Symboliczne postacie mitologiczne.

Postacie mitologiczne jako symbole postaw i wartości. Zaprezentuj znane ci postacie i odwołaj się do znanych ci mitów.”

W dzisiejszym świecie wielu z nas potrzebuje wzorców do naśladowania w wielu trudnych dla człowieka sytuacjach. Staramy się naśladować wiele osób ze świata codziennego, lecz nie zawsze nasze wzory są godne naśladowania. Obecnie mit jest uważany za zwykłą historyjkę, z przymrużeniem oka dopuszczamy do siebie fakt, że kiedyś istnieli bogowie i herosi walczący ze sobą na wszystkie możliwe sposoby. A tym bardziej, że świat powstał z Chaosu. Jednak ludzie w czasach starożytnych składali tym bogom cześć, ofiary, oraz modły. Zawierzali wyroczniom życie swoje oraz swoich bliskich.

Mitologia odegrała wielką rolę w postrzeganiu relacji między ludźmi a Bogami. Jest ona zbiorem wierzeń ludowych o charakterze politeistycznym ukazującym nam uniwersalne wartości ponadczasowe. Zapisu mitów dokonywano przy okazji realizacji ulubionych w antyku gatunków – zwłaszcza eposu i tragedii. Rozwijano w nich poszczególne opowieści lub wybrane z nich elementy, odwoływano się do symboli i postaci.

Mity stały się więc skarbnicą motywów wykorzystywanych od wieków przez artystów – w tym sensie wzbogaciły topikę (zbiór powtarzających się obrazów, motywów i sposobów wyrażania zapewniających ciągłość kultury – np. Arkadia, sposób odchodzenia do krainy umarłych). W mitach zapisano modele postaw, prastare wzorce zachowań charakteryzujące ludzi od najdawniejszych czasów, tzw. archetypy – (bunt wobec bogów w imię miłości do ludzi – Prometeusz, macierzyństwo – Demeter, wierność małżeńska – Penelopa itp.).

Każda z postaci mitologicznych miała określony charakter. Sens ich czynów był jasno określony i łatwy do odebrania przez czytelnika. Bohaterowie Ci stali się symbolem ludzi realizujących dane postawy stąd wielu twórców późniejszych epok nawiązywało do tych typów postępowania, czerpało z nich tematykę dla swoich utworów. Takimi bohaterami mitologicznymi, byli przede wszystkim Prometeusz, Syzyf i Ikar.

Prometeusz to grecki tytan, który stworzył na nowo ród ludzki lepiąc ich z gliny zmieszanej ze łzami (czy jak podaje inny przekład Mitologii z wodą źródlaną). Początkowo te stworzenia były niezaradne. Dopiero Prometeusz nauczył ich rzemiosła, uprawy roli i skradł ogień z Olimpu by poprawić ich byt. Jednakże Zeus postanawia odebrać władzę Prometeuszowi nad narodem ludzkim. Ale opiekun i ojciec ludzi obawiał się aby wraz z łaską i opieką nowych bogów na barki człowieka nie spadły również zbyt wielkie ciężary. Dlatego mądry tytan ucieka się do podstępu i oszukuje bogów. Każde jego działanie było kierowane miłością do ludzi i za ten dobry uczynek został skazany na wieczne cierpienie. Jego karą było przykucie do skał Kaukazu, ale nawet wtedy nie wyrzekł się miłości do swoich stworzeń. To jeszcze bardziej podnieciło gniew Zeusa i nakazał sępowi aby codziennie szarpał jego wątrobę, która w cudowny sposób za każdym razem odrastała.

Ta wyidealizowana postać Prometeusza stała się symbolem, tzw. prometeizmu, pojętego jako wyraz buntu przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha, symbolem cierpienia dla idei, dla dobra ludzkości, poświęcenia się mimo wszelkich przeciwności i zakazów. Mit pokazuje nam, że jednak możliwe jest tak ogromne poświęcenie się w imię czegoś, dla jakiejś idei.

Kolejnym mitem, który pod ciekawą szatą kryje prawdę ponadczasową jest mit o Syzyfie. Król Syzyf panował w Koryncie. Był ulubieńcem bogów. Zeus zapraszał go na uczty olimpijskie. Jednakże miał jedną zgubną wadę – lubił plotki. Ilekroć wracał z Olimpu, zawsze coś wygadał o tym, co tam sie dzieje i o czym mówiono. Bogowie puszczali to płazem, gdyż były to sprawy dość błahe. Pewnego razu jednak Syzyf wygadał się z ważnej tajemnicy Zeusa. Rzecz była naprawdę poufna i władca bogów miał z tego powodu przykrości. Rozgniewał się i posłał plotkarzowi bożka śmierci. Jednak przebiegły Syzyf spodziewał się tego i urządził zasadzkę na Tanatosa.

