Prawo konstytucyjne - zagadnienia na egzamin

1.Pojęcie prawa konstytucyjnego sensu stricto i sensu largo
Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych regulujących podstawowe instytucje ustroju gospodarczego państwa, gałąź prawa państwowego całokształt norm prawnych zawartych w konstytucji i w jej ustawach. Występuje w 2 znaczeniach:
-wąskim czyli stricto – całokształt norm prawnych zawartych w konstytucji i ustawach konstytucyjnych.
- szerokim czyli largo gałąź prawna reguluje podstawowe instytucje prawa państwowego.
2. Przedmiot prawa konstytucyjnego
1. określenie ustroju państwa
2. ustrój społeczno gospodarczy
3. system obszarów państwowych
4. status obywatela w państwie
5. podstawy systemu wyborczego
3. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa
Prawo konstytucyjne zajmuje pozycję naczelną wiodącą tylko dlatego że głównym źródłem prawa konstytucyjnego jest konstytucja zazębia się ono z prawem mocy.
4. Pojęcie konstytucyjnych zasad naczelnych i ich katalog
W doktrynie prawa konstytucyjnego nie występuje jednolita definicja zasad naczelnych konstytucji. ustalenie takiej definicji nie jest możliwe bo zasady można określić jako normy prawne inne jako dyrektywy a inne jako klauzule generalne. Niektórzy pod tym pojęciem rozumieją główne rozstrzygnięcia zawarte w konstytucji w sumie składające się na charakterystykę danego państwa bądź to normy prawne lub też ogólne idee. Wśród zasad naczelnych wyróżnić można: republikańską formę rządu, demokratycznego państwa prawnego, państwa jednolitego, zwierzchnictwa, trójpodziału władzy, wolności i praw człowieka i obywatela, społecznej gospodarki rynkowej, niezależności sądów niezależność między państwem a Kościołem.
5. Zasada demokratycznego państwa prawnego
Do grudnia 1989 żyliśmy w państwie socjalistycznym 29 XII Rzeczpospolita stała się państwem prawnym.
Państwo prawne to państwo rządzone przez prawo w nim obywatel może robić wszystko czego nie zakazuje mu organ czyli wszystko to na co prawo zezwala Polska jest państwem demokratycznym. W formalnym państwie chodzi o zawiązanie państwa z prawem tu wyróżniamy:
-konstytucjonalizm, -legalność, -praworządność
Od formalistycznego państwa prawnego lepsza jest postać która wiąże państwo prawne z demokracją polityczną w ten sposób pojęcie państwa prawa nosi nazwę demokratyczne państwo prawne gdzie doktryna państwa prawnego zalicza: zagwarantowanie i poszanowanie praw i wolności człowieka zasadę suwerenności, pluralizmu politycznego, okresowo odbywane wolne wybory, udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości.
Zasada demokratyczna nie była możliwa do wprowadzenia w krajach związku socjalistycznego przeszkoda to założenia doktrynalne np. zasada jednolitości władzy państwowej odrzucenie zasady podziału władzy zasada zwierzchnictwa ludu realizowana przez 1 partię.
Polska jako państwo prawne posiada zasadę sprawiedliwości społecznej nakazuje podejście wieloaspektowe czyli wiele formuł sprawiedliwości.
6. Zasada suwerenności narodu
Zasada suwerenności mówi że najwyższa władza w państwie znajduje się w rękach narodu czyli obywateli Rzeczypospolitej. W ustroju socjalistycznym władza należała do ludu pracującego- czyli ludzi żyjących z pracy Nowożytna teoria wywodzi się od Rousseau rozumie się przez niego władzę tzw. woli powszechnej twierdził że warunkiem wolności będzie taki system rządów gdzie jednostka jest adresatem i wykonawcą norm prawnych.
Suwerenność daje obywatelom 3 rodzaje uprawnień:
1. do wybierania podstawowych organów państwowych, 2. wyrażania swoich opinii w przedmiocie rządzenia państwem, 3. do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia.
Wykonywanie prawa czyli wybieranie organów państwowych i prawa współdecydowania czyli referendum i inicjatywy ustawodawczej ma charakter sformalizowany i jest realizowana w ramach władzy publicznej ale to jest rzadkie wszystko zależy od kadencji. Niesformalizowane jest prawo suwerena do realizacji tego uprawnienia są: -wolność tworzenia partii politycznych związków zawodowych stowarzyszeń ruchów obywatelskich wolność prasy i innych środków masowego przekazu.
7. Zasada parlamentarno gabinetowego systemu rządów
a) istnieje dwuczłonowa władza wykonawcza rząd i głowa państwa.
b) głowa państwa powołuje premiera, a na jego wniosek rząd, co wymaga akceptacji parlamentu (wotum zaufania)
c) rząd jako całość jak i poszczególni członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem i mogą być w każdej chwili odwołani w drodze wotum nieufności.
d) głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej za jej działania odpowiedzialność ponosi premier lub właściwy dla danej sprawy minister, który podpisuje wydawane przez nią akty urzędowe.
e) zarówno głowa państwa jak i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie konstytucji i innych ustaw.
f) władza wykonawcza dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu.
Odmianą systemu parlamentarnego jest tzw. system kanclerski opierający się na układzie stosunków pomiędzy kanclerzem rządem i prezydentem. Występuje on w RFN. Do kompetencji kanclerza stanowi prawo określania składu rządu.
8. Pojecie partii politycznej i systemu partyjnego
Partia polityczna to dobrowolna organizacja występująca pod określona nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu politycznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
System partyjny to określony układ sił politycznych w społeczeństwie. Przyjęcie określonego stylu rządzenia zależy zawsze od unormowań danego państwa.
