę jako podstawowy rodzaj dochodów budżetowych. Jego rozmiary przewyższają wpływy z innych tytułów, takich jak opłaty, cła czy pożyczki. Funkcja fiskalna jest jedną z najstarszych funkcji podatkowych. I w czasach nowożytnych, i w czasach współczesnych podatki zabezpieczają pokrycie głównych wydatków publicznych.
Ściśle związana z funkcją fiskalną jest funkcja regulacyjna. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Akceptowana jest w każdych warunkach społecznych i politycznych. Dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami, a związkami publicznoprawnymi, jakimi są państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki.
Funkcja stymulacyjna natomiast, oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna realizuje się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na podejmowane decyzje w sprawie prowadzenia działalności. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Obecnie większa część ulg została zlikwidowana i zastąpiona poprzez wprowadzenie 19% podatku dochodowego dla przedsiębiorców.
Ostatnią z wymienionych funkcji podatku jest funkcja informacyjna. Polega ona na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach bądź nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć, np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub z wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.
2. Elementy konstrukcyjne podatku
W konstrukcji podatków występują następujące elementy:
- podmiot podatku, którym jest osoba fizyczna, osoba prawa lub jednostka
organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, zobowiązana do uiszczenia podatku, zwana podatnikiem,
- płatnik podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest obliczyć wysokość
podatku, potrącić z należności podatnika i wpłacić w terminie organowi
podatkowemu, np. pracodawca jest podatnikiem podatku płaconego przez
pracownika od płacy;
- inkasent podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest do pobrania po
datku od podatnika i wpłacania go w terminie organowi podatkowemu,
np. sołtys jest inkasentem podatku rolnego;
- przedmiot podatku, czyli to, od czego płaci się podatek;
podstawa opodatkowania, czyli wartość przedmiotu, od której wymierza się podatek wg obowiązujące stawki podatkowej;
- stawka podatkowa wyraża stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżnia się stawki kwotowe i procentowe. Stawka kwotowa to wyrażona w złotych wielkość podatku od jednostki podstawy opodatkowania, np. maksimum 26,41 zł od psa. Stawka procentowa określa w procentach, jaką część podstawy opodatkowania stanowi należny podatek, np. 19% dochodu. Stawki podatku mogą być stałe i zmienne. Stawki stałe są jednakowe dla każdej podstawy opodatkowania (opodatkowanie proporcjonalne). Kwota podatku wzrasta wprost proporcjonalnie do wzrotu podstawy opodatkowania. Stawki zmienne zmieniają się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. W praktyce są to z reguły stawki zmienne progresywne: im większa podstawa opodatkowania, tym większe stawki podatku. Kwota podatku rośnie więc szybciej niż podstawa opodatkowania. Usystematyzowane stawki zmienne tworzą skalę podatkową;
- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, które decydują o faktycznym ciężarze obowiązku podatkowego i umożliwiają realizację celów pozafiskalnych podatku.
Zwolnienie podatkowe oznacza całkowite wyłączenie podmiotów lub przedmiotów podatków, spełniających określone warunki, od obowiązku podatkowego (bezterminowo lub na ustalony okres). Ulga podatkowa (zniżka) polega na wyłączeniu określonych wartości z podstawy opodatkowania lub na obniżeniu stawek podatkowych. Ulga może mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy oraz obligatoryjny lub fakultatywny. Zwyżka podatku oznacza dodatkowe, przekraczające przyjęte normy, opodatkowanie pewnych kategorii podatników. Ma ona zwykle charakter sankcyjny. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe mogą realizować cele ekonomiczne, społeczne lub polityczne.
Definicja podatku z art. 6 Ordynacji podatkowej nie określa konstrukcji podatku, ale jak każdy przedmiot, podatek również ma wyszczególnione elementy swojej budowy.
W skład elementów konstrukcyjnych podatku należą:
podmiot;
przedmiot;
podstawa opodatkowania;
stawki podatkowe;
zwolnienia i ulgi;
wyłączenia z podatku.
PODMIOT PODATKÓW
Podmiot można podzielić na czynny, bierny i pomocnicze. Podmiotem czynnym jest np. organ podatkowy, czyli ten kto jest uprawniony do pobrania naszych podatków. Podmiotem bierny jesteśmy my - podatnicy, osoby zobowiązane do wykonania świadczenia. Natomista podmiotem pomocniczym są płatnik oraz inkasent. Płatnik ma za zadanie obliczyć, pobrać od podatnika kwoty podatku lub zaliczki i wpłacić ją na konto organu podatkowego. przykładem płatnika jest nasz pracodawca, jeżeli jeśmy zatrudnieni na umowę zlecenie. Z kolei inkasent ma jedynie za zadanie pobrać od podatnika wysokość podatku a następnie wpłacic ją organowi.Inkasentem oraz płatnikiem może być osoba fizyczna, prawna bądź też jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej.
PRZEDMIOT PODATKU
Przedmiotem podatku jest wystapienie danego zdarzenia, który jest równioznaczny z zapłata podatku. opodatkowaniu podlegają takie czynności jak:
• sprzedaży towarów,
• świadczeniu usług,
• eksporcie i imporcie.
Ponadto, opodatkowaniu podlegają również:
• świadczenia usług oraz przekazania lub zużycia towarów na potrzeby reprezentacji albo reklamy,
• przekazania przez podatnika towarów oraz świadczenia usług na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, a także zatrudnionych przez niego pracowników oraz byłych pracowników,
• zamiany towarów, zamiany usług oraz zamiany usługi na towar i towaru na usługę,
• wydania towarów lub świadczenia usług w zamian za wierzytelności,
• wydania towarów lub świadczenia usług w miejsce świadczenia pieniężnego,
• darowizn towarów,
• wydania towarów lub świadczenia usług w zamian za czynności nie podlegające opodatkowaniu,
• świadczenia odpłatnych usług bez pobrania należności.
Istotne jest, że dane czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie czy zostały wykonane z zachowaniem form określonych w przepisach prawa. Nawet niespełnienie pewnych warunków (np. brak koncesji) nie jest przeszkodą do opodatkowania czynności.
PODSTAWA OPODATKOWANIA
Jest to przedstawiony warościowo lub też ilościowo przedmiot podatku. Ustalana jest na podstawie ewidencji księgowo - podatkowej, rzadzej szacunkowo.
STAWKI PODATKOWE
Stawka podatkowa okresla stosunek między podstawą opodatkowania a obliczonym świadczeniem. wystepują cztery rodzaje stawek podatkowych:
• proporcjonalna - stawka, w której kwota podatku maleją bądź wzrasta proporcjonalnie do spadków lub wzrostów podstawy opodatkowania;
• progresywna - stawka, w której wartość podatku wzrasta szybciej niż podstawa opodatkowania;
• regresywna - stawka, w której podatek maleje kiedy podstawa opodatkowania rośnie. przeciwność stawki progresywnej;
• degresywna - wartośc świadczenie wzrasta w miarę wzrostu najmniejszych podstaw opodatkowania, ale przy pewnym, niskim, poziomie świadczenia podatkowego osiąga stałą wysokość, zmieniając sie ze wzrastającego w proporcjonalne. ten typ stawki jest połączeniem stawki progresywnej i proporcjonalnej.
ZWOLNIENIA I ULGI PODATKOWE
Zwolnienia i ulgi można podzielic na dwa typy: podmiotowe i przedmiotowe.
Zwolnienia i ulgi podmiotowe maja na celu wyłączenia spod opodatkowania konkretnych osób. natomoast zwolnienia i ulgi przedmiotowe określają, które czynności nie podlegają opodatkowania. jednocześnie warto zaznaczyć, iż ulgi podatkowe odnosza się do podstawy opodatkowania lub też wielkości należności podatkowej.
WYŁĄCZENIA Z PODATKU
Wyłączenie jest stosowane, jeżeli zamiarem jest wskazanie sytuacji, która powoduje powstanie obowiązku podatkowego, a mimo to nie podlega opodatkowaniu. Wyłączenia stosuje pracodawca i to on okresla zasady, które musza byc spełnione, aby wyłączeni zastosowac.
3. Zasady podatkowe
Zasady podatkowe są zespołem norm ułatwiających skonstruowanie optymalnego systemu podatkowego i należą do nich:
< ZASADA RÓWNOŚCI I ZDOLNOŚCI PODATKOWEJ >
Ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników, jednak przy uwzględnieniu zdolności podatkowej. Równomierność może więc oznaczać opodatkowanie proporcjonalne do wysokości dochodu lub progresywne. Na ogół przyjął się system progresywnego opodatkowania dochodów osobistych, wyrażający jednocześnie postulat sprawiedliwości podatkowej, tj. wyższego opodatkowania osób zamożniejszych i mniejszego opodatkowania podatników uboższych. Natomiast w stosunku do organizacji gospodarczych stosuje się najczęściej podatki proporcjonalne(liniowe), by zachęcać je do rozwoju, nie skłaniać do nieracjonalnych decyzji związanych ze skalą działalności.
< ZASADA PEWNOŚCI I STABILNOŚCI >
Przestrzeganie tych zasad stwarza podatnikom, zarówno przedsiębiorcom, jak i konsumentom, możliwość planowania i podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych,
a władzom publicznym ułatwia planowanie wydatków w dłuższej perspektywie czasu.
Podatek, jaki obowiązana jest płacić każda jednostka, powinien być ściśle określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, jaką należy zapłacić- wszystko to powinno być wyraźnie określone, a więc jasne dla podatników, a także dla każdej innej osoby. Tam, gdzie jest inaczej, naraża się podatnika na samowolę administracji podatkowej.
Stabilność podatków powinna realizować się przez ograniczanie zmian w systemie podatkowym do niezbędnego minimum.
< ZASADA WYDAJNOŚCI I TANIOŚCI >
Ustawodawca powinien sięgać do takich źródeł podatkowych, które zapewniają państwu odpowiednio wysokie dochody. Nie mogą to być zatem podatki, których koszt poboru jest wysoki, a podmiot i przedmiot opodatkowania mało wydajny.
System podatkowy powinien „reagować” na zmieniającą się sytuację gospodarczą i sytuację materialną podatnika. Nie można ustalać podatków raz na zawsze.
Podatnicy, zgodnie z tą zasadą, powinni mieć możliwość pokrycia zobowiązań podatkowych z osiąganych bieżących dochodów. Uszczuplenie majątku podatnika jest niekorzystne także dla państwa, które w ten sposób traci możliwość zwiększania wpływów podatkowych w przyszłych okresach.
< ZASADA POWSZECHNOŚCI >
Ta zasada wymaga, by z obowiązku podatkowego nie wyłączać żadnych grup podatników lub dochodów, by nie tworzyć żadnych podatkowych przywilejów. Jeśli opodatkujemy dochód, to opodatkowany powinien być każdy podmiot, a także każde źródło, z którego został on osiągnięty. Zasady tej nie daje się stosować wobec tzw. szarej strefy. Z zasadą powszechności nie są sprzeczne ulgi podatkowe, jeśli stosowane są wobec każdego podmiotu, który spełnia te same warunki.
< ZASADA DOGODNOŚCI >
Każdy podatek powinien być ściągany w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić. Wszystkie podatki od dóbr konsumpcyjnych płaci konsument w momencie dokonywania zakupu. Podatek od dochodu powinien być pobierany po, a nie przed uzyskaniem przychodu.
Pod koniec XIX w. teorię zasad podatkowych rozwinął niemiecki ekonomista Adolf Wagner. Ujął on zasady podatkowe w trzy grupy, tj. zasady techniczne, zasady ekonomiczne oraz zasady moralno-polityczne.
< ZASADY TECHNICZNE >
Mogą być sprowadzone do pewności, dogodności i taniości. Adolf Wagner zwracał uwagę na potrzebę przywiązywania znaczenia do wydajności, podnosząc postulat wydajności do rangi jednej z technicznych zasad podatkowych.
