Przedstaw zmiany, które zachodziły w społeczeństwie rzymskim w okresie schyłku republiki i narodzin cesarstwa

Okres republiki w starożytnym Rzymie przypada na koniec VI w. pne. do I w. pne. Republika to ustrój polityczny oparty na szerokim zapleczu społecznym. Kryzys społeczno – polityczny w II w. pne. doprowadził do powstania Cesarstwa Rzymskiego pod rządami Oktawiana Augusta, które przetrwało do 476 r. ne.

Społeczeństwo rzymskie w okresie wczesnej republiki dzieliło się na patrycjuszy (arystokracja), do których należały dobra ziemskie i najwyższa władza polityczna oraz plebejuszy, czyli pozostałych mieszkańców państwa. Sytuacja plebejuszy była bardzo trudna, mieli utrudniony dostęp do ziemi, nie mogli piastować urzędów państwowych. W 494 r. pne. plebejusze ogłosili powstanie swojego niezależnego państwa na wzgórzu Awentyn, zmuszając tym samym patrycjuszy do ustępstw, gdyż w tym czasie Rzym prowadził wojny z sąsiednimi plemionami, a plebejusze stanowili podstawę armii. Utworzono urząd trybuna ludowego, który miał chronić interesy plebsu. Ważnym wydarzeniem było również spisanie prawa XII tablic w 450 r. pne., co eliminowało dotychczasową dowolność interpretacji przepisów przez arystokrację. Następnie plebejusze wywalczyli prawo do piastowania urzędu konsula. Walka stanów miała ogromne znaczenie w procesie kształtowania się ustroju państwa rzymskiego, który w rezultacie okazał się kompromisem między patrycjuszami a plebejuszami.

Konflikt obu stanów przyczynił się do uformowania w III i II w. pne. dwóch nowym warstw społecznych: ekwitów i nobilitas. Ekwici stanowili klasę, której majątek pochodził z działalności pozarolniczej, np. handlu, pośrednictwa, dzierżawy podatków. Natomiast nobilitas była to elita urzędnicza, wywodząca się z przodujących rodów patrycjuszowskich i plebejskich. Powstanie tego stanu miało ogromny wpływ na dalsze dzieje Rzymu, przede wszystkim nobilitas poprowadzili lud rzymski do podboju Italii oraz ekspansji poza Półwysep Apeniński. Również w tym okresie upowszechniło się niewolnictwo. Rzym prowadził liczne wojny i podboje, niewolnikami stawała się ludność zdobytych miast. Z czasem stali się podstawową siłą roboczą.

W II w. pne. Republika rzymska pogrążyła się w poważnym kryzysie społeczno – politycznym, który był wynikiem głównie gwałtownego rozwoju terytorialnego. Najazd Hannibala doprowadził do upadku rolnictwa Italii. Rolnicy nie byli w stanie sami się utrzymać, przegrywali z wysoko rozwiniętymi gospodarstwami państw hellenistycznych. Również napływ taniego zboża z prowincji przyczynił się do ich bankructwa. Zaczęli masowo przenosić się do miast, głównie do Rzymu, z czasem tworząc nową warstwę społeczną zwaną proletariatem. Upadek rolników spowodował problemy w armii, gdyż tracąc ziemię rolnik pozbywał się też obowiązku służby wojskowej. Próbę naprawy tego stanu rzeczy podjął m.in. Tyberiusz Grakch, trybun ludowy. Jego reforma agrarna przewidywała przyznanie działek ziemi (należących do arystokracji) wszystkim bezrolnym obywatelom, a tym samym odbudowę armii. Wywołało to sprzeciw możnych, którzy doprowadzili do zamordowania Grakcha. W zamian utworzono armię zawodową (reforma Mariusza), w której mógł służyć każdy obywatel rzymski i pobierać za to wynagrodzenie (żołd). Jednak nadal problemem pozostawały kwestie nadania obywatelstwa rzymskiego mieszkańcom miast italskich oraz dostępu warstw średnich do urzędów, senatu i sądownictwa. W końcu I w. pne. coraz większą rolę odgrywały potężne rody nobilów. Sprzymierzeńcy italscy domagali się swoich praw. Doszło również do buntu niewolników pod wodzą Spartakusa (74 – 71 r. pne.). w nieustających walkach o władzę w kraju wysuwali się zdolni wodzowie i politycy. Decydującą rolę odegrał Juliusz Cezar, którego dyktatura doprowadziła do upadku republiki.

Po śmierci Cezara i dojściu do władzy Oktawiana Augusta starożytny Rzym wszedł w nowy okres – Cesarstwa Rzymskiego (od 27 r. pne.). Nowy cesarz powrócił do ustroju republikańskiego, jednak faktycznie cała władza należała do niego (,,komedia republiki”). Oktawian propagował hasła pokoju (,,pax romana”). Podbite tereny podzielił na prowincje, którymi zarządzali namiestnicy, jednak w sprawach lokalnych pozostawił im dużą autonomię. Nastąpił również proces romanizacji, czyli stopniowego przejmowania przez prowincje języka, kultury oraz religii rzymskiej.

Struktura społeczeństwa rzymskiego w dużej mierze pokrywała się z tą za czasów republiki. Istniały trzy stany wyższe – senatorów, kwitów i dekurionów. Do stanu dekurionów należały elity miast prowincjonalnych. Do stanów niższych zaliczano plebs z miast i wsi, niewolników i zwykłych wyzwoleńców. Członkowie tych stanów mieli możliwość awansu społecznego.

W okresie schyłku republiki i narodzin cesarstwa w społeczeństwie rzymskim zaszło wiele zmian. Do najważniejszych można zaliczyć wykształcenie się nowych warstw społecznych i utworzenie zawodowej armii. Widać jak walki klas wpływały na formowanie się ustroju. Okres republiki rzymskiej to okres bojów niższych warstw społecznych z wyższymi o zrównanie w prawach i zaprzestaniu wyzysku. Spadkobiercami tego okazało się społeczeństwo cesarstwa, gdzie człowiek wywodzący się z plebsu mógł awansować i dojść nawet do tytułu cesarza.