Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Produktem wietrzenia są między innymi zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa, arkoza. Wietrzenie można podzielić na:
Wietrzenie fizyczne
Eksfoliacyjne (łuszczenie)
(skały rozsadzają się na płyty) spowodowany dobowymi wahaniami temperatury. W ciągu dnia, wskutek działania promieni słonecznych nagrzewa i rozszerza się zewnętrzna, cienka powłoka skały. W nocy, pod wpływem obniżonej temperatury, powłoka kurczy się powodując znaczne naprężenia pomiędzy wystawioną na bezpośrednie oddziaływanie temperatury, zewnętrzną częścią, a resztą skały.
Zjawisko eksfoliacji najczęściej zaobserwować można w górach, na stepach i pustyniach, obszarach pozostających pod wpływem klimatów kontynentalnych.
Mrozowe (zamróz, kongelacja)
woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska skalne, gołoborza, pył
Insolacyjne (termiczne, słoneczne)
charakterystyczne dla obszarów o dużych amplitudach dobowych temperatur; intensywnie przebiega w przypadku skał ciemniejszych; może występować w dwóch formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego czyli odrywanie przypowierzchniowej warstwy skalnej, która była najbardziej narażona na wahania temperatury
Eskudacja (solne)
krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę; gdy proces zachodzi na powierzchni skały, tworzą się polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym
Deflokulacja (ilaste)
skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje, skały kruszeją i powstają szczeliny
W wyniku wietrzenia fizycznego tworzą się skały okruchowe, wskutek wietrzenia chemicznego niektóre skały chemiczne jak na przykład boksyty, lateryty, terra rossa.
Wietrzenie chemiczne
Solucja (rozpuszczanie)
skały takie jak gipsy, chlorki, dolomity, wapienie rozpuszczają się całkowicie, natomiast margle, piaskowce ulegają częściowemu rozpuszczeniu, w czasie rozpuszczania zachodzi proces solwatacji - łączenie się cząstek rozpuszczalnika z cząsteczkami substancji rozpuszczanej.
Ługowanie
proces rozpuszczania i wymywania minerałów.
Hydroliza
zasadowo-kwasowy rozkład minerałów.
Hydratacja (uwodnienie)
przemiana minerałów bezwodnych w słabo uwodnione, nie niszczy minerałów, ale zmienia ich właściwości fizyczne np. suche iły - zwięzłe, uwilgotnione - wzrasta objętość, spada spoistość.
Karbonatyzacja (uwęglanowienie)
przekształcenie minerałów (głównie krzemianów i glinokrzemianów) w węglany.
Oksydacja (utlenienie)
minerały łączą się z tlenem np. zamiana siarczków na siarczany.
Redukcja
pozyskiwanie elektronów walencyjnych, zmiana formy utlenienia związku z wyższego poziomu na niższy.
Chelatyzacja
proces produkcji przez organizmy substancji organicznych (np. hemoglobina, chlorofil, kwasy humusowe i fulwowe), w centrum związku występuje metal, który jest związany z pierwiastkami C,N,H,O, proces ten powoduje dekompozycje skał, które zawierają w swym składzie metale.
Wietrzenie biologiczne
Mechaniczne
korzenie roślin wciskają się w szczeliny skalne i rozpychają je
Chemiczne
działanie substancji organicznych będących produktami zwierzęcymi lub roślinnych
Działanie bakterii
np. bakterie beztlenowe zamieniają gips w siarkę
Działanie zwierząt ryjących
przedostawanie się wody przez nory i korytarze wspomaga wietrzenie chemiczne
Produktem wietrzenia (zarówno fizycznego jak i chemicznego) jest zwietrzelina.
Intensywność i charakter wietrzenia zależą od rodzaju skały oraz od warunków klimatycznych (głównie od ilości wody oraz temperatury). W klimacie suchym (pustynnym) przeważa wietrzenie fizyczne. W klimacie gorącym i wilgotnym - wietrzenie chemiczne.
Procesy wietrzenia ułatwiają erozję. Powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych.
Opracowane przez: Honorata Fraszczyńska