< ZASADY EKONOMICZNE >
Podatki powinny być wykorzystywane jako instrumenty świadomego i celowego oddziaływania na życie gospodarcze i społeczne. Konstruując podatki, jak i cały system podatkowy, powinno się uwzględniać skutki ekonomiczne i socjalne opodatkowania. Zasady ekonomiczne wyrażają się w postulacie różnorodnych skutków tego opodatkowania oraz w potrzebie podejmowania takich działań w sferze podatkowej, aby na te przewidywane skutki oddziaływać.
< ZASADY MORALNO-POLITYCZNE >
Zwane inaczej zasadami sprawiedliwości opodatkowania.
Zasady podatkowe- zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp. Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.
Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony: równość, pewność, dogodność, taniość.
W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolfa Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.
Przegląd zasad podatkowych [edytuj]
Do zasad podatkowych należą: a) zasady fiskalne:
• wydajność- według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;
• elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;
• stałość- mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;
b) zasady ekonomiczne:
• nienaruszalność majątku podatników- wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;
c) zasady sprawiedliwości:
• powszechność- ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;
• równość- ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;
• zdolność dochodowa- wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;
d) zasady techniczne:
• pewność- podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;
• dogodność- pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;
• taniość- koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.
4. Podatki w Konstytucji i źródła prawa podatkowego
W Polsce prawo podatkowe tworzą: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowiąca w art. 84, iż "Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie", ustawy podatkowe i przepisy wykonawcze wydane na ich podstawie. Ustawami podatkowymi są:
1. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. Nr 8, poz. 60 z dn. 15.01.2005) normująca zagadnienia zobowiązań podatkowych, informacji podatkowych, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej i czynności sprawdzających oraz tajemnicy skarbowej. Ordynacja jest ustawą z zakresu prawa postępowania.
2. ustawy materialnego prawa podatkowego bezpośrednio regulujące prawa i obowiązki podmiotów prawa w zakresie każdego z podatków.
6. Podział podatków
1. Kryterium: przedmiot opodatkowania
o przychodowe - od całości wpływów z prowadzonej działalności,
o dochodowe - od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania (PIT, CIT),
o majątkowe - od posiadania majątku w całości lub jego składników (podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darownizn),
o konsumpcyjne - od wydatków w formie "podatkowej" części ceny (VAT, akcyza).
2. Kryterium: wymiar i pobór podatków, przerzucalność świadczenia podatkowego, zdolność świadczenia:
o pośrednie - podatek wymierzany jest podmiotowi, który w rzeczywistości go "nie uiszcza" (podatek od towarów i usług, akcyza)
o bezpośrednie - podatek jest wymierzany podmiotowi i on ponosi zarazem jego ciężar (PIT,CIT)
3. Kryterium: podział wpływów z podatków między poszczególne budżety
o państwowe
o samorządowe
4. Kryterium: rodzaj obciążonego elementu konstrukcyjnego podatku
o osobowe
o rzeczowe
5. Kryterium: rodzaj stawki podatkowej
o kwotowe
o proporcjonalne (stałe)
o procentowe (wyszczególniona zostaje skala podatkowa)
progresywne (przyspieszona, liniowa, opóźniona (PIT)).
degresywne.
regresywne.
klasyfikacja podatków wg OECD
• Podatki dochodowe
o podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
o podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
• Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.
• Opodatkowanie własności
o Podatki od nieruchomości
podatek rolny (gruntowy)
podatek leśny
o Podatek od spadków i darowizn
• Podatki od towarów i usług
o Podatek od wartości dodanej (VAT)
o Akcyza: podatek pobierany od spożycia niektórych artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza ją do ceny towaru.
o Cło: podatek graniczny od towarów, w ostatecznym rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa podatkowego nie uważa ceł za podatki ze względu iż jego celem nie jest co do zasady ochrona interesu finansowego fiskusa, ale ochrona rynku wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów budżetu państwa wpływy z tytułu ceł są włączane do pozycji dochody niepodatkowe. Zgodnie z tą klasyfikacją cło należy do kategorii , czyli świadczeń, którym towarzyszy równoległe świadczenie ekwiwalentne w postaci pozwolenia na wwóz lub wywóz towarów).
o inne
podatek od posiadania psa (Obecnie podatek od psów został zmieniony na opłatę)
podatek od środków transportowych
podatek od czynności cywilnoprawnych
podatek od gier
Podatek cedularny, typ opodatkowania polegający na odrębnym opodatkowywaniu każdego rodzaju dochodów podatników. Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i skal opodatkowania. Utrudnia jednak stosowanie progresji w stosunku do podatników osiągających dochody z kilku źródeł.
W procesie rynkowym występuje przemieszczenie obciążenia podatkowego, w wyniku czego podatkami jest obciążona całkowicie lub częściowo inna osoba niż płatnik podatku.
7. Organy podatkowe
Organem podatkowym zgodnie z art. 13 ordynacji podatkowej, stosownie do swojej właściwości, jest:
1. naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa - jako organ pierwszej instancji;
2. samorządowe kolegium odwoławcze - jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa,
3. dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - jako:
• organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego,
• organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,
• organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji.
Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym - jako:
1. organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia - z urzędu;
2. organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1.
Organami podatkowymi wyższego stopnia są organy odwoławcze.
Art. 31 ust 2 pk1 ustawy o kontroli skarbowej stanowi, że użyte w ustawie określenia oznaczają i tu między innymi, że organ kontroli skarbowej traktowany jest jako organ podatkowy. Zatem zgodnie z tą regulacja należy traktować organ kontroli skarbowej jako organ podatkowy. Mimo, że w ordynacji nie został wymieniony jako organ podatkowy i w rzeczywistości wedle poglądów literatury nim nie jest, to jednak został z nim zrównany.
ORGAN PODATKOWY - organ państwowy lub gminny, który został powołany do zajmowania się sprawami podatkowymi, na przykład wymierzaniem wysokości i poborem podatków
8. Wlaściwość organów podatkowych
Organy podatkowe zobowiązane są przestrzegać z urzędu właściwości rzeczowej i właściwości miejscowej.
Właściwość rzeczowa i miejscowa – jest ustalana z uwzględnieniem zakresów zadań i terytorialnego zasięgu działania organów podatkowych.
Właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania bądź adresu siedziby podatnika, płatnika i inkasenta.
Art. 15. (24)
§ 1. Organy podatkowe przestrzegają z urzędu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej.
§ 2. Właściwość rzeczowa i miejscowa jest ustalana z uwzględnieniem również zakresu zadań i terytorialnego zasięgu działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności przepisów o wprowadzeniu programów pilotażowych, o których mowa w art. 5 ust. 1a i 1b ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (Dz. U. Nr 106, poz. 489, z 1997 r. Nr 121, poz. 770 i Nr 141, poz. 943, z 2000 r. Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 110, poz. 1189 oraz z 2002 r. Nr 89, poz. 804).
Art. 16.
Właściwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających zakres ich działania.
Art. 17. (25)
§ 1. Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta lub podmiotu wymienionego w art. 133 § 2.
§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań podatkowych lub poszczególnych kategorii podatników, płatników lub inkasentów w sposób odmienny niż określony w § 1, uwzględniając w szczególności posiadanie miejsca zamieszkania lub siedziby za granicą, miejsce uzyskiwania dochodów oraz miejsce położenia przedmiotu opodatkowania.
Art. 17a. (26)
Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej jest organ podatkowy właściwy dla podatnika, płatnika lub inkasenta.
Art. 18.
§ 1. (27) Jeżeli w trakcie roku podatkowego lub określonego w odrębnych przepisach innego okresu rozliczeniowego nastąpi zdarzenie powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, organem podatkowym właściwym miejscowo za ten okres rozliczeniowy pozostaje ten organ podatkowy, który był właściwy w pierwszym dniu roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego.
§ 2. (28) Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, przypadki, w których, w razie zmiany właściwości miejscowej w trakcie roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego, właściwym organem podatkowym jest organ inny niż wymieniony w § 1, uwzględniając w szczególności zmianę miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby podatnika.
Art. 18a. (29)
Jeżeli po zakończeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego nastąpi zdarzenie powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach dotyczących poprzednich lat podatkowych lub innych okresów rozliczeniowych jest organ właściwy po zaistnieniu tych zdarzeń, z zastrzeżeniem art. 18b.
Art. 18b. (30)
Organy podatkowe właściwe w dniu wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej pozostają właściwe w sprawie, której to postępowanie lub kontrola dotyczy, chociażby w trakcie postępowania lub kontroli nastąpiło zdarzenie powodujące zmianę właściwości.
Art. 19.
§ 1. (31) Spory o właściwość rozstrzyga:
1) między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby skarbowej - dyrektor tej izby skarbowej,
2) między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowych różnych dyrektorów izb skarbowych - minister właściwy do spraw finansów publicznych,
3) między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby celnej - dyrektor tej izby celnej,
4) między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej różnych dyrektorów izb celnych - minister właściwy do spraw finansów publicznych,
5) między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą albo marszałkiem województwa a naczelnikiem urzędu skarbowego lub naczelnikiem urzędu celnego - sąd administracyjny,
6) między wójtami, burmistrzami (prezydentami miast) i starostami - wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a w razie braku takiego kolegium - sąd administracyjny,
7) między marszałkami województw - sąd administracyjny,
8) w pozostałych przypadkach - minister właściwy do spraw finansów publicznych.
§ 2. (32) Spór o właściwość rozstrzyga się, w drodze postanowienia, na wniosek organu będącego stroną sporu.
§ 3. (33) W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 2 i 4, wniosek o rozstrzygnięcie sporu wnosi odpowiednio naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego za pośrednictwem odpowiednio właściwego dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.
Art. 20.
Do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość organ podatkowy, na którego obszarze nastąpiło wszczęcie postępowania, podejmuje tylko te czynności, które są niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony.
9. Podatnik, platnik, inkasent
Podatnik - zgodnie z polskim prawem jest nim osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Płatnik - osoba (fizyczna lub prawna) dokonująca zapłaty lub zobowiązana do jej dokonania, np. osoba:
• wystawiająca bankowe polecenie przelewu
• wpłacająca gotówkę na konto bankowe kontrahenta
• zobowiązująca się do zapłaty za świadczenie na rzecz osoby trzeciej (np. sponsor)
Płatnik podatku - podmiot zobowiązany do obliczenia, pobrania i uiszczenia w wyznaczonym terminie należnego podatku na rachunek bankowy właściwego organu podatkowego.
W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych płatnikiem podatku jest zakład pracy podatnika, bądź Zakład Ubezpieczeń Społecznych (w przypadku emerytów i rencistów) albo Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Płatnik podatku pobiera należną zaliczkę na podatek dochodowy z dochodu podatnika i odprowadza ją na konto Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania płatnika lub jeżeli płatnik nie jest osobą fizyczną do urzędu skarbowego właściwego według siedziby płatnika. Do urzedu skarbowego podatnika przesłana zostaje we własciwym terminie deklaracja PIT-11 (informacja o dochodach podatnika).
Podobna zasada obowiązuje przy naliczaniu i odprowadzaniu składek z tytułu ubezpieczeń społecznych.
W zakresie pozostałych podatków płatnikiem jest podatnik.
Inkasent - jest to osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Organ podatkowy nie może ściągnąć z inkasenta podatku, jeśli podatnik nie uiścił wcześniej tej daniny. Za pośrednictwem inkasentów może być zarządzony pobór podatków:
• rolnego,
• leśnego,
• od nieruchomości.
Podatnikiem, zgodnie z art. 7 o.p., jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Ustawy podatkowe mogą ustanowić podatnikami również inne podmioty. Ustawowe określenie podatnika w o.p. nie odgrywa dużej roli, ponieważ zapis § 2 wspomnianego artykułu (mówiący o możliwości ustanowienia podatnikami, przez inne ustawy, podmiotów niewymienionych w § 1) wskazuje, czy dany podmiot stanie się podatnikiem. Można to rozstrzygnąć tylko na gruncie ustaw podatkowych normujących określone podatki. Podatnik jest dłużnikiem w zobowiązaniowym stosunku prawnym. Organ podatkowy, jako wierzyciel - może więc skierować do niego roszczenie podatkowe.