9. Tryb zgłaszania partii politycznej i do ewidencji
Zasady tworzenia partii politycznych reguluje ustawa z 27 czerwca 1997- o partiach politycznych, została znowelizowana 12 kwietnia 2001 r. Zgłoszenia partii politycznej- do sądu okręgowego w Wa-wie dokonują 3 osoby wchodzące w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. W zgłoszeniu podaje się nazwę skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej imiona i nazwiska adresy osób które wchodzą do partii numery PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli którzy mają ponad 18 lat i posiadają pełną zdolność prawną.
10. Pojęcie wolności i praw człowieka i obywatela
Wolność możliwość czynienia czegoś co nie szkodzi innym. Akty normatywne określają granice korzystania z wolności. Prawa są jednoznacznie określone przez normy zawarte w obowiązujących przepisach. Prawa obywatela to wyznaczone normatywne uprawnienia przysługujące obywatelom Rzeczypospolitej. Prawa człowieka to prawa przysługujące wszystkim ludziom podlegającym jurysdykcji państwa polskiego a także cudzoziemcom i bezpaństwowcom.
11. Wolności i prawa osobiste
- prawna ochrona życia: zakaz naruszania życia w fazie prenatalnej, zakaz przeprowadzania eksperymentów naukowych, medycznych bez zgody zainteresowanego, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania i karania, zapewnia nietykalność osobistą i wolność
Wśród praw wyróżniamy zespół praw proceduralnych:
- prawo do sądu czyli sprawnego i jawnego: rozpatrzenia przez niezależny i niezawisły sąd
- prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania obrońca z wyboru lub urzędu
- zasada domniemania niewinności nakaz uważania każdego z niewinnego dopóki wina nie jest stwierdzona.
Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego rodzinnego, decydowania o swoim życiu. Mamy prawo do swobodnego poruszania się po terytorium Polski a także prawo wyboru miejsca zamieszkania. Wolność sumienia i religii: wolność wyboru wyznania i przyjmowania religii. Wolność wypowiedzi: czyli wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania poglądów. Konstytucja przewiduje możliwość nadania statusu uchodźcy, który poszukuje ochrony przed prześladowaniem.
12. Wolności i prawa polityczne
1) wolność zgromadzeń: Zgromadzenie zgrupowanie nie mniej niż 15 osób zwołane w celu wspólnych obrad. Powinno mieć swojego przewodniczącego który otwiera zamyka oraz kieruje obradami.
2) wolność zrzeszania się oznacza możność organizowania się w zrzeszenia np. partie polityczne, związki zawodowe.
3) obywatelskie prawo dostępu do służby publicznej: każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w cywilu a nabór jest otwarty. W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba która: jest obywatelem Polski, korzysta z pełni praw publicznych, nie była karana, ma odpowiednie kwalifikacje, cieszy się dobrą opinią.
4) prawo do uzyskania informacji: obejmuje dostęp do dokumentów, oraz wstęp na posiedzenia organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
5) prawo składania petycji skarg i wniosków: adresatami petycji mogą być organy władzy publicznej, organizacje i instytucje społeczne.
6) prawo obywateli do udziału w referendum oraz prawo wybierania prezydenta, posłów, senatorów, i przedstawicieli organów samorządowych.
13. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Prawa i wolności ekonomiczne to uprawnienia dotyczące udziału w życiu gospodarczym państwa. Prawa i wolności socjalne zapewniają właściwe warunki społeczne i podstawowe potrzeby bytowe. Prawa i wolności kulturalne pozwala zabezpieczyć potrzeby duchowe człowieka. prawo do własności chroni własność i prawo dziedziczenia. Uprawnieniem o charakterze socjalnym jest wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wybór miejsca pracy. Prawo do zabezpieczenia społecznego wys. w razie niezdolności do pracy i po osiągnięciu wieku emerytalnego, choroba inwalidztwo. Prawo do ochrony zdrowia władze mają udostępnić dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych. Prawem kulturalnym jest Prawo nauki dla osób 18 roku życia obowiązek nauki zezwolenie na wybór szkół. Bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych, równy dostęp do nauki.
3 obowiązki władz publicznych z katalogu wolności praw jw.:
obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne, obowiązek prowadzenia polityki która zaspokaja potrzeby obywateli przeciwdziała bezdomności, obowiązek ochrony konsumentów.
14. Środki ochrony wolności i praw jednostki
wskazują gwarancje zabezpieczające prawa wolności obywatela należą do nich:
1) prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej dotyczy wszystkich organów władzy publicznej bądź ich zaniechania i nie jest oparta na zasadzie winy funkcjonariusza publicznego.
2) prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydawanych w 1 instancji jest elementem prawa do sądu
3) prawo do występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności.
4) prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.
15. Obowiązki obywateli
dzielimy na 2 grupy: obowiązki każdego człowieka znajdującego się we władztwie państwa, obowiązki obywateli- obowiązkiem jest obrona ojczyzny co wiąże się z obowiązkiem służby wojskowej. Na obywatelach ciąży obowiązek wierności Rzeczypospolitej oraz troska o jej dobro wspólne. Obowiązek przestrzegania praw Rzeczypospolitej- Przestrzeganie prawa to świadome zachowanie się adresatów norm prawnych zgodnie z treścią dyspozycji i warunkach określonych w hipotezie. Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych jest to obowiązek bez którego państwo nie mogłoby realizować swoich podstawowych funkcji. Na wszystkich ciąży obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialność za jej pogorszenie.
16. Pojęcie źródeł prawa w znaczeniu materialnym i formalnym
Źródła prawa to termin wieloznaczny to akty normatywne które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm prawnych.
W znaczeniu materialnym to ogół czynników np. polityczne które wpływają na kształtowanie się treści i formy obowiązującego prawa w danym czasie i miejscu. W znaczeniu formalnym są to rezultaty różnego rodzaju aktów normatywnych np. ustaw rozporządzeń, zarządzeń.