Gdy bogowie dostrzegli spryt władcy Koryntu postanowili uśmiercić go. Ale i tu Syzyf wykazał się pomysłowością i nakazał żonie aby nie grzebała jego zwłok. I po raz kolejny Syzyf chytrze oszukuje, tym razem Plutona. Przez jakiś czas zapomniano o władcy Koryntu, a on sam zachowywał się cicho i ostrożnie. Jednak mimo to ręka sprawiedliwości go nie ominęła. W Hadesie wymierzono mu ciężką karę: miał wynieść wielki głaz na wysoką górę, który ciągle osuwał się na dawne miejsce.

Z postacią mitologicznego Syzyfa kojarzą się takie cechy jak spryt, przebiegłość i plotkarstwo. Z tego opowiadania możemy wysnuć wniosek, że nie warto być plotkarzem, bo nawet pomysłowość nie uchroni nas później przed przykrymi skutkami. Także z tego opowiadania wziął sie związek frazeologiczny syzyfowa praca oznaczający bezowocny trud.

Również w micie o Dedalu i Ikarze dostrzegam zjawiska ponadczasowe i uniwersalne. Dedal był niezwykle zdolnym instruktorem, to on zbudował słynny labirynt dla Minotaura. Był też genialnym rzeźbiarzem. Tęsknił za ojczyzną, a nie mógł inaczej wydostać się z Krety jak za pomocą podstępu. Skonstruował skrzydła z ptasich piór, zlepionych woskiem. Wraz z synem wzbili się w powietrze – realizując tym samym marzenie człowieka o podniebnym locie na wzór ptaków. Niestety – mimo przestróg ojca, młodemu Ikarowi zachciało się wzbić wyżej, bliżej słońca. Wosk się stopił, Ikar spadł i poniósł śmierć, a rozsądny Dedal – doleciał. Potem ojciec odnalazł szczątki syna na wyspie zwanej Ikarią.

Oto dwie postawy wobec tajemnic świata: rozsądna, mieszcząca się w granicach możliwości i bezpieczeństwa i ta druga: młodzieńcza, entuzjastyczna, podejmująca ryzyko, by zgłębić tajniki natury. Jako poczucie dydaktyczne górę bierze postawa Dedala – osiągnął cel, zaś Ikar słono zapłacił za swoje nieposłuszeństwo. Dedal jest racjonalistą, potrafi zmierzyć niebezpieczeństwo, umie przewidywać skutki działań. Ikar to idealista, marzyciel, szaleniec. Jest to zderzenie rozsądku dojrzałości z młodzieńczym idealizmem. Większość odbiorców tej opowieści zachwyca się Ikarem, tym płomiennym entuzjazmem i dążeniem do niemożliwego. Ale – jak z goryczą przypomina Ernest Bryll: „wciąż o Ikarach głoszą – choć doleciał Dedal”.

Dedal – przestrzega: nie należy łamać ustaleń, trzeba działać rozsądnie i praktycznie, poznawać świat i wiedzę tę wykorzystywać roztropnie i realnie, poważnie i spokojnie, z dobrym skutkiem. Ikar na to wzrusza ramionami: trzeba dążyć do niemożliwego, trzeba ryzykować, marzyć i oglądać świat przez pryzmat swoich szalonych pragnień. Jeśli nie będziemy sięgać po niemożliwe –nieosiągalne pozostanie niepojętym. Sam fakt, że pytanie pozostaje wciąż otwarte. Dowodzi jak uniwersalny jest mit ikaryjski.

Oprócz powyżej przedstawionych postaci mitologicznych osobiście zafascynowali mnie tacy bohaterowie jak Apollo, Odys czy Herakles.

Achilles – syn Peleusa i Tetydy. Gdy był niemowlakiem, matka uodporniła jego ciało na rany kąpiąc go w Styksie, lecz trzymając za piętę, która była jego jedynym słabym punktem. Szczególnie zasłużył się w walce o Troję. Był jednym z dowódców wojsk greckich. Pomścił swojego przyjaciela Patroklesa, zabijając najdzielniejszego żołnierza – Hektora. Achilles zginął trafiony zabłąkaną strzałą wystrzeloną przez Parysa. Współcześnie jest ceniony za swoje męstwo, odwagę i chęć walki.

Trzeba też zwrócić uwagę na jego przywiązanie do przyjaciela Patroklesa. Ryzykując własne życie pomścił jego śmierć. Jest on również reprezentantem humanitaryzmu, gdyż zlitował się nad królem Priamem – władcą Troi i ojcem Hektora, który przyszedł wyprosić o zwłoki syna. Achilles przypomniawszy sobie swojego ojca zgodził się na godny pochówek wroga. To akt humanitaryzmu oraz godnej pochwały postawy wobec nieprzyjaciela.