Podstawowym znaczeniem dla bycia podatnikiem jest znalezienie się tego podmiotu w sytuacji faktycznej lub prawnej zawierającej ustawowe znamiona podatkowoprawnego stanu faktycznego. Oznacza to, że z punktu widzenia treści stosunku zobowiązaniowego nie jest istotne, czy podmiot rzeczywiście ponosi ciężar podatkowy, czy przerzuca go (niejednokrotnie zgodnie z wolą ustawodawcy) na inny podmiot.
Płatnikiem, zgodnie z art. 8 o.p., jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. W sytuacji niewypełnienia tych obowiązków staje się on dłużnikiem zamiast podatnika.
Inkasentem, zgodnie z art. 9, jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
nkasent jest swoistym pośrednikiem między podatnikiem jako dłużnikiem i organem podatkowym jako wierzycielem. Występuje on wyłącznie na etapie realizacji zobowiązania podatkowego.
Inkasent nie może być dłużnikiem podatkowym zamiast podatnika, ponieważ jego rola ogranicza się jedynie do wykonywania istniejącego już zobowiązania wynikającego ze stosunku prawnego, w którym dłużnikiem jest podmiot obciążony obowiązkiem podatkowym, czyli podatnik.
10. Powstawanie zobowiązań podatkowych
Obowiązek podatkowy, zgodnie z art. 4 o.p., to wynikająca z ustaw podatkowych, nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.
Zobowiązaniem podatkowym, zgodnie z art. 5 o.p., jest - wynikające z obowiązku podatkowego - zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe ma dość skomplikowany charakter. Stanowi ono dwustronną relację osób kształtowaną na podstawie norm prawa, przy czym jedną z nich jest zawsze podmiot reprezentujący władzę publiczną. Wyłączne źródło powstania zobowiązania podatkowego stanowi ustawa.
Powstanie stosunku prawnego zobowiązania podatkowego związane jest z zaistnieniem zdarzeń lub działań, z którymi prawo wiąże określone skutki. Słowem zobowiązanie podatkowe jest następstwem obowiązku podatkowego. Podatnik jest wtedy dłużnikiem, państwo zaś (albo inny związek publicznoprawny) wierzycielem. Państwo reprezentowane jest przez organ podatkowy.
Podatkiem, zgodnie z art. 6 o.p., jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Podatkiem, zgodnie z art. 3 o.p., jest również zaliczka na podatek, a także są raty podatków. Zarówno podatek, jak i zaliczka na podatek są konsekwencją określonego stanu faktycznego, powodującego obowiązek podatkowy. Jest jednak między nimi zasadnicza różnica. Zaliczka na podatek odnosi się - w pewnym sensie - do okresu, w którym stan faktyczny (rodzący obciążenie podatnika należnościami podatkowymi) nie jest jeszcze zamknięty. Oczywiście samo obliczenie zaliczki oparte jest na okresowym zamknięciu tego stanu.
Podatek jest obliczany w stosunku do sytuacji faktycznej występującej w okresie objętym obowiązkiem płacenia zaliczek (np. rok obrotowy w działalności gospodarczej).
Powstanie zobowiązania z tytułu zaliczek niekoniecznie musi przesądzać o zobowiązaniu z tytułu podatku. Może się zdarzyć sytuacja, że podmiot uzyskujący dochód w trakcie okresu, kiedy miał obowiązek płacenia zaliczek, osiągał dochód, ale po zakończeniu roku podatkowego wykazał stratę. Jeżeli wpłacał zaliczki, obecnie uzyskał prawo do ich zwrotu.
4. Powstanie zobowiązania podatkowego
Zobowiązaniem podatkowym, zgodnie z art. 5 o.p., jest - wynikające z obowiązku podatkowego - zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.
Powstaje ono, w myśl art. 21 § 1 Ordynacji, z dniem zajścia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania, oraz z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.
W praktyce zobowiązania podatkowe najczęściej powstają w wyniku zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże skutek w postaci powstania zobowiązania. W takim przypadku zobowiązanie powstaje z dniem zaistnienia tego zdarzenia.
Zobowiązanie podatkowe może jednak powstać również w wyniku działania organów podatkowych - z dniem doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania. O tym, w jaki sposób w danym przypadku powstaje zobowiązanie podatkowe, przesądzają przepisy poszczególnych ustaw podatkowych.
Zobowiązanie podatkowe jest - ogólnie przyjmując - następstwem obowiązku podatkowego. Ustawy podatkowe normujące poszczególne podatki określają, kiedy i w jakich sytuacjach powstaje obowiązek podatkowy. Nie oznacza to, że obowiązek podatkowy zawsze przekształca się w zobowiązanie podatkowe. Zanim do takiego przekształcenia dojdzie, podmiot objęty obowiązkiem podatkowym obciążony jest wieloma obowiązkami prawnymi, poprzez które zaspokaja podatkowe roszczenia państwa. Są to m.in.: obowiązek prowadzenia ksiąg, składania deklaracji i zeznań.
Jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku pewnego zdarzenia, podatnik ma obowiązek zapłacenia podatku w wysokości wskazanej w deklaracji, którą zobowiązany był złożyć. Jeśli podatnik nie złoży takiej deklaracji, nie zapłaci należnego podatku albo w toku postępowania podatkowego organ podatkowy stwierdzi, że wysokość zobowiązania jest inna niż ta, którą podatnik wykazał w deklaracji, to organ ten wyda decyzję, w której określi wysokość zobowiązania podatkowego.
Decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego nie powoduje powstania zobowiązania - oznacza jedynie, że zobowiązanie takie istnieje - jego byt prawny powstał w momencie zaistnienia pewnego, określonego ustawami podatkowymi, stanu faktycznego. Takiej decyzji nie należy mylić z decyzją ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego (o takiej decyzji stanowi wspomniany już art. 21 § 1 o.p.).
W przypadku zobowiązań podatkowych powstających w wyniku wydania i doręczenia decyzji przez organ podatkowy podatnik, jeżeli przepisy podatkowe tak stanowią, zobowiązany jest do złożenia deklaracji. Wysokość zobowiązania w tym przypadku ustala organ podatkowy. Przy wydawaniu decyzji organ kieruje się danymi zawartymi w deklaracji. Jeżeli jednak w toku postępowania podatkowego organ stwierdzi, że dane zawarte w deklaracji są niezgodne ze stanem faktycznym, to wymierzy podatek w innej wysokości. Jeżeli przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalania wysokości zobowiązania podatkowego, również i w tym przypadku organ podatkowy, ustalając wysokość zobowiązania, nie będzie kierował się danymi zawartymi w deklaracji.
11. Odpowiedzialność podatnika,platnika, inkasenta
Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki. Płatnik, który nie wykonał obowiązków (określonych w o.p.) w zakresie ustalania należności podatkowych oraz ich poboru, odpowiada całym swoim majątkiem. Płatnik odpowiada za podatek niepobrany lub pobrany w kwocie niższej od należnej, a także za niewpłacenie w terminie pobranego podatku. Inkasent za niewykonanie obowiązków określonych w o.p. odpowiada za podatek pobrany, a niewpłacony całym swoim majątkiem.
12. Zabezpieczenie zobowiązania podatkowego
Organ podatkowy, chcąc zapewnić skuteczność przyszłej egzekucji obowiązku podatkowego, może ustanowić jego zabezpieczenie. Ordynacja podatkowa przewiduje trzy jego sposoby:
1. zabezpieczenie na majątku (art. 33–33g);
2. hipotekę przymusową (art. 34–39) oraz
3. zastaw skarbowy (art. 41-46).
Zabezpieczenie na majątku
Zabezpieczenie na majątku podatnika (bądź na majątku wspólnym małżonków) może zostać ustanowione, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (nie tylko zobowiązań podatkowych, ale także np. zobowiązań wobec ZUS) lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.
Zabezpieczenie to może być ustanowione:
a) przed terminem płatności, a więc gdy znana jest już wysokość zobowiązania podatkowego albo
b) przed wydaniem decyzji ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego, a zatem w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej. W tym wypadku zobowiązanie jeszcze nie istnieje (wydana ma być dopiero decyzja ustalająca, jak np. przy podatku od nieruchomości od osób fizycznych) albo nie jest znana jego wysokość (ma ona zostać sprecyzowana w decyzji określającej – w przypadku należności podatkowych powstających w wyniku samoobliczania lub obliczania podatku przez płatnika). W decyzji o zabezpieczeniu organ podatkowy będzie więc musiał wskazać przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego, a w przypadku postępowania kontrolnego także kwotę odsetek za zwłokę.
Ze względu na to, że decyzja ustalająca i określająca stanowią samodzielną podstawę do egzekucji, decyzja o zabezpieczeniu wygaśnie po upływie 14 dni od doręczenia decyzji ustalającej bądź z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania.
Przykład:
Podczas przeprowadzania kontroli skarbowej stwierdzono u podatnika przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach w wysokości 100.000 zł. Inspektor Kontroli Skarbowej uzyskał ponadto informację od ZUS, z której wynikało, że podatnik od kilku miesięcy zalega z należnymi składkami. W związku z tym wystąpił do Urzędu Skarbowego z wnioskiem o dokonanie zabezpieczenia na majątku podatnika, podając jako przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego sumę 90.000 zł (75% dochodu z tytułu zryczałtowanego podatku od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach dochodów + odsetki za zwłokę). Organ podatkowy będzie mógł, jeszcze przed wydaniem decyzji określającej wysokość podatku, dokonać zabezpieczenia, wydając decyzję w tym przedmiocie.
Forma zabezpieczenia może być dwojaka:
a) albo w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
b) albo przez przyjęcie od podmiotu zobowiązanego, na jego wniosek, zabezpieczenia. Zabezpieczenie to może przybrać formę m.in.:
- gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej,
- poręczenia banku,
- weksla z poręczeniem wekslowym banku czy
- depozytu w gotówce (wszystkie dopuszczalne formy zabezpieczenia oraz wykaz podmiotów mogących je udzielać zostały określone w Ordynacji i w rozporządzeniu Ministra Finansów.).
Wyboru formy zabezpieczenia dokonuje podatnik.
Hipoteka przymusowa
Hipoteka przymusowa jest hipoteką przysługującą Skarbowi Państwa bądź jednostkom samorządu terytorialnego na wszystkich nieruchomościach podatnika (inaczej niż w przypadku hipoteki umownej) z tytułu:
- zobowiązań podatkowych powstałych przez doręczenie decyzji ustalającej,
- zaległości podatkowych oraz
- odsetek za zwłokę od tych należności.
Podstawą wpisu jest doręczona podatnikowi decyzja podatkowa.
Istotą hipoteki jest to, że jest ona skuteczna wobec każdorazowego właściciela jej przedmiotu i przysługuje jej pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami zabezpieczającymi inne wierzytelności (wyjątkiem jest jedynie należność z tytułu kredytu bankowego – w tym wypadku o pierwszeństwie decyduje kolejność wniosków o ustanowienie hipoteki).
Hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej, dokonywany na wniosek organu podatkowego. Wpisu dokonuje sąd rejonowy. Za moment powstania hipoteki uważane jest doręczenie decyzji będącej podstawą wpisu a nie sam wpis.
Przedmiotem hipoteki przymusowej może być oprócz nieruchomości w ogólnym rozumieniu:
1. część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika;
2. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka;
3. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej - z tytułu zaległości podatkowych spółki;
4. użytkowanie wieczyste;
5. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
6. wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Zastaw skarbowy
Zastaw skarbowy przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych. Jego przedmiotem mogą być wszystkie będące własnością podatnika oraz stanowiące współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczy ruchome oraz zbywalne prawa majątkowe, jeżeli ich wartość wynosi w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 10.400 zł. Nie dotyczy to jedynie rzeczy lub praw niepodlegających egzekucji oraz mogących być przedmiotem hipoteki.
Zastaw skarbowy jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi (mogącymi dochodzić należności z całego majątku dłużnika a nie z konkretnie oznaczonej rzeczy, jak w przypadku hipoteki czy zastawu).