17. Pojęcie konstytucji w znaczeniu materialnym formalnym i polityczno socjologicznym
Konstytucja zawiera normy prawne wyposażone w najwyższą moc prawną, reguluje podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego w państwie, czyli:
- jest najwyższym prawem RP
- jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej.
W sensie materialnym to ogół norm prawnych zarówno prawa samego jak i zwyczajowego regulujących ustrój polityczny i społeczno gospodarczy państwa.
W sensie formalnym jest to akt prawny o szczególnej treści zawierający normy prawne wyposażone w najwyższą moc prawną w szczególny sposób ustalony i zmieniany.
18. Szczególna treść konstytucji
Szczególna treść konstytucji wynika z zakresu i wagi zagadnień które są regulowane przez przepisy konstytucyjne. Należą do nich:
-określenie suwerena
-podanie fundamentalnych zasad i ustroju politycznego społecznego i gospodarczego w tym zasad budowy system źródeł prawa
-podstawowe wolności prawa i obowiązki obywateli
-określenie podstawowych kompetencji wzajemnych stosunków budowy i sposoby wyłaniania naczelnych organów państwa oraz samorządu terytorialnego
-tryb zmiany konstytucji
19. Szczególna forma konstytucji/tryb uchwalenia, systematyka, tryb zmiany/
Konstytucja jako ustawa zasadnicza w państwie jest w szczególny sposób uchwalana i zmieniana co wraz z wyjątkową nazwą i systematyką stanowi o jej szczególnej formie. Uchwalenie konstyt może następować w drodze referendum oraz przez organ specjalnie powołany do stanowienia o sprawach ustrojowych, lub przez parlament wyposażony w talie prawo do uchwalania konstytucji. Zmiana konstytucji jest wyjątkowa polega na konieczności spełnienia takich warunków jakich nie stawia się w przypadku uchwały aktu normatywnego.- konstytucja sztywna. elastyczna może być zmieniana w trybie obowiązującym przy zmianie zwykłych ustaw. Projekt ustawy o zmianie konstyt. może przedłożyć 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent. 1-e czytanie odbywa się po 30 dniach od jej przedłożenia sejmowi a ustawa Konstytucyjna zmieniająca musi byś uchwalona w jednakowym brzmi3eniu przez Sejmu później do 60 dni przez Senat. jeśli dotyczy to rozdziału I – zasad ustroju, II-problematyka praw i wolności człowieka i obywatela oraz XII- o zmianie konstyt. uchwalenie może się odbyć nie wcześniej niż w 60 dni po jej 1-m czytaniu. Potem referendum Prezydent jest zobowiązany do podpisania Konstytucji w ciągu 21 dni od jej otrzymania.
20. Szczególna moc prawna konstytucji
Konstytucja zawiera najwyższą moc prawną oznacza to że żadna norma prawna w całym systemie prawa nie może być sprzeczna z konstytucją a jednocześnie wszystkie organy państwa mają obowiązek realizowania postanowień zawartych w przepisach konstytucyjnych przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że konstytucja mówi inaczej.
Konstytucja ma:
- ma najwyższą moc prawną
- szczególną treść
- jest szczególnym sposobem uchwalana i zmieniana.
21. Pojecie ustawy konstytucyjnej
Ustawa konstytucyjna to akt prawny o najwyższej mocy prawnej uchwalony w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji przewidywanym dla zmiany konstytucji różniący się od niej treścią. Ustawa obejmuje swym działaniem część materii które regulowań są zwykle przez konstyt. Ustawa konstytucyjna dokonuje zmian w Konstytucji lub jednorazowo zawiesza w konkretnym przypadku moc obowiązującą określonych przepisów ustawy zasadniczej. W polskim prawie wys. kilka rodzajów ustaw konstyt. szczególne znaczenie miały tzw. małe konstytucje :
-uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 w sprawie powierzenia Piłsudskiemu dalsze sprawowanie Naczelnika państwowego
-ustawa z dnia 19 lutego 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP
22. Pojęcie ustawy
Ustawa to akt normatywny parlamentu o charakterze ogólnym i powszechnie obowiązującym uchwalony w specjalnym trybie zwanym trybem ustawodawczym. Władze ustawodawczą w RP ma Sejm i Senat ale decydujący głos ma Sejm. Ustawa zawiera normy prawne powszechnie obowiązujące. Jeśli jest jakaś materia której nie normuje konstytucja mogą być uregulowane w ustawie.
23. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Źródłem prawa są również ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja to zatwierdzenie umowy przez kompetentny organ państwowy oznaczając ostateczne wyrażanie zgody na związanie się państwa tą umową. W Polsce organem uprawnionym do dokonania ratyfikacji jest prezydent jeśli umowy dotyczy-pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu a Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego porządku prawnego.
24. Rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenie z mocą ustawy wydawane są w czasie stanu wojennego na podstawie Art 24 są katami nadzwyczajnymi które nie występują w normalnej działalności państwa. Jedynie w przypadku wprowadzenia stanu wojennego a sejm nie będzie w stanie zebrać posiedzenia Prezydent na wniosek Rady Ministrów będzie miał prawo wydać rozporządzenie z mocą ustawy.
Rozporządzenie jedynym powszechnie obowiązującym aktem wykonawczym do ustaw. Do wydania rozporządzenia konieczne jest szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, które musi wskazywać:
25. Cechy rozporządzeń wykonawczych i organy uprawnione do ich wydawania
Prawo wydawania rozporządzeń po uprzednim ich upoważnieniu przysługuje Prezydentowi, Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów, ministrom kierującym działem administracji rządowej, i Krajowej Radzie Radiofonii i telewizji. Rozporządzenie jedynym powszechnie obowiązującym aktem wykonawczym do ustaw. Do wydania rozporządzenia konieczne jest szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, które musi wskazywać.
