"Świat odwróconego dekalogu". Omów temat odwołując się do wybranych utworów o tematyce wojennej.

Systemy totalitarne takie jak Hitleryzm i Stalinizm pozostawiły niezatarte piętno na psychice ludzkiej, gdzie zatracone zostało poczucie bezpieczeństwa. W czasie II wojny światowej podstawowe zasady dekalogu były nieprzestrzegane. Zasady moralne, które zostały odwrócone dziesięciu przykazaniom, nakazywały zabijać, cudzołożyć, kraść, mówić fałszywe świadectwo w celu uniknięcia śmierci.

Motto „Medalionów” Zofii Nałkowskiej „ludzie ludziom zgotowali ten los” jest dosadnym komentarzem do czasów pogardy, gdzie życie ludzkie nie miało żadnego znaczenia. W obozach masowo mordowano ludzi w komorach gazowych. Więźniów traktowano jak niewolników, zaprzeczając haśle „Arbeit macht frei” tj. praca czyni wolnym, umieszczonym przy wejściu do obozu w Auschwitz.

Chciałabym przejść do wybranego przeze mnie materiału literackiego przedstawiając go na podstawie dekalogu.
W „Medalionach” ludzie często godzą się na wcześniejsza śmierć, aby uniknąć głodu, cierpienia, osamotnienia, łamiąc tym samym przykazanie V „nie zabijaj”.
W utworze Nałkowskiej młody mężczyzna zabija ranną Żydówkę, która leży przy torze kolejowym. Mężczyzna uznaje, że jest to jedyny akt miłosierdzia jaki może wobec niej uczynić, bowiem udzielenie jej pomocy wiązałoby się z narażeniem na śmierć samego siebie.
Żydówka Dwojra Zielona dobrowolnie wybiera wywózkę do obozu, ponieważ bardziej odpowiada jej śmierć wśród Żydów. Wypowiada się: ”wolałam umrzeć ze swoimi, nie sama”.
W opowiadaniu „Kobieta cmentarna” matki wyskakują przez okna z dziećmi, aby nie spalić się żywcem, same wybierają sposób umierania.
Natomiast w „Wizie” zaśpiewanie przez Greczynki hymnu narodowego sprawiło, że zostały prawdopodobnie zagazowane, płacąc za swoją odwagę.

W utworze „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall będącym zapisem rozmowy z ostatnim żyjącym przywódcą powstania w getcie warszawskim, 220 osób wywołało powstanie. Nie mieli oni żadnych szans, byli źle uzbrojeni, ale zdeterminowani, aby walczyć i udowodnić światu, że można umierać z godnością, wybierając rodzaj i moment śmierci. Powstańcy tak komentowali swój wybór: „ Ważne było przecież, że się strzela. To trzeba było pokazać. Nie Niemcom (...) Temu innemu światu (...)” oraz inny bardzo ważny cytat „Przecież ludzkość umówiła się, że umieranie z bronią jest piękniejsze, niż bez broni”.
W książce Hanny Krall możemy dostrzec nie tylko śmierć w walce. Ludzie umierają z głodu, lekarki podają dzieciom cyjanek, pielęgniarki duszą nienarodzone dzieci, aby mogły umrzeć godnie.
Życie w getcie było mniej warte, niż amunicja. Kiedy młoda dziewczyna popełniła samobójstwo świadkowie komentują: „ siedem razy strzelała do siebie (...) zmarnowała nam 6 naboi”.

Kolejnym przykazaniem jest przykazanie VI brzmiące „nie cudzołóż”. Przykazanie to było łamane przez kobiety, które w akcie desperacji uciekały się do prostytucji w celu zapewnienia sobie lżejszej pracy, po to aby zaspokoić głód i przeżyć.
Również bardzo powszechne w obozie były gwałty, o których możemy dowiedzieć się z takich utworów jak „Zdążyć przed Panem Bogiem” lub „ Inny świat”. W utworze Hanny Krall włosowcy gwałcą kobietę, lecz żaden z przyglądających się temu procederowi Żydów nie udziela jej pomocy, ponieważ „ci ludzie byli zdolni tylko do czekania na wagony”. Natomiast w utworze Herlinga-Grudzińskiego mężczyźni napadali na kobiety w nocy i gwałcili je. Dominował nad nimi popęd seksualny. Często dochodziło do gwałtów zbiorowych.