Zastaw powstaje wraz z wpisem do rejestru zastawów skarbowych, który dokonywany jest na podstawie decyzji w przedmiocie zobowiązania podatkowego bądź na podstawie deklaracji podatkowej, jeżeli wskazane w niej zobowiązanie nie zostało wykonane. Rejestr zastawów skarbowych prowadzony jest przez naczelników urzędów skarbowych. Istnieje ponadto Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzony przez Ministra Finansów.
Rzecz wpisana do rejestru zastawów pozostaje w posiadaniu podatnika. Aby chronić ewentualnego nabywcę takiej rzeczy, wprowadzona została zasada jawności rejestru, która polega na tym, że zainteresowany podmiot może zwrócić się do organu go prowadzącego o wydanie wypisu z rejestru. Za wniosek taki pobierana jest opłata skarbowa.
W razie nie uregulowania należności podatkowej, pomimo ustanowienia zastawu, organ będzie mógł zaspokoić swoją wierzytelność z przedmiotu zastawu w trybie egzekucji administracyjnej.
Zastaw skarbowy wygasa:
- z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego,
- z dniem wykreślenia wpisu z rejestru albo
- z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu.
W celu umożliwienia organowi dostępu do informacji o przedmiotach należących do majątku dłużnika, na którym może zostać ustanowiona hipoteka bądź zastaw, organ ten może żądać wyjawienia nieruchomości i praw majątkowych (w przypadku hipoteki) bądź rzeczy mogących być przedmiotem zastawu skarbowego. Odbywa się to w formie oświadczenia na piśmie składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Wszystkie trzy sposoby zabezpieczenia mogą być zastosowane także wobec płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadających za zobowiązanie podatkowe.
13. Terminy
W prawie podatkowym terminy odgrywają bardzo istotną rolę. Przekroczenie terminów może pozbawić podatnika określonych praw lub narazić na niekorzystne konsekwencje - dlatego warto wiedzieć i pamiętać o najważniejszych terminach występujących w przepisach Ordynacji podatkowej. Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) nazywana bywa częścią ogólną prawa podatkowego.
Zawiera ona bowiem uregulowania prawa materialnego odnoszące się do wszystkich podatków występujących w polskim systemie prawa podatkowego, jak również formułuje zasady rządzące postępowaniem podatkowym. Ustawa ta zawiera także uregulowania dotyczące zasad ustalania terminów określonych przepisami prawa podatkowego.
ZASADY OGÓLNE
Zarówno sama Ordynacja podatkowa, jak i przepisy ustaw podatkowych i wydanych na ich podstawie rozporządzeń zawierają szereg terminów na dokonanie określonych czynności. Terminy te mogą odnosić się bądź do działań administracji skarbowej, bądź podatników (płatników, inkasentów itd.).
W niniejszym artykule odnosić się będę do podatnika, lecz zasady opisane poniżej dotyczą każdego podmiotu będącego stroną postępowania. Zanim omówimy poszczególne rodzaje terminów stosowanych w postępowaniu podatkowym, warto przedstawić ogólne zasady rządzące obliczaniem terminów.
Podstawową regułą jest, iż w sytuacji, gdy początkiem terminu określonego w dniach jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu tego terminu nie uwzględnia się dnia, w którym zdarzenie nastąpiło (art. 12 § 1 o.p.). Końcem terminu jest zaś upływ ostatniego z wyznaczonej liczby dni.
PRZYKŁAD
Termin na wniesienie zażalenia na postanowienie wynosi siedem dni od dnia doręczenia podatnikowi postanowienia. Postanowienie zostało doręczone 5 stycznia 2007 r. Termin do złożenia zażalenia upłynął więc 12 stycznia 2007 r. Skoro bowiem początkiem terminu jest zdarzenie - doręczenie postanowienia, to dnia doręczenia (5 stycznia) nie uwzględnia się przy liczeniu terminu. Pierwszym dniem terminu jest więc 6 stycznia, zaś ostatnim - 12 stycznia 2007 r.
Nieco bardziej skomplikowane wydają się zasady obliczania terminów w sytuacji, gdy ustawodawca nie wskazał liczby dni na dokonanie danej czynności, lecz określił termin w tygodniach, miesiącach lub latach. Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują wówczas, iż:
• terminy określone w tygodniach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim tygodniu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu - gdyby więc wyznaczono termin tygodniowy, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce w środę, to ostatnim dniem terminu będzie także środa,
• terminy określone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było, to w ostatnim dniu tego miesiąca - gdyby więc na dokonanie danej czynności podatnik miał miesiąc, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce 15 dnia, to ostatnim dniem terminu będzie także 15 dzień,
• terminy określone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było, to w dniu, który poprzedzałby bezpośrednio ten dzień - gdyby więc podatnik miał rok na dokonanie danej czynności, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce 31 marca 2006 r., to ostatnim dniem terminu będzie także 31 marca 2007 r. (art. 12 § 2-4 o.p.).
Zasadą jest również, iż w przypadku, gdy ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy.
PRZYKŁAD
Podatnik jest zobowiązany do złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym od osób prawnych do 31 marca 2007 r. Ponieważ w tym roku 31 marca przypada w sobotę, termin do złożenia zeznania rocznego zostaje przesunięty na poniedziałek 2 kwietnia.
Jeżeli przed upływem terminu, czyli przed północą ostatniego dnia terminu, podatnik nada pismo w polskiej placówce pocztowej lub złoży je w polskim urzędzie konsularnym, termin będzie zachowany. Podobnie zachowany będzie termin, gdy pismo wysłane za pomocą środków komunikacji elektronicznej, za poświadczeniem przedłożenia, do organu podatkowego lub do jednostki informatycznej obsługi administracji podatkowej (art. 12 § 6 pkt 1 i 2 o.p.).
PRZYWRÓCENIE TERMINU
Uchybienie terminowi do dokonania określonej czynności procesowej nie oznacza, iż czynności tej nie można już dokonać, i że termin ten minął bezpowrotnie. Ordynacja podatkowa przewiduje bowiem możliwość przywrócenia terminu przy spełnieniu określonych warunków.
Przede wszystkim należy podkreślić, iż przywrócenie terminu jest możliwe wyłącznie w odniesieniu do terminów procesowych (art. 162 § 4 o.p.), a więc takich, w których strona była zobowiązana (lub uprawniona) do dokonania określonej czynności w toku postępowania. Przywrócenie terminu następuje - w drodze postanowienia - na wniosek zainteresowanego. Składając wniosek o przywrócenie terminu, podatnik powinien uprawdopodobnić fakt, iż uchybienie terminowi nastąpiło bez jego winy (art. 162 § 1 o.p.).
Podanie o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi. Jednocześnie z wniesieniem podania należy dopełnić czynności, dla której był określony termin (art. 162 § 2 o.p.).
PRZYKŁAD
Podatnikowi pod jego nieobecność doręczono decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Dzień po doręczeniu mu tej decyzji podatnik zachorował, wymagając hospitalizacji; nie złożył więc w terminie odwołania od decyzji. Po opuszczeniu szpitala podatnik powinien w ciągu siedmiu dni złożyć wniosek o przywrócenie terminu, wskazując przyczynę jego niedochowania (np. przedstawiając wypis ze szpitala) i jednocześnie złożyć odwołanie od doręczonej mu decyzji.
Jak wspomniano powyżej, sama Ordynacja podatkowa obok regulacji ogólnych dotyczących zasad ustalania terminów zawiera także unormowania określające specyficzne terminy do dokonania określonych czynności. Poniżej przedstawiam najistotniejsze z nich.
WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA
Przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidują szczególnego terminu do wszczęcia postępowania podatkowego. Istnieją jednak regulacje, które mają wpływ na sytuację procesową podatników, stąd też warto wspomnieć także i o nich.
Przedawnienie
Przede wszystkim wszczęcie postępowania nie może nastąpić w przypadku, gdy nastąpiło już przedawnienie zobowiązania podatkowego. Z chwilą bowiem upływu terminu przedawnienia zobowiązanie podatkowe wygasa, a tym samym nie może być skutecznie dochodzone przez organ podatkowy.
Innymi słowy w sytuacji, gdy upłynął termin przedawnienia zobowiązania podatkowego - który, co do zasady, wynosi pięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 70 § 1 o.p.) - organ podatkowy nie może już zweryfikować kwoty zobowiązania podatkowego. Doręczenie postanowienia o wszczęciu postępowania po upływie terminu przedawnienia będzie zatem skutkowało koniecznością jego umorzenia ze względu na bezprzedmiotowość postępowania - (art. 208 o.p.).
Okres po kontroli, a przed wszczęciem postępowania podatkowego
Podatnicy, u których przeprowadzono kontrolę podatkową, w związku z wynikami której wszczęte zostało następnie postępowanie podatkowe, powinni szczególną uwagę zwrócić na okres, jaki upłynął pomiędzy zakończeniem kontroli a wszczęciem postępowania podatkowego.
Jeżeli bowiem okres ten jest dłuższy niż trzy miesiące, a postępowanie podatkowe zakończy się decyzją wymiarową, w której efekcie podatnik będzie zobowiązany do zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, będzie on uprawniony do swoistej ulgi w zapłacie odsetek za zwłokę.
Ulga ta polega na tym, że podatnik nie płaci odsetek za zwłokę za okres od dnia wszczęcia kontroli podatkowej do dnia doręczenia decyzji w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej (art. 54 § 1 pkt 6 o.p.). Terminem zakończenia kontroli jest dzień doręczenia protokołu kontroli, postępowanie podatkowe zaś jest wszczynane z dniem doręczenia podatnikowi postanowienia o wszczęciu kontroli.
PRZYKŁAD
Podatnikowi doręczono upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej 1 lipca 2006 r., natomiast protokół z tej kontroli został doręczony 31 lipca 2006 r. Następnie 10 listopada 2006 r. doręczono mu postanowienie o wszczęciu postępowania, a 31 grudnia 2006 r. decyzję, z której wynikał obowiązek zapłaty zaległości podatkowej. W opisanym powyżej stanie faktycznym podatnik, wpłacając kwotę zaległości podatkowej i należnych odsetek za zwłokę, nie nalicza ich za okres od 1 lipca do 31 grudnia 2006 r.
ŚRODKI ZASKARŻENIA
Terminami, na których dotrzymanie podatnik powinien być szczególnie wyczulony, są terminy do wniesienia tzw. zwykłych środków zaskarżenia, tj. odwołania od decyzji i zażalenia na postanowienie.
Odwołanie
Odwołanie przysługuje stronie od wydanej w pierwszej instancji decyzji organu podatkowego (art. 220 § 1 o.p.), a więc od indywidualnego aktu prawnego, który rozstrzyga sprawę co do jej istoty lub w inny sposób kończy postępowanie w danej instancji. Jeżeli więc stronie zostanie doręczona decyzja, z której jest niezadowolona, ma ona prawo do jej zaskarżenia właśnie poprzez wniesienie odwołania.
Organem rozpatrującym odwołanie jest organ wyższego stopnia (w przypadku spraw podatkowych będzie to najczęściej dyrektor izby skarbowej lub dyrektor izby celnej - w sprawach leżących w jego właściwości rzeczowej), przy czym jest ono do tego organu wnoszone za pośrednictwem organu, który wydał decyzję (art. 223 § 1 o.p.). Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od doręczenia decyzji. Przy liczeniu terminu nie uwzględniamy dnia doręczenia decyzji.
Zażalenie
Zażalenie jest środkiem odwoławczym przysługującym od postanowienia, a więc aktu prawnego wydawanego w toku postępowania i dotyczącego wynikających w jego trakcie kwestii innych niż rozstrzygnięcie sprawy co do istoty.
Co do zasady, zażalenie przysługuje stronie wyłącznie wówczas, gdy możliwość zaskarżenia postanowienia jest przewidziana przepisami (art. 236 § 1 o.p.). W takim przypadku termin do złożenia zażalenia wynosi siedem dni od dnia doręczenia postanowienia (art. 236 § 2 o.p.). Zażalenie także wnosi się do organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który je wydał.
