Antyk (inaczej starożytność) to epoka, która obejmuje piśmiennictwo od czasów najdawniejszych (początki piśmiennictwa ok. XIII w. p.n.e.) do V w. n.e. Umowna data końca epoki starożytnej to 476 r. - data upadku Cesarstwa Zachodnio rzymskiego.
Piśmiennictwo
Pismo (alfabetyczne) istnieje od ok. XIII w. p.n.e. Od tego czasu powstawała Biblia, najstarszy zabytek piśmienniczy tak wielkich rozmiarów. W starożytnej Grecji podstawę tematyczną literatury stanowi mitologia, podobnie jak Biblia istniejąca w przekazach ustnych od czasów niepiśmiennych. Na mitologii opierają się dzieła Homera: "Iliada" i "Odyseja" z VIII - VII w p.n.e.
Rozkwit literatury antycznej przypada na okres świetności starożytnej Grecji i Rzymu (tzn. VIII w. p.n.e. - II w. n.e.). Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Klasycyzm narodził się w Grecji, zaś Rzym przejął i odpowiednio
przekształcił ten wzorzec.
Literaturę grecką można podzielić na cztery okresy, biorąc pod uwagę gatunek literacki dominujący w danym czasie:
- epika (VIII wiek p.n.e.)
- liryka (VII-VI wiek p.n.e.)
- dramat (V wiek p.n.e.)
- epigramat (III wiek p.n.e.)
Podziału literatury dokonał Arystoteles wyróżniając w niej:
- epikę
- dramat
- lirykę
Religia
W świecie starożytnym panował przeważnie politeizm (wielobóstwo), z wyjątkiem monoteistycznej (wyznającej jednego Boga) religii judaistycznej. Podstawą wierzeń starożytnych Greków i Rzymian była mitologia, zaś Żydów - Biblia.
Filozofia
Największymi filozofami starożytności byli Grecy: Platon i Arystoteles, którzy żyli w V w. p.n.e. w Atenach. Stworzone przez nich systemy filozoficzne - platonizm i arystotelizm - po przekształceniach funkcjonowały w ciągu kolejnych epok. Również epikureizm i stoicyzm odgrywały później znaczącą rolę, zwłaszcza w renesansie.
Epikureizm
Grecka filozofia stworzona przez Epikura z Samos na przeł. IV/III w. p.n.e. Głosiła ona zasadę uznającą szczęście za główny cel dążeń człowieka, przy czym szczęście to utożsamiane było z brakiem cierpień. Pogodna afirmacja (akceptacja) życia w jego wymiarze cielesnym, poszukiwanie spokoju i radości w świecie - założenia te sprawiły, że filozofia Epikura stała się popularna w późniejszych wiekach, a zwłaszcza w czasach rzymskich i w renesansie. Najsławniejszym epikurejczykiem w starożytnym Rzymie był Horacy, którego słowa: "Carpe diem!" - "ciesz się dniem", stały się najbardziej znanym hasłem tego nurtu. Natomiast w okresie renesansu z filozofii epikurejskiej korzystał (zwłaszcza we "Fraszkach" J. Kochanowski.
Stoicyzm
System filozoficzny stworzony w III w. p.n.e. w Grecji przez Zenona z Kition, założyciela szkoły stoickiej. Głosił on uznanie CNOTY za najwyższe i jedyne dobro, służące opanowaniu namiętności. Celem stoika było osiągnięcie stanu obojętności wobec świata zewnętrznego i wzgardzenie dobrami przemijającymi. Zachowanie równowagi wewnętrznej zarówno wobec niepowodzeń, jak i radości życia, było warunkiem postawy stoickiej, której najwyższym etapem była postawa apatycznego mędrca. Stoicyzm preferował życie zgodne z naturą i rozumem.
System stoicki znalazł odbicie m.in. w twórczości J. Kochanowskiego.
Klasycyzm
Kierunek artystyczno-literacki, mający swoje źródła w kulturze antycznej (czyli klasycznej: grecko-rzymskiej). Sztuka epok późniejszych nawiązywała do tradycji antyku, wykorzystując jego wzorce. Sztuka antyku na długi czas określiła europejskie kanony piękna. Od łacińskiego słowa "classicus" (wzorowy) otrzymała nazwę klasycyzmu, używaną także w odniesieniu do późniejszych prądów artystycznych, wzorujących się na sztuce antycznej: klasycyzm renesansowy, oświeceniowy, neoklasycyzm (przełom XIX i XX w.). Sztuka klasyczna narodziła się w Grecji, gdzie w V i IV w. p.n.e. osiągnęła szczyty artyzmu (Sofokles, Fidiasz, Platon, Arystoteles), zaś w Rzymie funkcjonowała do V w. n.e.
Główne założenia klasycyzmu:
- piękno jest jedyne i obiektywne - istnieją ustalone kanony piękna
- sztuka ma wyrażać harmonię i zachowywać ład (proporcje, równowaga, statyczność)
- należy tworzyć według ustalonych reguł (poetyk, podręczników sztuki)
- należy wzorować się na sztuce antycznej (greckiej i rzymskiej), która najlepiej oddawała harmonię natury
- piękno ma wynikać z prostoty, a nie z zawiłości
Mit jest opowieścią o stałej warstwie fabularnej. Pełni przede wszystkim funkcje poznawcze i światopoglądowe. Mity podejmowały próby wyjaśnienia zagadnień powstania świata i człowieka, ingerencji bogów w losy ludzkie oraz niepokojących, bo trudnych do wytłumaczenia zjawisk przyrody. Mity powstawały poza historią i poza realnym doświadczeniem.
Mity dzielimy na:
- teogoniczne (poświęcone bogom i bóstwom),
- kosmogoniczne (mówiące o powstaniu świata i zjawiskach występujących w przyrodzie),
- antropogeniczne (opowiadające losy ludzkie i ukazujące ich współudział w tworzeniu losów świata)
- genealogiczne (przedstawiające historię głośnych rodów, które odegrały znaczącą rolę w starożytnym świecie).
Opowieść mityczna nie wyraża treści wprost. Ważną rolę grają tu metafory (np. mit o Syzyfie, którego praca jest metaforą bezowocnego wysiłku), alegorie (np. opowieść o Demeter i Korze, obrazująca niezmienne następstwo pór roku) i symbole (np. wieloznaczność mitu o Dedalu i Ikarze).
Mitologia - zbiór mitów (baśni) o bogach i bohaterach. Dziś możemy korzystać z uwspółcześnionych mitologii, np. "Mitologia" J. Parandowskiego, "Mity greckie" R. Gravesa, "Mity Greków i Rzymian" W. Markowskiej.
