Geneza "Pana Tadeusza"

Tytuł utworu:
"Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem".

Akcja właściwa rozpoczyna się powrotem Tadeusza do domu syna, Jacka Soplicy po ukończeniu nauk za granicą.

Czas trwania akcji: 1811 - 1812
Retrospekcja, czyli wydarzenia które miały miejsce przed powrotem Tadeusza do domu. Dotyczą ojca Tadeusza (Jacka Soplicy), który z powodu zawiedzionych nadziei na ożenek z Ewą, córką Horeszki zabija jej ojca, czyli Stolnika Horeszkę. Przyczynia się w ten sposób do oddania zamku Stolnika w ręce Moskali. Jacek posądzony o zdradę ojczyzny ucieka z kraju. Tam żeni się (żona umiera), a syna Tadeusza wysyła do Soplicowa na wychowanie do sędziego. Jacek stara się zmazać swoje winy wobec kraju i przygotowuje powstanie na terenie Litwy.

Akcja właściwa kończy się widokiem wojsk napoleońskich zmierzających ku Rosji.

Geneza epopei
Mickiewicz chciał stworzyć utwór dla Polaków będących wówczas pod zaborami. Pragnąłby lektura pocieszyła strapiona ich serca i dała nadzieję na przyszłość. Tworzył "ku pokrzepieniu serc".

Obraz Polski czasów Mickiewiczowskich
Polacy pozbawieni własnego państwa i nie pozwalano im mówić w języku narodowym, nie pozwalano uczyć się tego języka. Polacy stanowili drugą, gorszą warstwę społeczną. Zaborcy systematycznie pozbawiali ich praw i przywilejów. Podczas pobytu Mickiewicza w Rzymie doszły go słuchy, że wybuchło powstanie na terenie zaboru rosyjskiego. Szybko okazało się, że powstanie listopadowe (1830/31) zostało krwawo stłumione, wielu patriotów poległo, trafiło do więzień lub na Syberię. Inni musieli uciekać z kraju przez represjami, udali się na zachód (tzw. wielka emigracja) i skupili się w Paryżu. Tam zaczęto dokonywać rozrachunków powstania - szukano winnych, oskarżano się za niepowodzenie powstania. W atmosferze kłótni, oskarżeń narodziła się idea stworzenia utworu "Ku pokrzepieniu serc".