CZYNNY UDZIAŁ STRONY W POSTĘPOWANIU
Jedną z naczelnych zasad postępowania podatkowego jest zasada czynnego udziału strony (art. 123 § 1 o.p.). Nakłada ona na organy podatkowe obowiązek takiego działania, aby strona postępowania miała realnie zagwarantowaną możliwość udziału w każdej czynności procesowej, jaka dokonywana jest w toku postępowania, która to czynność może mieć wpływ na sytuację strony.
Termin przeprowadzenia dowodu
Realizacją zasady czynnego udziału strony w postępowaniu jest m.in. zapewnienie jej prawa do udziału w przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin (art. 190 § 2 o.p.), gdyż w trakcie jego przeprowadzania strona może zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia.
Aby wypełnić ciążący na nim obowiązek, organ podatkowy jest zobowiązany do zawiadomienia strony o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu przynajmniej na siedem dni przed terminem (art. 190 § 1 o.p.). Niedopełnienie obowiązku powiadomienia strony jest uchybieniem, które skutkować może uchyleniem decyzji wydanej po tak wadliwie przeprowadzonym postępowaniu.
Wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego
Kolejnym obowiązkiem nałożonym na organy podatkowe, którego celem jest zagwarantowanie stronie czynnego udziału w dotyczącym ją postępowaniu, jest obowiązek wyznaczenia jej siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego (art. 200 § 1 o.p.).
Termin ten winien być wyznaczony przed wydaniem decyzji, bez względu na to, w której instancji toczy się postępowanie. Od wyznaczenia powyższego siedmiodniowego terminu organ podatkowy jest zwolniony wyłącznie w przypadkach wskazanych w Ordynacji, tj.:
• w sprawach zabezpieczenia i zastawu skarbowego;
• w przypadku postępowania w sprawie ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisami ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania podatkowego za poprzedni okres, nie uległ zmianie, oraz przy umorzeniu z urzędu zaległości podatkowych, jeżeli umorzenie to następuje ze względu na uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;
• jeżeli złożono zeznanie podatkowe przez podatników podatku od spadków i darowizn, a decyzja ma być wydana wyłącznie w oparciu o to zeznanie;
• jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony.
Do wyznaczenia stronie siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zgromadzonego materiału dowodowego organ odwoławczy zobowiązany jest także wówczas, gdy przedmiotem postępowania dowodowego w postępowaniu odwoławczym były jedynie dowody przedstawione przez podatnika bądź w ogóle tych dowodów nie przedstawiono. (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 czerwca 2005 r., sygn. akt FSK 2403/04)
Uzupełnienie braków formalnych podania
Kolejnym z terminów, których dotrzymanie jest istotne dla podatników, jest termin do uzupełnienia braków formalnych podania. Zdarzyć się bowiem może, że wniosek lub inne pismo, np. odwołanie czy zażalenie, złożone przez stronę nie spełni wymogów formalnych, jakie przepisy prawa podatkowego przewidują dla danego rodzaju pisma. W takim przypadku organ podatkowy zobowiązany jest do wezwania podatnika, który wniósł podanie, do usunięcia braków formalnych tego pisma.
Konsekwencją niedochowania terminu do uzupełnienia tych braków jest pozostawienie podania bez rozpatrzenia (art. 169 § 1 o.p.). Z identyczną sytuacją mamy do czynienia także wówczas, gdy strona nie wniosła opłat, które zgodnie z odrębnymi przepisami powinny zostać uiszczone z góry, chyba że za niezwłocznym rozpatrzeniem podania przemawia interes publiczny lub ważny interes strony, albo wniesienie podania stanowi czynność, dla której jest ustanowiony termin zawity lub gdy podanie wniosła osoba zamieszkała za granicą.
WNIOSKI
Zawarte w Ordynacji podatkowej terminy procesowe mają na celu przede wszystkim usprawnienie przebiegu postępowania podatkowego i zdyscyplinowanie stron tego postępowania - zarówno organów podatkowych, jak i podatników. Choć możliwe jest przywrócenie terminów procesowych, to szereg warunków formalnych w praktyce powoduje, iż jest to działanie wyjątkowe. Warto więc pilnować dotrzymania terminów.
14. Zaległość
Art. 51.
§ 1. Zaległością podatkową jest podatek nie zapłacony w terminie płatności.
§ 2. (98) Za zaległość podatkową uważa się także nie zapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek, w tym również zaliczkę, o której mowa w art. 23a § 1, lub ratę podatku.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się również do należności z tytułu podatków, zaliczek na podatki oraz rat podatków nie wpłaconych w terminie płatności przez płatnika lub inkasenta.
Art. 52.
§ 1. Na równi z zaległością podatkową traktuje się także:
1) (99) nadpłatę, jeżeli w zeznaniu lub w deklaracji, o których mowa w art. 73 § 2, została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, a organ podatkowy dokonał jej zwrotu lub zaliczenia na poczet zaległości podatkowych bądź bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych,
2) (100) zwrot podatku, jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej lub został on zaliczony na poczet zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych, chyba że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego winy,
3) wynagrodzenie płatników lub inkasentów pobrane nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej,
4) (101) oprocentowanie nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku zwrócone lub zaliczone na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych.
§ 2. (102) Przepisów § 1 pkt 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli zwrot nadpłaty lub zwrot podatku został dokonany w trybie przewidzianym w art. 274.
Zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności. Za zaległość podatkową uważa się także niezapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek lub ratę podatku. Te zasady mają także zastosowanie do należności z tytułu podatków, zaliczek na podatki oraz rat podatków niewpłaconych w terminie płatności przez płatnika lub inkasenta.
Zaległość podatkowa - sytuacja, w której należny podatek nie został zapłacony w wyznaczonym terminie. Przyczyna uchybienia terminu pozostaje przy tym bez znaczenia. Zgodnie z art. 51§1 Ordynacji podatkowej zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie (... a także) niezapłacona zaliczka lub rata podatku. Na równi z zaległością podatkową, traktuje się także: nadpłatę, oprocentowanie nienależnej nadpłaty, zwrot podatku jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie oraz wynagrodzenie płatników, inkasentów pobrane nienależnie.
Powstanie zaległości podatkowej rodzi dla podatnika skutek prawny w postaci obowiązku uiszczenia oprócz kwoty zaległości także odsetek za zwłokę.
Zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności a także zaliczka na podatek lub rata podatku. Od zaległości podatkowych naliczane są odsetki za zwłokę. Stawka odsetek za zwłokę wynosi 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP (=>6,5%)
Stawkę odsetek za zwłokę obwieszcza Minister Finansów w dzienniku urzędowym RP (np. Monitor Polski).
Stawka opłaty prolongacyjnej wynosi 50% stawki odsetek za zwłokę. Zasady naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia.
15. Wygaśnięcie
Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego następuje z reguły poprzez zapłacenie podatku. Niekiedy zobowiązania podatkowe mogą wygasnąć wskutek innej przyczyny, np. umorzenia zobowiązania lub upływu przedawnienia.
Każdy ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania podatkowego cechuje inna procedura. Wszystkie powinny jednak zostać udokumentowane odpowiednim dowodem księgowym, który będzie stanowić podstawę zapisu w księgach rachunkowych urzędu.
Zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub części wskutek:
• zapłaty;
• pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
• potrącenia
• zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
• zaniechania poboru (nie dotyczy gminnych danin);
• przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych;
• przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;
• umorzenia zaległości;
• przedawnienia.
16. Przedawnienie
Przedawnienie stanowi jedną z form wygasania zobowiązaniowych stosunków prawnych.
Ordynacja podatkowa zawiera uregulowania dotyczące przedawnienia prawa do wymiaru podatkowego oraz przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Przedawnienie prawa do wydania decyzji ustalającej (decyzja konstytutywna) wysokość zobowiązania podatkowego (art. 68 o.p.) dotyczy jedynie podatków powstających w sposób opisany w art. 21 § 1 pkt 2, czyli podatków wymiarowych - ustalonych w decyzji organu podatkowego.
Przedawnienie zobowiązania podatkowego (art. 70 o.p.) odnosi się zarówno do zobowiązań powstających z mocy prawa, jak i tych, które powstały wskutek doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Zobowiązania podatkowe przedawniają się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. W tym okresie organ podatkowy powinien wyegzekwować zobowiązanie (w tym przypadku już zaległość podatkową), a równocześnie w stosunku do zobowiązań podatkowych powstających z mocy prawa egzekucja musi być poprzedzona, co do zasady, wydaniem decyzji (mającej charakter deklaratoryjny) określającej wysokość zaległości podatkowej (art. 21 § 3 o.p.).
Zgodnie z art. 70 § 2 o.p. bieg okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu w przypadku odroczenia terminu płatności podatku i rozłożenia jej na raty (lub zaległości wraz z odsetkami za zwłokę) od dnia wydania decyzji w tej sprawie do dnia wygaśnięcia tego uprawnienia.
Okresu zawieszenia nie wlicza się do biegu terminu przedawnienia od dnia wydania decyzji odraczającej termin płatności podatku lub rozkładającej płatność zaległości podatkowej na raty (art. 67a § 1 pkt 1 i 2 o.p.) - do dnia terminu płatności odroczonego podatku, ostatniej raty podatku lub zaległości podatkowej.
Ordynacja wprowadziła możliwość odraczania terminu płatności zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę. W związku z tym bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wydania decyzji o odroczeniu terminu płatności do dnia płatności odroczonej zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę.
Ustawodawca zrezygnował z zawieszenia biegu terminu przedawnienia w okresie od dnia nabycia prawa do ulgi podatkowej do dnia wygaśnięcia tego uprawnienia. Rozwiązanie to prowadziło do sytuacji, w której zobowiązanie podatkowe nie może ulec przedawnieniu, gdy podatnik ma prawo do ulgi, ale nie może jej skonsumować ze względu np. na brak dochodu.
Bieg przedawnienia przerywa się przez zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został powiadomiony. Rozwiązanie to prowadzi w praktyce do sytuacji, w której zobowiązania podatkowe, w stosunku do których prowadzona jest egzekucja, nie ulegają przedawnieniu. Termin przedawnienia - jeżeli jego bieg został przerwany - upływa na nowo od dnia następnego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny.
Przepisy o.p. dopuszczają możliwość przerwania przedawnienia (po przerwaniu okres przedawnienia biegnie na nowo) poprzez ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu termin biegnie od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego.
Ordynacja podatkowa nie przewiduje możliwości przerwania biegu przedawnienia przez wszczęcie postępowania podatkowego. Wprowadzono jednak możliwość zawieszenia biegu terminu przedawnienia przez wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli popełnienie przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania, poprzez wniesienie skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą tego zobowiązania oraz w przypadku wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Po przerwaniu termin biegnie na nowo po dniu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego ze stwierdzeniem jego prawomocności lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu powszechnego w sprawie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa.
Nie ulegają zawieszeniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym. Po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.
17. Nadpłata
Przepisy ordynacji podatkowej w art. 72 definiują nadpłatę przede wszystkim jako kwotę nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku. Podatkiem zapłaconym nienależnie będzie podatek zapłacony w sytuacji, gdy podatnik dokonał wpłaty określonej kwoty, mimo że nie był do tego w ogóle zobowiązany. Z podatkiem zapłaconym nienależnie będziemy mieli również do czynienia, gdy podatnik był, co do zasady, zobowiązany do zapłaty podatku, np. ze względu na treść istniejącej decyzji podatkowej (zarówno deklaratoryjnej, jak i konstytutywnej), jednak decyzja ta została później uchylona lub wyeliminowana z obrotu.
Z kolei podatek będzie nadpłacony, jeśli nie ma wątpliwości co do istnienia obowiązku podatkowego, ale kwota wpłacona do budżetu przewyższa kwotę zobowiązania podatkowego. Należy jednak zwrócić uwagę, że o istnieniu nadpłaty przesądzać będą zawsze przesłanki materialne (tj. zapłacenie podatku w zawyżonej wysokości), a nie formalne (wykazanie kwoty nadpłaty np. w deklaracji) [2].