26. Prawo miejscowe
Prawo miejscowe to powszechnie obowiązujące akty normatywne o zasięgu ograniczonym terytorialnie. Takie akty mogą pochodzić od organów terenowej administracji rządowej, organów samorządu terytorialnego, sejmików wojewódzkich, rad powiatów, powiatów także zarządów powiatów oraz od wojewodów.
27. Akty prawne o mocy wewnętrznie obowiązującej

28. Pojęcie prawa wyborczego i systemu wyborczego sensu largo i sensu stricto
Całokształt norm prawnych regulujących tryb wyboru konkretnych organów- prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym. Mówiąc o ogółu obywatelskich uprawnień wyborczych wynikających z prawa przedmiotowego – to prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym.
System wyborczy to całokształt zasad i instytucji postępowania wyborczego określonych w normach prawnych i politycznych oraz stosowanych w praktyce. W znaczeniu wąskim z kolei pod pojęciem systemu wyborczego to zasady dotyczące mechanizmu głosowania i ustalenia wyników wyborów.
29. Funkcje wyborów w życiu politycznym państwa
Rola wyborów w życiu politycznym państwa uwarunkowana jest wypełnianymi przez nie funkcjami: Funkcje :
-Kreacyjno-selekcyjna- kształtowanie osobowego składu określonych organów państwa
-polityczno-programowa- wyrażenia preferencji i akceptacji elektoratu do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych zgłaszanych przez poszczególne ugrupowania
-legitymująca- nadania elektom prawnego i moralno-politycznego tytułu do sprawowania władzy
-integrująca zespolenia zbiorowego podmiotu suwerenności poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania jego woli
W doktrynie funkcje spełniane przez wybory mają także:
-wyrażać wolę wyborców
-odtworzyć obraz opinii publicznej
-wpłynąć na wyłonienie stabilnej większości rządowej
30. Zasada powszechności prawa wyborczego i jej gwarancje
Zasada powszechności- to czynne i bierne prawo wyborcze. Prawo czynne w znaczeniu przedmiotowym to ogół przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przez powoływanie ich piastunów w drodze głosowania. Prawo bierne w znaczeniu przedmiotowym to ogół przepisów określających warunki wybieralności którym musi odpowiadać obywatel by mógł kandydować i mógł wybierać swojego kandydata. np. najpóźniej w dzień wyborów musi kończy 18 lat. Prawa wyborczego są pozbawione osoby ubezwłasnowolnione z prawomocnym orzeczeniem.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu przysługuje:
obywatelowi polskiemu, mającemu prawo do wybierania, korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu
Możliwość ubiegania się o urząd prezydencki mają osoby które:
posiadają obywatelstwo polskie, najpóźniej w dniu wyborów kończą 35 lat, korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Na straży zasady powszechności stoją:
-zobowiązanie organów zarządzających wybory do wyznaczenia daty na dzień wolny od pracy
-istnienie instytucji rejestru wyborców stanowiących podstawę stwierdzenia prawa wyborcy do udziału w głosowaniu
-możliwość głosowania poza miejscem zamieszkania
-obowiązek organizowania obwodów terytorialnych, obwodów zamkniętych
-umożliwienie głosowania Polakom którzy nie mieszkają na stałe w Polsce
-możliwość pomocy niepełnosprawnym w dowozie do obwodu głosowania
31. Zasada równości praw wyborczych w znaczeniu materialnym i formalnym
Zasada równości występuje we wszystkich dziedzinach życia politycznego i społecznego. Zasada równości mówi na podstawie jakich reguł uprawnione podmioty będą korzystały z przysługujących im praw. Równość praw wyborczych można rozumieć w znaczeniu:
-sensu largo- przyznanie praw wyborczych wszystkim uprawnionym.
-sensu stricto- stosunki w ramach której kategorie te przysługują
Na równość praw wyborczych składają się 2 elementy:
a) równość formalna- każdemu wyborcy przysługuje taka sama liczba głosów
b) równość materialna- siła głosu każdego wyborcy jest równa
a) Obowiązujące przepisy ustaw wyborczych mówią że: ,,głosować można tylko, jeden raz’’. Głosować można osobiście należy mieć ze sobą dokument tożsamości. W wyborach do Sejmu wyborcy przysługuje oddanie 1 głosu- na konkretną listę stawiając znak X. W wyborach do Senatu jest inaczej wszystko zależy od liczby mandatów który posiada wyborca.
Zasada równej liczby głosów przysługujących wyborcom jest zaprzeczeniem glosowania:
-pluralnego-korzystanie przez niektórych wyborców z możliwości oddawania większej liczby głosów w jednym obwodzie
-wielokrotnego- oddawania przez niektórych wyborców po 1 glosie w każdym obwodzie.
Obowiązywanie zasady równości jest bezdyskusyjne.
1. Wyborca może być ujęty na liście tylko raz w jedynym rejestrze wyborców na podstawie którego sporządzony jest spis wyborców.
2. Każdy wyborca po odebraniu listy podpisuje się własnoręcznie w obecności komisji
3. istnieje obowiązek komisji do opieczętowania wszystkich kart głosowania stanowi to ochronę przed możliwością wielokrotnego głosowania.
b) siła głosu każdego wyborcy- istota tej zasady to każdy ma taką samą liczbę mieszkańców przypada odpowiednia liczba przedstawicieli, co na równą liczbę mieszkańców w innym okręgu wyborczym.
Dla zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego duże znaczenie mają 3 elementy:
-ustalenie normy przedstawicielstwa
-kształt i wielkość okręgów wyborczych.
-zasady ustalania wyników wyborów
W Polsce została ustalona liczba członków Sejmu- 460 liczba w poszczególnych okręgach ustalana jest do liczby mieszkańców. Niezwykle istotną cechą jest struktura i wielkość organów wyborczych.