W obozach nie przestrzegane było również VII przykazanie „nie kradnij”. Bardzo często kradzież była jedyną forma przeżycia. Kradziono mydło, aby uzyskać za nie słoninę i inne produkty. Więźniom odbierano kosztowności, pieniądze, ubrania, buty, aby wykorzystać je do wzbogacenia Rzeszy Niemieckiej. Okrutnym sposobem kary za kradzież była śmierć. Przykładem tego jest Żyd Beker, który zabił swojego własnego syna, za to, że ukradł kromkę chleba, w celu zaspokojenia głodu.

Zgrzeszenie wobec przykazania VIII „ nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu” pozwalało przetrwać w obozie. Przełożeni skłaniali, a nawet zmuszali więźniów, aby donosili na swoich współtowarzyszy.
W „Zdążyć przed Panem Bogiem” oszukiwano Żydów dając im chleb i marmoladę w celu utwierdzenia ich w przekonaniu, że jadą pracować, a nie zginąć w komorze gazowej.
W „ Innym świecie” Żyd z Grodna obciąża fałszywym zeznaniem czterech niemieckich komunistów, aby uratować swoje życie.

Pragnę przytoczyć inne przykłady łamania zasad moralnych. Wśród nich jest między innymi maksymalne wykorzystywanie więźniów przez ciężką nadludzką dwunastogodzinną pracę. bez popołudniowego posiłku, przy wyrębie lasu, stojąc do pasa w śniegu w 40 stopniowym mrozie.
Niewyobrażalne i szokujące w stosunku do dzisiejszych czasów było produkowanie mydła z ludzkiego tłuszczu, wytwarzanie wyrobów galanteryjnych z kawałków ludzkiej skóry, produkcja materaców z ludzkich włosów oraz wytwarzanie kościotrupów z ludzkich szkieletów.
Cień szansy na przeżycie dawały rozdawane w getcie numerki życia, ok. 40 tysięcy. T osoby, które je otrzymały miały zostać uratowane od śmierci. Nieliczni oddawali swoje numerki swoim bliskim, np. matka, która otrzymała numerek oddała go córce, a sama popełniła samobójstwo. Wolała umrzeć, niż patrzyć na śmierć własnego dziecka.
Jednak nie zawsze matki poświęcają się dla swoich dzieci. Odstępstwem od tego było np. wyrzeczenie się przez matkę swojego dziecka, aby uratować się od komory gazowej, w której zostałaby zgładzona.
W obozach nie brakowało również aktów kanibalizmu, który był spowodowany głodem, np. Rywka Urman odgryzła kawałek ciała swojego dziecka, które zmarło z głodu dzień wcześniej. Głodne kobiety wyrywały własnymi rękami, a następnie zjadały mięso z denatów.

Wykańczająca praca oraz głód zacierały hamulce etyczne. Łagry wyniszczały fizycznie człowieka, pozbawiały godności, a następnie prowadziły do unicestwienia życia.
W „ Innym Świecie” ludzie , aby przeżyć byli gotowi nawet do zachowań masochistycznych. Łamali nogi, obcinali kończyny, przypalali ciało. Czynili to, aby przebywać chociaż parę dni w godnych szpitalnych warunkach, aby nie pracować.
Natomiast w „Opowiadaniach” Borowskiego jest przeciwnie, ludzie opatrują sobie rany, masują mięśnie, aby poprzez chorobę nie dostać się do komory gazowej.
Są jednak przykłady ludzi, którzy nie zapomnieli o takich uczuciach jak ból, litość, a przede wszystkim o tym, aby zachować godność i szacunek dla samego siebie. Wśród tych osób jest Kostylew, który aby nie pracować opalał sobie rękę w ogniu. A pielęgniarka Jawgienia, wydając na świat dziecko swej prawdziwej miłości zapłaciła swoim życiem za krótkie zmartwychwstanie.
Grudziński uzasadnia utratę człowieczeństwa i moralności w następujący sposób: „ człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby osądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich”.

Uważam, że przytoczone przez mnie przykłady bardzo dobrze przedstawiają „świat odwróconego dekalogu” oraz skutki upodlenia człowieczeństwa.
Człowiek złagrowany jest bezsilny wobec zbiorowej śmierci, jest zobojętniały na jakiekolwiek uczucia, staje się egoistą, chcącym przetrwać za wszelka cenę. Człowiek musi pogodzić się ze złem jakie panuje w obozie, sam nie jest w stanie z nim walczyć. Aby przeżyć musi przyjąć panujące w nim zasady, chociaż nie zawsze są one zgodne z etyką.

Bibliografia i cytaty wykorzystane z książek:
- Borowski Tadeusz „Opowiadania”,
- Herling-Grudziński Gustaw „ Inny Świat”,
- Krall Hanna „Zdążyć przed Panem Bogiem”,
- Nałkowska Zofia „ Medaliony”.