Nadpłatą w rozumieniu przepisów o.p. jest również kwota podatku pobrana przez płatnika nienależnie lub w wysokości większej od należnej oraz kwota zobowiązania zapłaconego przez płatnika lub inkasenta, jeżeli w decyzji o ich odpowiedzialności podatkowej określono je nienależnie lub w wysokości większej od należnej. Do kategorii nadpłat zaliczono także kwoty zobowiązań zapłaconych przez osoby trzecie lub spadkobierców, określone nienależnie lub w wysokości większej od należnej w decyzji dotyczącej ich odpowiedzialności podatkowej lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy. Ostatnią możliwością powstania nadpłaty jest nienależne uiszczenie odsetek za zwłokę. Przepis art. 72 § 2 o.p. stanowi bowiem, że w przypadku wpłat, które dotyczyły zaległości podatkowej, na równi z nadpłatą traktuje się również część wpłaty, która została wcześniej zaliczona na poczet odsetek za zwłokę. To rozwiązanie zgodne jest z ogólnie przyjętą zasadą, iż odsetki jako świadczenie akcesoryjne powinny dzielić los świadczenia głównego [3].
Niezależnie jednak od szczegółowości tego zamkniętego katalogu wątpliwości może wzbudzać posługiwanie się przez ustawodawcę terminem "podatek", którego znaczenie na potrzeby ustawy zostało wyraźnie określone w art. 6 o.p. Skoro bowiem podatkiem jest nieodpłatne, przymusowe, publicznoprawne, bezzwrotne oraz wynikające z ustawy podatkowej świadczenie pieniężne wpłacane na rzecz budżetu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, to - co do zasady - nie może ono zostać "zapłacone nienależnie", gdyż zdaje się wtedy tracić status "podatku". Przed wejściem w życie ordynacji podatkowej Sąd Najwyższy stwierdził, iż to, co obecnie nazywamy nadpłatą podatku, stanowi w rzeczywistości "nienależne świadczenie majątkowe o charakterze cywilnoprawnym, do którego zapłaty podatnik nie był zobowiązany" [4]. Biorąc jednak pod uwagę cel wprowadzenia tej regulacji do przepisów prawa podatkowego, czyli odmienny od regulacji kodeksu cywilnego system zwrotu określonych w art. 72 o.p. świadczeń pieniężnych, należy uznać, iż terminy "podatek" i "podatnik" zastosowane są w niej umownie. Jednak, jak się powszechnie wskazuje, nieprecyzyjne zdefiniowanie nadpłaty nie utrudnia znacząco interpretacji tego rozdziału [5].
Moment powstania nadpłaty
Na wstępie należy zauważyć, iż wbrew ogólnie przyjętemu znaczeniu tego słowa w praktyce nadpłata nie zawsze powstanie z chwilą zapłaty podatku nienależnego lub w wysokości wyższej od należnej.
Wpływ na moment jej powstania będą mieć liczne czynniki, np. rodzaj podatku, sposób powstania zobowiązania podatkowego czy obowiązek złożenia deklaracji, a prawidłowe określenie tego momentu wpłynie zarówno na datę otrzymania zwrotu nadpłaty, jak i na ostateczną wysokość ewentualnie należnego osobie uprawnionej oprocentowania (w wysokości równej wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych, tj. od dnia 1 marca 2006 r. w wysokości 11% w stosunku rocznym).
Powstanie nadpłaty z dniem zapłaty
W większości przypadków nadpłata powstanie już z dniem zapłaty przez podatnika podatku nienależnego lub w wysokości wyższej od należnej, lub z dniem jego pobrania w takiej wysokości przez płatnika. Inaczej będzie, gdy nadpłata dotyczy podatku dochodowego, akcyzowego lub wpłat z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych, a także w razie złożenia korekty deklaracji w podatku od towarów i usług - o czym mowa będzie poniżej.
Dzień zapłaty podatku nienależnego lub w wysokości wyższej od należnej będzie momentem powstania nadpłaty w przypadku zapłaty należności wynikającej z decyzji o odpowiedzialności podatkowej, jeżeli w tej decyzji została określona nienależnie lub w wysokości większej od należnej. W tym zakresie ordynacja podatkowa przewiduje identyczne traktowanie płatników, inkasentów, osób trzecich oraz spadkobierców, którzy dokonali płatności na podstawie decyzji o odpowiedzialności.
Identyczna zasada dotycząca momentu powstania nadpłaty dotyczy sytuacji, gdy płatnik lub inkasent dokona wpłaty podatku w wysokości większej od wysokości podatku pobranego od podatnika.
Oprócz tego od dnia 1 września 2005 r. ordynacja przewiduje, iż nadpłata powstanie z chwilą uiszczenia należności również w sytuacji jej wpłacenia przez spadkobiercę na podstawie decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy, jeżeli należność ta została określona nienależnie lub w wysokości większej od należnej.
Inne terminy powstania nadpłaty
Jak już wspomniano, ordynacja podatkowa przewiduje również sytuacje, w których nadpłata powstaje w terminie późniejszym niż moment wpłaty kwot nienależnych lub nadpłaconych. Nadpłata powstaje wtedy nie z dniem zapłaty podatku, ale dopiero z dniem poinformowania organu podatkowego o jej istnieniu poprzez złożenie zeznania lub deklaracji. Nie zmienia to faktu, że dzień ten może być równy dniu zapłaty podatku. Zgodnie z art. 73 § 2 o.p. z takimi sytuacjami będziemy mieć do czynienia w zakresie złożenia:
• zeznania rocznego w podatku dochodowym,
• deklaracji podatku akcyzowego,
• deklaracji o wpłatach z zysku za dany rok obrotowy dla jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych.
Podobną zasadę przyjęto także w przypadku złożenia korekty deklaracji w podatku od towarów i usług obniżającej wysokość zobowiązania podatkowego. Momentem powstania nadpłaty w tej sytuacji będzie dzień złożenia korekty deklaracji w podatku od towarów i usług obniżającej wysokość zobowiązania podatkowego w związku ze zwiększeniem kwoty podatku naliczonego lub (nowość) obniżeniem kwoty podatku należnego. Konsekwencją zmiany przepisów w tym zakresie jest niekorzystne dla podatników ujednolicenie momentu powstania nadpłaty w przedmiotowym podatku. Do dnia 31 sierpnia 2005 r. przepis ten przewidywał, iż nadpłata powstawała z dniem złożenia korekty deklaracji obniżającej wysokość zobowiązania podatkowego tylko w związku ze zwiększeniem kwoty podatku naliczonego w rozumieniu przepisów właściwej ustawy. Po zmianach - w tym samym dniu (tj. w dniu złożenia korekty deklaracji) powstaje nadpłata obniżająca wysokość zobowiązania podatkowego również w związku z obniżeniem kwoty podatku należnego. Takie ukształtowanie przepisów powoduje, że oprocentowanie od nadpłaconych kwot podatku od towarów i usług będzie naliczane dopiero od momentu złożenia korekty deklaracji VAT. Sytuacja taka może okazać się niekorzystna dla wielu podatników, którzy błędnie określą moment powstania obowiązku podatkowego. Pod rządami nowych przepisów może dojść do sytuacji, w której podatnik będzie z jednej strony zobowiązany do zapłaty odsetek od zaległości podatkowej już od momentu złożenia jednej z deklaracji pierwotnych, a z drugiej strony - nadpłata podatku i należne od niej oprocentowanie przysługiwać mu będą dopiero od momentu złożenia korekty
18. Odpowiedzialność następców prawnych
W zakresie odpowiedzialności solidarnej Ordynacja zasadniczo nie kreuje żadnych nowych uregulowań prawnych, ale odsyła nas do przepisów kodeksu cywilnego, odnoszących się do zobowiązań cywilnoprawnych.
Przepisy te, zawarte w art. 366-378 k.c., wskazują, iż istotą odpowiedzialności solidarnej jest to, że w przypadku jednoczesnego istnienia kilku dłużników wierzyciel może żądać spełnienia całego świadczenia tylko od jednego z nich, a jednocześnie wierzyciel zobowiązany jest do przyjęcia świadczenia z rąk dowolnego z nich, jeżeli nawet żądał go od innego dłużnika.
O solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, w przypadku zobowiązań powstających w wyniku doręczenia stronie decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego (np. podatku od nieruchomości płaconego przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej), można mówić tylko w odniesieniu do osób (podatników), którym doręczono taką decyzję.
Oznacza to, że w razie wystawienia decyzji ustalającej wysokość podatku od nieruchomości na dwie lub więcej osób fizycznych będących współwłaścicielami danej nieruchomości doręczenie tej decyzji tylko niektórym z nich (np. tylko jednej z tych osób) nie skutkuje solidarną odpowiedzialnością osób, którym nie doręczono decyzji.
WAŻNE
W przypadku małżonków, którzy podlegają wspólnemu opodatkowaniu (obecnie wyłącznie w ramach podatku dochodowego od osób fizycznych), nie tylko odpowiadają oni solidarnie za istniejące wobec nich zobowiązania podatkowe, ale także przysługuje im prawo do solidarnej wierzytelności o zwrot nadpłaty podatku.
Oznacza to, że każdy z tych małżonków może żądać od organu podatkowego, aby to na jego ręce oddać należną nadpłatę podatku. Zwrot całej kwoty nadpłaty jednemu z wierzycieli (małżonków) skutkuje wygaśnięciem zobowiązania dłużnika (organu podatkowego) do spełnienia świadczenia (zwrotu nadpłaty) w stosunku do wszystkich wierzycieli, a więc do obydwojga małżonków.
Wyjątkiem od tej zasady jest doręczenie jednemu ze współwłaścicieli gospodarstwa rolnego nakazu płatniczego, o którym mowa w art. 6c ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 136, poz. 969 ze zm.), będącego decyzją ustalającą wymiar łącznego zobowiązania podatkowego wynikającego z podatków: rolnego, leśnego i od nieruchomości, dotyczących przedmiotów opodatkowania położonych na terenie tej samej gminy.
W tym przypadku doręczenie nakazu płatniczego jednemu ze współwłaścicieli gospodarstwa rolnego skutkuje wymagalnością ustalonych w nim zobowiązań podatkowych także od pozostałych współwłaścicieli tego gospodarstwa, a więc obejmuje ich odpowiedzialność solidarna.
W tym miejscu trzeba wspomnieć, iż art. 133 § 3 Ordynacji stanowi, że w tym przypadku jedną stroną postępowania są małżonkowie i każdy z nich jest uprawniony do działania w imieniu obojga, a więc nie muszą oni udzielać sobie pełnomocnictw procesowych w tym zakresie.
19. Odpowiedzialność osób trzecich
Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich - odpowiedzialność osoby nie będącej podatnikem regulowana przepisami ustawy Ordynacja podatkowa za niezapłacony podatek przez podatnika zobowiązanego do tego przez ustawę podatkową.
Stroną w postępowaniu podatkowym w sprawie przeniesienia odpowiedzialności podatkowej może być:
1. nabywca przedsiębiorstwa podatnika lub jego zorganizowanej części, albo też pojedynczych składników majątku podatnika związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, jeżeli wartość jednostkowa nabywanego składnika przekracza limit ustanowiony w ustawie Ordynacja podatkowa (limit na 2007r. to 15.000 zł),
2. członkowie zarządu podatnika-spółki kapitałowej, jeśli zachodzą w stosunku do nich przesłanki określone w ustawie Ordynacja podatkowa,
3. spadkobiercy, zapisobiorcy i małżonkowie, także rozwiedzeni, podatnika, inni członkowie rodziny współdziałający z podatnikiem w prowadzeniu działalności i osiągający z tego korzyści,
4. tzw. firmant użyczający imienia i nazwiska lub nazwy albo firmy dla zatajenia prowadzenia działalności przez podatnika lub ukrycia jej rzeczywistych rozmiarów,
5. wspólnicy spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej za zaległości podatkowe spółki i wspólników wynikające z działalności spółki.