32. Zasada bezpośredniości wyborów
Zasada to stopień wpływu wyrażonej w głosowaniu- woli wyborców na wyniki w głosowaniu. Wybory bezpośrednie- to wybory jednostopniowe. Zasada ta odnosi się do powszechnej woli narodu. Celem rozważenia zasady bezpośredniości należy odpowiedzieć na:
a) czy wprowadzony system sprzyja realizacji tej zasady: system głosowania to sposób głosowania w zależności od charakteru list. Z punktu zasady bezpośredniości jest systemem jednomandatowych okręgów wyborczych, w którym głosowanie odbywa się indywidualnie. Najmniejszą możliwość na dokonanie wyboru w ramach danej listy daje wyborcy głosowanie zamknięte- w takiej sytuacji głos wyborcy może wpłynąć na liczbę mandatów jakie przypadnie danemu ugrupowaniu. Głosowanie preferencyjne- pozwala wyborcom na ustalenie miejsc mandatów – to występuje w Holandii, Głosowanie rozproszone- umożliwia wyborcom wybieranie kandydatów z różnych list. System głosowania spersonalizowanego – wyborca głosuje na określoną liczbę kandydatów tej listy i wskazuje jego pierwszeństwo do otrzymania mandatu. Łączenie zasady bezpośredniości z systemem proporcjonalnego rozdziału mandatów narzuca dostosowanie rozumienie konsekwencji zasady bezpośredniości. Wychodząc z założenia że zasada bezpośredniości ma wyrażać faktyczny wpływ wyborcy na wybór kandydata stwierdzamy czynniki które tę istotę naruszają:
- 5% klauzula zaporowa wymagana do uzyskania mandatów powoduje że znaczenie głosu wyborcy przyczynia się do uzyskania mandatu.
- istnieje teoretyczna możliwość uzyskania mandatów przez z list na których nie głosowano
b) czy obowiązek osobistego głosowania stanowi element taj zasady , lub czy nie ma na nią wpływu
Szereg państw europejskich pozwala oddać głos przez pomocnika, Belgia, Holandia, korespondencyjnie Austria, i nie uważa tego za naruszenie zasady bezpośredniości. Obowiązujący stan prawny dopuszcza glosowanie osobiście- stwierdzenie tożsamości któremu wydawane są karty oraz złożenie podpisu. Przesłanie za pośrednictwem poczty jest niedopuszczalne.
33. Zasada tajności głosowania i jej gwarancje
Tajność głosowania ma zapewnić wyborcy pełną swobodę wyrażania woli i zagwarantowanie mu bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go za to negatywne konsekwencje. Zasada tajności stanowi gwarancje nie skrępowanego wyrażania indywidualnych preferencji wyborczych, nie wprowadza żadnych sankcji za niewypełnienie przez wyborcę nakazów wiążących się z procedurą oddawania głosu. Ewentualną sankcją za naruszenie wyborczych procedur wiążących się z głosowaniem może być wniesienie protestu zarzucającemu komisji obwodowej tolerowanie w lokalu wyborczym ostentacyjnie jawnego głosowania, mającego formę agitacji bo ta jest w komisji zakazana. Tajność głosowania ma dla obywatela charakter prawa i wykorzystanie zależy od jego woli. Realizacja tajności głosowania wymaga stworzenia takich gwarancji aby nikt nie mógł ustalić treści konkretnego głosu wyborcy.
Przepisy zabezpieczają tajność głosowania przez:
-obowiązek urządzenia w każdym lokalu miejsce zapewniające tajność głosowania
-obowiązek komisyjnego sprawdzenia przed rozpoczęciem głosowania czy kabina jest pusta.
-karta zadrukowana jest tylko po 1 stronie wielkość czcionek taka sama dla wszystkich kandydatów
-wyborca wrzuca do urny głos tak aby strona zadrukowana była niewidoczna
-zakaz stosowania tzw. ruchomych urn
34. Zasada wolności wyborów
Wolne wybory to procesy zachodzące między wyłanianiem przedstawicieli w państwie demokratycznym oraz w państwach totalitarnych czy autorytarnych. W płaszczyźnie politycznej była intencja sformułowania określania w Polsce wyborów do Sejmu przeprowadzonych w 1991 r jak i wyborów do Senatu przeprowadzonych w 1989 r. Wskazywano w ten sposób na odmienny jakościowo charakter wyborów.
W doktrynie przypomina się, że w rozpowszechnionym rozumieniu wolne wybory pojęcie to sprowadza się do 3 elementów:
-występuje rywalizacja kandydatów
-swobody wyrażania przez wyborców ich woli w nie skrępowaniu i wolnych od nacisków władz akcie głosowania
-uczciwego przeprowadzenia procedury wyborczej i rzetelnego ustalenia wyników
Aspekt jurydyczny to: zgłaszanie kandydatur, swobody tworzenia i działalności partii politycznych, prowadzenia kampanii wyborczej, udział w wyborach i wyrażania woli przez wyborców w tajnym głosowaniu może być wyprowadzony wprost z norm konstytucyjnych.
Zasady wolności zasadza się na wiele elementów za niezbędne to te, które dają gwarancje uczciwego przeprowadzenia całego procesu wyborczego, wyborca wyraża swoją wolę między kandydatami występuje rywalizacja.
35. Większościowy i proporcjonalny system ustalania wyników wyborów
Historycznie ukształtowały się 2 systemy ustalania wyników System większościowy jest systemem najstarszym na świecie. Istotą tych wyborów jest to, że mandaty przypadną tej grupie, która uzyskała większą liczbę głosów. Występuje w 2 odmianach: względnej to kandydat lub lista otrzymuje na ogół mandat legitymując się poparciem mniejszości ogółu wyborców. Bezwzględnej ubiegający się o mandat musi uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. System proporcjonalny jego zaletą jest sprawiedliwość. Przyjęcie go oznacza, że uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taką liczbę mandatów, która jest proporcjonalna do oddanej ważnej liczby głosów. System ten może być stosowany w okręgach wielomandatowych.