Drugą postacią, która często jest wymieniana jako starożytny autorytet, jest Odyseusz. Był to król Itaki, syn króla Laertesa i Antyklei, wnuczki Hermesa. Mąż Penelopy i ojciec Telemacha. Odniósł szczególne zasługi podczas wojny trojańskiej m.in. dzięki pomysłowi zbudowania drewnianego konia i ofiarowania go Trojanom. Po zakończeniu wojny przez dziesięć lat wracał do Itaki, napotykając po drodze wiele przeszkód. Według mnie, ówcześnie Odyseusz jest wspaniałym wzorem do naśladowania, ponieważ dzięki swojej pomysłowości znacznie przyczynił się do zdobycia Troi.

Dodatkowo dzięki swojej wyobraźni i inteligencji zdołał wrócić na rodzinną wyspę. Wywiódł w pole Polifema, udało mu się usłyszeć głos syren i płynąć dalej. Dziś wiele mówi się o kreatywności, ceni się ludzi z pomysłami. Naśladowcy Odyseusza na pewno nie będą mieli trudności z nawiązywaniem kontaktów np. handlowych, gdyż był on mistrzem negocjacji. Jeszcze jedna cecha bohatera znalazła uznanie w oczach współczesnych ludzi – jego miłość do rodziny. Aby nie uczestniczyć w wojnie trojańskiej, symulował szaleństwo, a po wojnie wytrwale wierzył w szczęśliwy powrót do ukochanej żony i syna.

Następnym bohaterem mitycznym, którego należałoby wymienić jest Herakles, zwany również Herkulesem. Był on synem Zeusa i Alkmeny, mąż Dejaniry. Znienawidzony i prześladowany przez zdradzoną żonę Zeusa, Herę. Gdy dorósł musiał wykonać dwanaście prac, aby oczyścić się ze zbrodni (morderstwo żony i synów). W chwili śmierci został zabrany przez Zeusa na Olimp, gdzie obdarzono go nieśmiertelnością.

Współcześnie jest natchnieniem dla sportowców i kulturystów, ponieważ posiadał ogromną siłę i był nadzwyczajnie wysportowany. Ogólny podziw budzi również jego pomysłowość i odwaga, ponieważ wykonał dwanaście niezwykle trudnych prac, w celu oczyszczenia się z morderstwa. Mało kto w dzisiejszych czasach postąpiłby tak samo.

Ostatnią, i tym razem kobiecą postacią jaką chciałbym przedstawić, jest Antygona. Antygona, zwana królewna tebańską, pochodziła z kazirodczego związku Edypa z matką Jokastą. Jej rodzeństwo to Ismena, Eteokles i Polinik. Eteokles i Polinik zginęli w bratobójczej walce (Polinik opowiedział się po stronie wroga). Król Kreon zabronił grzebać ciała Polinika pod karą śmierci. Antygona uznała pochowanie zwłok brata za obowiązek religijny, za co została ukarana. Żywcem zamurowano ją w rodzinnym grobowcu, gdzie przyspieszyła sobie śmierć poprzez powieszenie się.

Dzisiaj jest niedościgłym wzorcem wierności wyznawanym ideałom, miłości, bezkompromisowości. Poświęciła życie w obronie wartości dla niej najważniejszych. Nie każdy byłby do tego zdolny, zwłaszcza w czasach współczesnego relatywizmu moralnego. Antygona nie miała wątpliwości – wolała zginąć, niż pozostawić ciało brata bez pogrzebu i załamać prawo boskie.

W Mitologii pod przykrywką opowieści dostrzec można sytuacje i postawy ponadczasowe. Były one wyzyskiwane w literaturze i sztuce. Powstało wiele dzieł sztuki, które nawiązywały do motywów z tych arcydzieł. Także i my dziś możemy do nich się odwoływać szukając prawd moralnych i wskazówek jak postępować w życiu

Podsumowując, chciałbym potwierdzić tezę, że człowiek współczesny docenia wartości, jakimi odznaczali się mitologiczni bohaterowie. Ja osobiście najbardziej podziwiam następujące cechy: odwagę, pomysłowość, inteligencję, miłość do rodziny, chęć walki, wytrwałość, poświęcenie, cierpienie za innych, determinację i poświęcenie dla wartości najważniejszych.

Stworzone wtedy wartości mają z pewnych powodów szczególne znaczenie dla ludzkości i właśnie teraz, w XX wieku, możemy to sobie uświadomić. Ludzie zafascynowani techniką uważają, że wiek XX przejdzie do historii jako wiek rewolucji technicznej. Zapewne częściowo mają rację, ale znacznie ważniejszą rewolucją jest to, co można by określić jako powrót do hierarchii antycznych wartości duchowych.