Osoba trzecia zobowiązana do zapłaty cudzego podatku nie może brać udziału ani kwestionować ustaleń postępowania podatkowego powadzonego w stosunku do podatnika, a mającego ustalić wysokość zaległości podatkowej, bowiem nie jest stroną w tym postępowaniu. Z tych też powodów nie może zaskarżyć decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość zaległości podatkowej podatnika. Postępowanie w sprawie przeniesienia odpowiedzialności podatkowej na osobę trzecią jest zupełnie odrębnym postępowaniem. Stroną staje się osoba trzecia w stosunku do podatnika, natomiast podatnik traci przymiot strony w tym postępowaniu. Postępowanie wszczyna organ podatkowy właściwy miejscowo i rzeczowo dla nieuregulowanego podatku. Warunkiem wszczęcia takiego postępowania jest bezskuteczność egzekucji administracyjnej w stosunku do podatnika zalegającego z wpłatą podatku.
Efektem postępowania jest decyzja przenosząca na osobę trzecią odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe podatnika. Ponieważ, co do zasady, jest to odpowiedzialność za cudzy dług podatkowy decyzja taka nie jest decyzją ustalającą lub określającą wysokość zobowiązania podatkowego osoby, która jest adresatem tej decyzji. Oznacza to, iż osoba zobowiązana do zapłaty podatku w wyniku decyzji przenoszącej na nią zobowiązanie za cudzy dług podatkowy nie staje się z tego powodu podatnikiem.
Decyzja w sprawie przeniesienia odpowiedzialności podatkowej przedawnia się po upływie trzech lat od daty jej doręczenia (pozostałe decyzje podatkowe po upływie pięciu lat).
20. Zasady postępowania podatkowego
Chociaż podatnikom czasem może się nie bezpodstawnie wydawać, iż ogólne zasady postępowania podatkowego są jedynie retorycznym ozdobnikiem ordynacji podatkowej, w istocie stanowią one solidny fundament całego postępowania podatkowego. Są one istotną częścią systemu i normami o szerokim zakresie, które nakładają na organy podatkowe całkiem konkretne obowiązki. Nawet jeżeli zasady te bywają nader często ignorowane przez organy podatkowe, nie oznacza bynajmniej, że nie obowiązują. Organy podatkowe muszą przestrzegać wszystkich tych zasad we wszelkich swych działaniach, a ich łamanie stanowi naruszenie prawa, które może uzasadniać odwołanie lub skargę sądu administracyjnego. Jednak na etapie kontroli rozstrzygnięć organów I instancji - w odwołaniu trzeba podać konkretne naruszone przepisy procesowe, a nie tylko zasadę postępowania podatkowego, na którą się powołujemy.
Zasady postępowania podatkowego są to najważniejsze normy postępowania, które ściśle wiążą organy podatkowe i określają sposób ich działania. Zasady postępowania podatkowego są przede wszystkim skierowane do organów podatkowych - to one bowiem są związane tymi normami. Nie mają one zastosowania do tzw. materialnego prawa podatkowego (np. norm o podatkach dochodowych, VAT). Omawiane zasady proceduralne oddziaływują na sposób prowadzenia poszczególnych postępowań podatkowych, ale również na organizację administracji podatkowej (np. ilość etatów). Odgrywają one także pewną rolę przywykładni przepisów podatkowych (np. przy wykładni systemowej).
Poszczególne zasady są uszczegóławiane w przepisach Ordynacji podatkowej. Choć przyjmuje się, że zasady te mają równą rangę, to jednak pewna nieformalna hierarchia obowiązuje i kolejne zasady uszczegóławiają poprzednie.
Zasada praworządności
Jest to zasada konstytucyjna (art. 7), w Ordynacji jedynie powtórzona i uszczegółowiona. Została wyrażona w art. 120 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym "organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa". Organy podatkowe nigdy nie działają w próżni prawnej (zasada związania organu prawem). Mogą działać tylko i wyłącznie na podstawie przepisów prawa i na ogół nie mają wcale wielkiej swobody w ich stosowaniu. Dla przeciętnego obywatela co nie jest zakazane - jest dozwolone. W całej administracji panuje odwrotna zasada - co nie jest dozwolone - jest zakazane. Jeżeli działanie organu nie jest oparte na podstawie prawnej, mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa.
Organ może zatem wydać decyzję tylko, gdy wynika to z przepisów prawnych. Musi być do tego upoważniony przez przepisy prawa materialnego i proceduralnego. Tylko ustawa może być przy tym odrębną podstawą prawną dla wydania decyzji podatkowej. Wojewódzki Sąd Administracyjny może uchylić decyzję, która jest zgodna z rozporządzeniem wykonawczym, ale niezgodna z ustawą. WSA może przy tym w uzasadnieniu takiego orzeczenia o uchyleniu decyzji podać ocenę prawną, która jest wiążąca dla organu. Wówczas - według stanowiska doktryny - następuje ograniczenie zasady praworządności, ponieważ organ może wydać nową decyzję na podstawie ustawy, choćby niezgodną z rozporządzeniem. W przypadku gdy jednak takiej oceny prawnej w wyroku nie było, to znaczy, że organ ma dalej stosować rozporządzenie niezgodne z ustawą.
Wśród gwarancji tej zasady, jakie zostały przewidziane w Ordynacji podatkowej, moża wymienić:
• tryb nadzwyczajny, jakim jest stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej przewidziane w art. 247 § 1, zwłaszcza ze względu na przesłanki wymienione w pkt 2 i 3, a więc, gdy została ona wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa;
• art. 210 O.p. określający elementy decyzji podatkowej, a w tym: podstawa prawna - gdyby jej nie było, to decyzja nadawałaby się do uchylenia.
W przypadku, gdy organ musi wybierać między celowością a praworządnością swego działania, winien przyznać pierwszeństwo tej drugiej, najważniejszej zasadzie, która dotyczy zarówno prawa matereialnego, jak i przepisów procesowych. Przykładowo w postępowaniu podatkowym nie ma instytucji "rozprawy", a więc taka forma postępowania wyjaśniającego nie może mieć miejsca.
Warto przy tym zwrócić uwagę, iż do egzekucji należności podatkowych nie ma zastosowania art. 120 O.p., lecz art. 6 K.p.a. (zgodnie z art. 18 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).
Zasada zaufania
Zasada ta jest ściśle powiązana z poniższą. Organy podatkowe muszą prowadzić postępowanie w sposób budzący zaufanie podatników. Przede wszystkim powinny więc ściśle przestrzegać pozostałych zasad. W szczególności organy podatkowe nie mogą wykorzystywać nieznajomości przepisów prawa podatkowego, a brak orientacji podatnika w materii prawa podatkowego nie powinien pociągać dlań negatywnych konsekwencji w trakcie samego postępowania.
Naruszenie zasady zaufania stanowi jednocześnie naruszenie zasady praworządności. Zasada zaufania wyrażona jest przede wszystkim w art. 121 § 1 O.p., zgodnie z którym "postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych". Ta zasada ma wpływać na stosunek organu do podatnika i z niej wywiedziono konkretne reguły postępowania organu, żeby jednostki nie zaskakiwać. Polega ona na tym, że w zblizonym stanie faktycznym, organ powinien wydawać podobne decyzje - choć nie jest to zasada absolutna. Wzorcową realizacją tej zasady prawnej byłaby sytuacja, w której podatnik miałby pewność, że organy podatkowe działają w jego sprawie zgodnie z prawem i z maksymalnym możliwym uwzględnieniem także jego słusznego interesu.
Organ może jednak - z uzasadnieniem - zmienić swoje stanowisko w kolejnej decyzji, jeśli pierwsza decyzja naruszała zasadę legalności (naruszalą przepisy prawa).
Zasada informacji prawnej (informowania)
Zasada ta została wyrażona w art. 121 § 2 O.p., zgodnie z którym "organy podatkowe w postępowaniu podatkowym obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania". Organy podatkowe mają więc obowiązek udzielania stronie niezbędnych informacji o przepisach dotyczących postępowania. Przemilczenie istotnych praw przysługujących podatnikowi jest jawnym łamaniem prawa, podważającym dodatkowo zasadę zaufania, tym bardziej, iż z uwagi na obszerność prawnych regulacji w zakresie podatków, nie można oczekiwać od podatników wnikliwej ich znajomości.
Zasada prawdy obiektywnej
Reguła ta ma fundamentalny wpływ na rozłożenie ciężaru dowodu. Organ podatkowy jest obowiązany do podjęcia wszelkich niezbędnych działań w celu wyjaśnienia stanu faktycznego. To organ podatkowy ma obowiązek przeprowadzić dowody, które służą ustaleniu okoliczności istotnych dla postępowania.
Zasada udziału stron
Strony mają prawo brania udziału w każdym stadium postępowania. Przede wszystkim podatnik ma prawo wypowiedzieć się na temat zebranego materiału dowodowego. Warto podkreślić, że przepisy regulujące tą zasadę adresowane są do organów podatkowych i nakładają na nie stosowne obowiązki. Realizacja zasady nie może więc zależeć od aktywności strony - to organ ma obowiązek umożliwić podatnikowi korzystanie z prawa do czynnego udziału w postępowaniu, w szczególności musi informować stronę o wszelkich okolicznościach istotnych dla postępowania, gdyż strona nie może w żaden sposób reagować na fakty o których nic nie wie.
Zasada przekonywania
Oczywiście perswazja nie polega tu na stosowaniu zastraszania czy wywieraniu presji na podatnika. Organy powinny wyjaśniać stronie zasadność swych działań i przyjętych ustaleń, aby w miarę możliwości uniknąć konieczności stosowania środków przymusu przy wykonywaniu decyzji. Organy muszą więc działać w sposób należycie uzasadniony a podatnik powinien zostać o tym uzasadnieniu poinformowany.
Zasada szybkości postępowania
Zgodnie z prawem organy podatkowe mają obowiązek działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Najlepszym komentarzem tej normy będzie pozostawienie jej bez komentarza.
Zasada pisemności
Forma pisemna jest zdecydowanie dominująca dla prawa podatkowego. Postanowienia, wezwanie, informacje, decyzje muszą być sporządzane i doręczane stronie w formie pisemnej.
Zasada dwuinstancyjności
Podatnik ma prawo do powtórnego merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ drugiej instancji. Zasada ta ma odzwierciedlenie w przepisach dotyczących odwołań.
Zasada trwałości decyzji ostatecznych
Decyzje ostateczne to takie decyzje, od których nie służy odwołanie - czyli albo zostały wydane już w drugiej instancji po odwołaniu, albo zostały wydane w pierwszej ale upłynął już termin na złożenie odwołania. Uchylenie lub zmiana takich decyzji może nastąpić tylko w drodze nadzwyczajnych postępowań: stwierdzenia nieważności decyzji lub wznowienia postępowania. Zasada trwałości pomija jednak postępowanie sądowoaminitracyjne które znacznym stopniu podważa jej zasadniczy charakter.
Zasada jawności postępowania
Zgodnie z tą zasadą, postępowanie jest jawne, ale wyłącznie dla stron. Oznacza to, że nikt poza organem podatkowym, stronami i ich pełnomocnikami nie może mieć dostępu do materiałów postępowania a nawet nie może być informowany o samym fakcie wszczęcia postępowania. Jeżeli jednak danemu podmiotowi przysługuje charakter strony, wówczas ma on dostęp do informacji związanych z postępowaniem.
21. Strona
Podatnik w postępowaniu podatkowym może być reprezentowany nie tylko przez pełnomocnika, ale również małżonka. W sprawach mniejszej wagi, gdy nie ma wątpliwości, że działa w jego imieniu nie musi nawet przedstawiać pełnomocnictwa.
Stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny, a także osoby trzecie, o których mowa w art. 110–117 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.), które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego, do której czynność organu podatkowego się odnosi lub, której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy.
Stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik i inkasent lub ich następca prawny, a także osoby trzecie, które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego, a także stroną może być również osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego, przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na nim obowiązki lub zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa.
Jeżeli stroną postępowania podatkowego są małżonkowie to każdy z nich jest uprawniony do działania w imieniu obojga.
Strona może działać przez pełnomocnika jeżeli charakter czynności nie wymaga jej osobistego udziału. Pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie bądź zgłoszone ustnie do protokołu. Organ podatkowy doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, swoich pracowników lub upoważnione osoby. Organ podatkowy może wezwać stronę do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia prawy.