36. Metody ustalania wyników wyborów
Metoda ustalania wyników wyborów- tematycznie określone sposoby przekładania liczby otrzymanych mandatów przez daną partię wedle z góry ustalonych reguł.
Metoda Victora d’Hondta- liczba głosów oddana na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne 1,2,3,4 do chwili aż otrzymamy iloraz da się uszeregować w tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia. Metoda ta była stosowana w Polsce w 1919 i 1947 r. podczas przeprowadzenia wyborów do Sejmu ustawodawczego. Metoda ta premiuje ugrupowania silne otrzymujące dużą liczbę głosów.
Metoda A. Sainte-Lague’a występ. w 2 odmianach klasyczna-nakazuje dzielenie głosów przez cyfry nieparzyste 1,3,5,7 itd. Zmodyfikowana wprowadza dzielnik 1,4. Metoda klasyczna jest korzystna dla słabszych ugrupowań. Zmodyfikowana dla ugrupowań o średnim poparciu.
Metoda Hae-Niemeyera liczbę ważnie oddanych głosów oddaną na daną listę w okręgu wyborczym należy mnożyć przez liczbę posłów wybieranych w okręgu i taki iloczyn podzielić przez liczbę oddanych głosów na wszystkie listy otrzymamy iloraz o wartości całkowitej.
37. Formy demokracji bezpośredniej
Demokracja bezpośrednia udział wszystkich członków danej wspólnoty w sprawowaniu władzy i w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Zgromadzenie ludowe zebranie wszystkich uprawnionych do podejmowania decyzji danej wspólnoty. Nie występuje zbyt często ze względu na liczebność współczesnych państw. Ta forma może być stosowana w niewielkich gminach USA i parafiach w Anglii, i Walii.
Weto ludowe jest instytucją służącą suwerenowi do wyrażenia dezaprobaty w stosunku do uchwalonego przez uprawnione organy państwa aktu prawnego. Jest częstą przez naród formą używaną . Po raz 1-y zastosowany w 1831. Inicjatywa ludowa Inicjatywa ludowa możliwość przedstawienia przez prawnie pokreśloną liczbę obywateli projektu aktu prawnego. Bezpośrednia wyraża się tym że wniesiony przez grupę projekt ustawodawczy poddaje niezwłocznie ocenie wyborców w glosowaniu. Pośrednia przedstawienie wniosku ciału parlamentu który ma obowiązek go rozpatrzyć. Plebiscyt występuje w prawie międzynarodowym plebiscyt to głosowanie ludności danego obszaru. Plebiscytem nazywa się także głosowanie w którym wyboru można dokonać jedynie z pośród 2 opcji 2 kandydatów. Konsultacje ludowe to możliwość wyrażenia opinii w danej sprawie przez członków danej zbiorowości w drodze głosowania ale ta opinia nie ma charakteru wiążącego dla organów państwowych.
38. Rodzaje referendów ogólnokrajowych na gruncie Konstytucji RP
Referendum- bezpośrednie rozstrzyganie przez ogół uprawnionych podmiotów spraw o doniosłym znaczeniu dla państwa lub jej części w drodze głosowania.
Klasyfikacja referendów:
-materia referendum
-wymagalność przeprowadzenia
-momentu procesu legislacyjnego
-zasięgu terytorialnego terytorium
Ze względu na materię referendalną wyróżnia się:
-referendum konstytucyjne, dotyczące uchwalenia , nowelizacji konstytucji
-referendum ustawodawcze
-referendum administracyjne
- referendum finansowe
Ze względu na materię wymagalność przeprowadzenia wyróżnia się:
-obligatoryjne których obowiązek wynika z konstytucji, zasady jego przeprowadzenia
-fakultatywne którego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów. Jeśli się odbędzie to wynik jest wiążący
Ze względu na materie momentu procesu legislacyjnego wyróżnia się:
-ratyfikację bądź zatwierdzające, przeprowadzone po uchwaleniu danego aktu normatywnego służą one uzyskaniu społecznej legitymacji dla efektu prac ustawodawcy
-opiniodawcze organizuje się przed wydaniem aktu normatywnego przez uprawnione organy.
Ze względu na materie kryterium zasięgu terytorialnego wyróżnia się:
-referenda ogólnokrajowe gdzie uprawnionych do głosowania są wszyscy obywatele państwa
-referenda lokalne czyli na obszarze jednostki podziału terytorialnego państwa głosują mieszkańcy danej jednostki
Uprawnieni do rozstrzygania spraw są wszyscy obywatele polscy którzy najpóźniej w dzień wyborów kończą 18 lat. W referendum nie biorą udziału osoby które są pozbawione praw publicznych na mocy orzeczenia sądowego są pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem trybunału Stanu i osoby ubezwłasnowolnione z orzeczeniem sądowym. Referendum nie przeprowadza się za granicami Polski wyjątkiem było referendum konstytucyjne.
Organami właściwymi do przeprowadzenia referendum są:
-Państwowa Komisja Wyborcza do której należy organizacja referendum sprawowanie nadzoru nad przygotowaniem oraz przestrzeganie przepisów zasady i tryb postępowania
-komisarze wyborczy zapewniają prawidłowe przeprowadzenie referendum na obszarze swojej właściwości terytorialnej
-obwodowe komisje wyborcze do spraw referendum komisja liczy od 4 do 8 osób powoływanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta.
Przeciw ważności referendum może zostać wniesiony protest może obejmować zarzut popełnienia przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia przepisów ustawy przy ustaleniach wyników wyborczych. Stwierdzenie referendum następuje uchwałą sądu najwyższego podjętą w całym składzie izby, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Ostatnim zorganizowanym do tej pory referendum było tzw. referendum akcesyjne wejścia Polski do Unii Europejskiej Obywatele odpowiadali na pytanie ‘’Czy wyraża Pan/i zgodę na przystąpienie Rzeczpospolitej Polskiej doi Unii Europejskiej’’ W głosowaniu wzięło udział 58.8% uprawnionych do głosowania.