Postępowanie podatkowe wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Wszczęcie postępowania z urzędu następuje w formie postanowienia. W każdym stadium postępowania organ podatkowy zobowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy, oraz sporządzanie z nich notatek, kopii, odpisów.
23. Dowody
Podatnik może w zasadzie przedstawić jako dowód wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Przykładowo dowodami są :
• księgi podatkowe,
• deklaracje złożone przez stronę,
• zeznania świadków,
• opinie biegłych,
• materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin,
• co do zasady informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej,
• materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe - od 6 maja 2006 r. również, jeśli takie postępowanie nie zostało jeszcze prawomocnie zakończone.
Informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu podatkowym jeśli zostały zgromadzone w trakcie kontroli podatkowej dokonanej z naruszeniem obowiązku dostarczenia kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia, przeprowadzonej po terminie oraz w wypadku niezatwierdzenia przez prokuratora protokołu z oględzin dokonanych w jej trakcie.
Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. Może on również w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu.
Strona może zgłaszać żądania dotyczące przeprowadzenia, które dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem.
Strona jest przy tym jedynie uprawniona, a nie zobowiązana do wskazania niezbędnych dowodów, gdyż ciężar udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy spoczywa na organie podatkowym.
Organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. Termin ten ustala się uwzględniając charakter dowodu i stan postępowania, przy czym nie może on być krótszy niż 3 dni.
Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.
25. Decyzje
Decyzja administracyjna, w tym podatkowa, jest podstawową formą rozstrzygnięć organów administracji publicznej. W przypadku gdy nie będzie ona zawierała określonych prawem elementów, może to skutkować nieważnością postępowania.
Choć pojęcie decyzji nie jest definiowane przez ustawodawcę, należy podkreślić, że jest ono przedmiotem analizy zarówno doktryny, jak i orzecznictwa.
W orzecznictwie przyjmuje się, że decyzja jest kwalifikowanym aktem administracyjnym, stanowiącym przejaw woli organu administracyjnego.
Zasadniczym skutkiem prawnym decyzji jest to, że decyzja tworzy, zmienia lub znosi prawa i obowiązki lub ustala je w sposób wiążący. Stosownie do art. 207 Ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) organ podatkowy orzeka w sprawie w drodze decyzji, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej. Decyzja rozstrzyga sprawę co do jej istoty albo w inny sposób kończy postępowanie w danej instancji.
26. Postanowienia
Jeżeli organ podatkowy dokona rozstrzygnięcia merytorycznego w formie postanowienia, podatnik ma prawo żądać wyeliminowania go z obrotu prawnego jako dotkniętego wadą prawną.
Postanowienia od decyzji różnią się przede wszystkim proceduralnym charakterem. Organ podatkowy nie orzeka co do istoty sprawy w formie postanowienia. W tej formie orzeka o: odmowie przeprowadzenia dowodu wnioskowanego przez stronę, wyłączeniu pracownika lub organu, przywróceniu terminu do dokonania czynności procesowej, zawieszeniu postępowania czy też podjęciu postępowania uprzednio zawieszonego.
W formie postanowienia mogą być również rozstrzygane kwestie o charakterze porządkowym, takie jak nałożenie kary porządkowej na stronę, świadka czy biegłego lub też o uchyleniu tej kary. Stosownie do art. 216 Ordynacji podatkowej (dalej: o.p.), postanowienia wydawane są w toku postępowania, a dotyczą poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania podatkowego, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.
WAŻNE
Postanowienie jest formą aktu administracyjnego indywidualnego. Różni się od decyzji administracyjnej przedmiotem rozstrzygnięcia. Nie dotyczy ono istoty sprawy, lecz przesądza o poszczególnych czynnościach procesowych.
W orzecznictwie przyjmuje się, że błędne nazwanie postanowienia "decyzją" nie zmienia charakteru prawnego tego aktu.
27. Odwolanie i zażalenie
W sprawie, w której wydana została decyzja organu podatkowego pierwszej instancji, można wnieść odwołanie, a wtedy organ odwoławczy ponownie rozpatrzy i rozstrzygnie sprawę podatkową. Od decyzji organu podatkowego wydanej w pierwszej instancji służy odwołanie tylko do jednej instancji.
W myśl art. 127 Ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Jest to ogólna zasada tego postępowania, wyrażona w art. 78 Konstytucji RP głoszącym, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Zasadę tę traktuje się jako najważniejszy środek ochrony
prawnej na gruncie
postępowania podatkowego. Odwołanie jest środkiem prawnym służącym kwestionowaniu decyzji nieostatecznej, którego istota polega na żądaniu ponownego rozpoznania sprawy przez organ drugiej instancji.
Podmioty uprawnione do wniesienia odwołania
Należy przyjąć, że legitymacja do wniesienia odwołania przysługuje podmiotom mającym status strony. Legitymacja taka przysługuje stronie niezależnie od tego, czy brała ona udział w postępowaniu przed organem pierwszej instancji. Legitymację do wniesienia odwołania mają także inne podmioty, do których skierowana została decyzja. Prawo do wniesienia odwołania przysługuje również podmiotom uczestniczącym w postępowaniu na prawach strony, to znaczy prokuratorowi oraz Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Trzeba podkreślić, że uprawnienie do wniesienia odwołania przysługuje też spadkobiercom strony, gdy decyzja zostanie doręczona spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin wniesienia odwołania. Odwołanie może być wniesione osobiście przez stronę lub przez jej pełnomocnika, czyli każdą osobę fizyczną mającą pełną zdolność do czynności prawnych.
Istotnym uprawnieniem procesowym strony postępowania podatkowego jest prawo do złożenia zażalenia na wydane przez organ podatkowy postanowienie. Należy jednak zauważyć, iż nie na każde postanowienie można złożyć zażalenie. Zgodnie bowiem z art. 236 § 1 o.p., na wydane w toku postępowania podatkowego postanowienie służy zażalenie, gdy przepisy omawianej ustawy tak stanowią. Od powyższej reguły procesowej nie ma wyjątków. Postanowienie, na które nie służy zażalenie, strona postępowania podatkowego może zaskarżyć tylko w odwołaniu od decyzji (art. 237 ordynacji).
Odwołanie przysługuje stronie na decyzje a zażalenie na postanowienia. Decyzja kończy postępowanie w danej instancji, postanowienie nie. W razie wątpliwości, określenie rodzaju powinno znajdować się na samym wstępie urzędowego pisma. Strona może się odwołać od decyzji a na postanowienie złożyć zażalenie, nigdy odwrotnie. Do zażaleń stosują się te same przepisy i zasady co w przypadku odwołań, z kilkoma wyjątkami.
Przede wszystkim, odwołanie przysługuje stronie zawsze, zażalenie tylko gdy ustawa tak stanowi. Zaskarżalne postanowienie powinno zawierać stosowną informację o tej możliwości. Krótszy jest też termin - strona na złożenie zażalenia ma tylko 7 dni od dnia otrzymania postanowienia lub zawiadomienia.
Zawsze warto potwierdzić wniesienie odwołania, chociażby ze zwykłej ostrożności. Najczęściej potwierdzenie uzyskuje się przy składaniu odwołania na dzienniku podawczym na przygotowanej zawczasu przez stronę kopii pisma.
Pamiętaj, że:
• odwołanie przysługuje stronie od decyzji,
• zażalenie przysługuje stronie od postanowienia wówczas, gdy ustawa tak stanowi,
• odwołanie należy wnieść w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji lub zawiadomienia o jej wydaniu do organu wyższego stopnia za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżoną decyzję
28. Oplata targowa(organ, przedmiot, podmiot,)stawka
Pełna charakterystyka opłaty targowej Jedna z najstarszych danin publicznych w Polsce stanowiąca w całości dochód własny gmin. Zobowiązanie z jej tytułu powstaje bez udziału organu podatkowego, w drodze wystąpienia okoliczności faktycznych, z zaistnieniem których przepisy prawa łączą powstanie zobowiązania.
Opłata targowa uznawana jest za uproszczoną formę opodatkowania sprzedaży dokonywanej na targowiskach. Przemawia za tym m.in.: fakt odprowadzania daniny niezależnie od innych opłat za korzystanie z urządzeń targowych; brak zwolnienia sprzedawców od obowiązku podatkowego w zakresie innych zobowiązań publicznoprawnych w przypadku zapłaty opłaty targowej; włączenie z opłaty podmiotów, które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach. W tym kontekście trudno również mówić o typowo ekwiwalentnym charakterze opłaty targowej.
Przedmiotem opłaty targowej jest sprzedaż dokonywana na targowiskach (niezależnie od tego, czy jest to targowisko prowadzone przez gminę, czy osobę prywatną). Podmiotami zobowiązanymi do wniesienia opłaty są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Za targowiska uważa się wszelkie miejsca, w których prowadzony jest handel, w tym targowiska pod dachem oraz hale używane do targów, aukcji i wystaw. Węższa definicja targowiska, pojawiająca się w orzeczeniach NSA w związku z funkcjonowaniem opłaty targowej, znajdowała się w dekrecie z dnia 2 sierpnia 1951 r. o targach i targowiskach. Ostatecznie jednak dekret został uchylony ustawą z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej.
Wyłączenie z opodatkowania i zwolnienia podmiotowe. Opłacie nie podlega sprzedaż dokonywana w budynkach lub ich częściach (we Wrocławiu od 2003 r. dodatkowo uściślono, że opłacie nie podlega działalność handlowa prowadzona przez podmioty przed sklepami lub kioskami o ile jest zgodna z przepisami prawa i asortymentowo pokrywa się z towarami oferowanymi w sklepie). Opłatą nie są objęte podmioty które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach - w tym przypadku ustawa co prawda wspomina o zwolnieniu jednakże charakter tego zwolnienia świadczy raczej o wyłączeniu z opodatkowania czynności objętych innymi daninami.
Podstawa wymiarowa w opłacie targowej nie jest jasno określona w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Może nią być rozmiar prowadzonej działalności handlowej, wielkość obiektu służącego do sprzedaży, powierzchnia sprzedaży, liczba punktów sprzedaży, ładowność pojazdu, typ pojazdu itp. W praktyce konkretyzacja podstawy następuje w uchwałach rad gminnych.
Obowiązek podatkowy. Obowiązek podatkowy z tytułu opłaty targowej powstaje z chwilą przystąpienia do wykonywania sprzedaży na targowisku, a przynajmniej z wyjściem z ofertą sprzedaży, polegającą na wystawieniu towaru z oznaczeniem jego ceny.
Organem podatkowym właściwym w sprawach wszystkich podatków i opłat lokalnych jest wójt (burmistrz, prezydent miasta).
29. Podatek od nieruchomość(organ,przedmiot,podmiot)stawka
Podatek od nieruchomości - podatek lokalny pobierany przez samorząd gminny, w którym przedmiotem opodatkowania jest posiadanie nieruchomości. Podatek od nieruchomości regulują przepisy Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z 12 stycznia 1991 r.[1]
Przedmiot opodatkowania
Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:
• grunty,
• budynki lub ich części,
• budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Wyłączone z opodatkowania są:
• grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.
• pod warunkiem wzajemności - nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste, przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych,
• grunty pod wodami płynącymi i kanałami żeglownymi, z wyjątkiem jezior oraz gruntów zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych,
• nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów jednostek samorządu terytorialnego, w tym urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałkowskich,
• grunty zajęte pod pasy drogowe dróg publicznych w rozumieniu przepisów o drogach publicznych oraz zlokalizowane w nich budowle - z wyjątkiem związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż eksploatacja autostrad płatnych.
Podatnicy podatku od nieruchomości
Podatnikami podatku od nieruchomości są:
• osoby fizyczne,
• osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące:
o właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem, że jeżeli podmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomosci ciąży na posiadaczu samoistnym.
o posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych,
o użytkownikami wieczystymi gruntów,
o posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych niestanowiących odrębnych nieruchomości,
Podstawa opodatkowania
Podstawę opodatkowania stanowi:
• dla gruntów - powierzchnia gruntu,
• dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa budynku,
• dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, niepomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.
Przeczytaj podobne teksty
Czas czytania: 92 minuty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.