39. Referendum lokalne
Referendum lokalne przeprowadza się na wniosek organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego lub z inicjatywy 10% uprawnionych do głosowania w przypadku gminnego referendum i powiatowego, w przypadku referendum wojewódzkiego 5%. Wyjątek to odwołanie organu stanowiącego jednostki, które może zostać przeprowadzone na wniosek mieszkańców. Uprawnionym do udziału w takim referendum są członkowie danej wspólnoty samorządowej, mieszkańcy na terenie jednostki samorządu terytorialnego.
Przedmiotem referendum jest:
-wyrażenie woli co do sposobu rozstrzygania określonej sprawy
-odwołanie organu stanowiącego np. wójta, burmistrza, Prezydenta miasta
-samo opodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne
Referendum lokalne przeprowadzane jest w stałych utworzonych dla wyborów organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, obwodach głosowania a uznaje się je za ważne jeśli wzięło w nim udział około 30% uprawnionych do głosowania. Wyniki głosowania podaje się do publicznej wiadomości poprzez obwieszczenie w swojej siedzibie protokołu wyniki z referendum.
40. Struktura Parlamentu RP
Parlament ma strukturę złożoną składa się 2 izb. W państwach w których wys. zasada dwuizbowości to jest to federalna struktura państwa lub czynniki natury historycznej. W unitarnych państwach demokratycznych przyjmujących zasadę dwuizbowości parlamentu 2-a pełni rolę strażnika prawa. Ten typ istnieje w Polsce. Polega na tym że jedna z izby (Senat) ma większe uprawnienia niż druga (Sejm) a większa część kompetencji należy do Sejmu. Sprawowanie kontroli nad działalnością rządu należy do Sejmu, poprawki Senatu do ustaw uchwalanych przez Sejm mogą być przez ten organ oddalone bezwzględną większością głosów.
41. Podstawowe różnice występujące w wyborach do Sejmu i do Senatu
Sejm
-wg zasady proporcjonalności wybiera się 460 posłów z list kandydatów obejmujących obszar wojew. lub części i wyłania się od 7 do 19 posłów
-w wyborach do Sejmu obowiązuje zasada równości wyborów, podział wojew. na okręgi wyborcze według jednolitej normy przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców
-w wyborach do Sejmu stosuje się rejestracje okręgowych list kandydatów na posłów
-w wyborach do Sejmu istnieje obowiązek poparcia listy podpisami co najmniej 5000 wyborców
-w wyborach do Sejmu o kolejności list na karcie decyduje losowanie
-w wyborach do Sejmu wyborca głosuje na 1 listę zaznaczając X
-w podziale mandatów w okręgach wyborczych uczestniczą okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych które listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.
Senat
-wg zasady większości względnej wybiera się 100 senatorów obejmujących obszar wojew. lub części istnieje 40 okręgów wyborczych i wyłania się od 2 do 4 senatorów
- w wyborach do Senatu liczba senatorów wybieranych w poszczególnych województwach jest ustalana wg normy przedstawicielstwa jeśli wojew. nie ma samodzielnego okręgu to liczbę senatorów ustala się uwzględniając jednolitą normę przedstawicielstwa obliczaną przez podzielenie liczby mieszkańców woj. przez liczbę senatorów
-w wyborach do Senatu rejestruje się każdego z kandydatów oddzielnie
-w wyborach do Senatu zgłoszenie każdego kandydata wymaga poparcia około 3000 wyborców
-o kolejności decyduje porządek alfabetyczny
- w wyborach do Senatu wyborca głosuje na 1 listę zaznaczając X, ale może głosować na mniejszą liczbę kandydatów aniżeli wynosi liczba senatorów
-Za wybranych senatorów w danym okręgu to ci którzy otrzymali najwięcej liczby głosów

42. Kadencja Sejmu i Senatu
Kadencja to określony prawnie czas trwania pełnomocnictw tego organu a więc na okres na który został wybrany będzie sprawować swe funkcje w określonym składzie pochodzących z 1-ch wyborów.
Długość kadencji Sejmu i Senatu wybierana jest na 4-y lata co uzasadnione jest z polską tradycją. Nowa Kadencja Sejmu zaczyna się bowiem od zebrania się Sejmu na posiedzenie i trwa aż do Sejmu następnej kadencji. To powoduje nieprzerywalne istnienie parlamentu. Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu może nastąpić w sposób zwyczajny czyli po upływie kadencji, lub nadzwyczajny czyli przed upływem 4 lat.
43. Konstytucyjne przypadki przedłużenia i skrócenia kadencji parlamentu
Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu może nastąpić w sposób zwyczajny czyli po upływie kadencji, lub nadzwyczajny czyli przed upływem 4 lat. Ted 2 przypadek może mieć miejsce gdy Sejm podjął uchwalę o skróceniu swojej kadencji większością głosów 2/3 głosów ustawowej liczby posłów wtedy mówimy o samorozwiązaniu, może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu. Z nadzwyczajnym i przedterminowym skróceniem kadencji możemy mieć do czynienia na mocy decyzji Prezydenta RP. To jest najostrzejszy sposób ingerencji w autonomię parlamentu występuje w 2 przypadkach:
-fakultatywne skrócenie kadencji parlamentu może mieć miejsce wówczas gdy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia przez Radę Ministrów tego projektu.
-obligatoryjne skrócenie kadencji parlamentu następuje w razie nieudzielania Radzie Ministrów wotum zaufania.
Jednym ze skutków skrócenia kadencji Sejmu jest przedterminowe zarządzenie i przeprowadzenie wyborów parlamentarnych.
44. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu
Problemem związanym z przedwczesnym zakończeniem kadencji parlamentu jest to że wniesione inicjatywy ustawodawcze nie zostały w sposób ostateczny rozstrzygnięte. W tym zakresie w Polsce obowiązuje zasada dyskontynuacji oznaczająca że wraz z zakończeniem kadencji następuje przerwanie materialnej i personalnej ciągłości parlamentu. W odniesieniu do struktury wewnętrznej oznacza to zakończenie działalności jego wszystkich organów których skład zostanie wyłoniony przez Sejm nowej kadencji. Zasada ta skutkuje przerwaniem wszystkich postępowań które były prowadzone przez organ. a te wnioski postulaty są przedstawione nowym organom Sejmowym. Zasada dyskontynuacji nie została sformowana wprost w żadnym przepisie, nie ma zastosowania w stosunku do obywatelskiego projektu ustawodawczego.
45. Posiedzenia Sejmu i Senatu
Obradowanie Sejmu i Senatu na posiedzeniach jest zasadą konstytucyjną. Posiedzenia to obrady, objętych jednym i tym samym porządkiem. Porządek dzienny ustalają Marszałek Sejmu i Senatu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez prezydia lub uchwały izb. Jedynie 1-e w kadencji posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów i jest ono poświęcone na odebranie ślubowania od nowo wybranych posłów senatorów oraz na dokonanie wyboru marszałka, wicemarszałków, sekretarzy Sejmu i Senatu. Konstytucja ustala zasadę jawności posiedzeń, chyba że są utajnione ze względu na dobro państwa co wymaga podjęcia uchwały bezwzględną większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Bezwzględna większość głosów oznacza, iż liczba głosów „za” musi być większa niż suma głosów „przeciw” i wstrzymujących się.
46. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego i jego cechy
Mandat jest to udzielone na określony czas przeważnie w wyborach pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli narodu.
Charakteryzuje konstrukcję mandatu wg regulacji konstytucyjnej należy stwierdzić że jest on:
a) generalny czyli poseł wyraża wolę całego narodu rola ślubowania nakazuje „wykonywać obowiązki wobec narodu” mają kierować się dobrem narodu
b) niezależny czyli parlamentarzystów nie interesują instrukcje wyborców nie mają też wobec nich żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców mają informować o swojej pracy i działalności swojego organu do którego zostali wybrani
c) nie odwoływalny wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa
Brak możliwości odwoływania przedstawicieli do Sejmu i Senatu nie oznacza jednak że są oni w ogóle nieodpowiedzialni, muszą sprostać określonym kryterium linii działania politycznego, skuteczności działania, kompetencyjności jest ona egzekwowana przez partie polityczne. Początkiem trwania mandatu jest dzień ogłoszenia wyników wyborów, posłem, senatorem jest się przed złożeniem ślubowania.
47. Incompatibilitas parlamentarna
Incompatibilitas został ujęty w Konstytucji przez pryzmat 2 sytuacji: niepołączalności mandatu i zakazu sprawowania mandatu. Rozróżnienie jest konieczne bo w przypadku niepołączalności mandatu deputowani mogą być powoływani na określone stanowiska państwowe i wtedy ich mandat wygasa. Ścisła Incompatibilitas obejmuje obecne stanowiska Prezesa NIK, Prezesa NBP, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członków Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiT, ambasadora. Z ustawy o wykonaniu mandatu posła wynika że w okresie sprawowania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NIK-u, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w biurze KRRiT, w Krajowym Biurze Wyborczym, Państwowej Inspekcji Pracy. Z kolei nie mogą sprawować mandatu parlamentarnego przedstawiciele realizujący 2 funkcje sędziów i prokuratorów, oraz 4 służb cywilnej, czynnej służby wojskowej, policji i ochrony państwa. Nie ma żadnych przeszkód prawnych aby osoby które wykonują właśnie taki zawód mogły kandydować do Sejmu, Senatu. Ale jeśli zostałyby wybrane muszą się zrzekną dotychczasowych funkcji lub wystąpić z tej służby.
48. Parlamentarny immunitet materialny
Immunitet to przywilej przysługujący ze względu na charakter wykonywanych funkcji oznaczający ujemną przesłankę procesową: ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności sądowej.
Immunitet materialny:
a) poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu w czasie jego trwania, ani po jej wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada wyłącznie przed Sejmem, Senatem a w przypadku naruszenia osób 3-ch może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Posłowie i senatorowie podobnie jak i inni sprawcy ponoszą odpowiedzialność za popełniane przez siebie czyny zabronione.
b) immunitet materialny obejmuje wyłącznie parlamentarzystów. Jest przywilejem wyjątkowym przysługującym wyłącznie członkom izb polskiego parlamentu.
c) Nowa Konstytucja nie wyłącza w ogóle immunitetu materialnego w razie naruszenia praw innych osób. Oznacza to, że do pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności za naruszenie tych praw potrzebna jest zgoda odpowiedniej izby co tym samym włącza ochronę praw osób trzecich do immunitetu nietykalności. Obecnie złożenie pozwu przeciwko parlamentarzyście który swoim czynem naruszył prawa innej osoby będzie dopuszczalne po uzyskaniu odpowiedniej izby parlamentu.
d) celem immunitetu jest ochrona swobody wypowiedzi parlamentarzysty, ochrona swobody parlamentarnej. żadne przepisy nie chronią jednak przed odpowiedzialnością regulaminową przed izbą. Nie może naruszać autonomii parlamentu.
e) Parlamentarny immunitet jest tzw. trwały, nie przestaje działać nawet po zakończeniu mandatu. Trwa od dnia : głoszenia wyników, aż do śmierci. Wygasa w skutek śmierci, utraty prawa wybieralności, pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem trybunału Stanu, złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego.
f) zakres ochrony immunitetem: będą objęte wszelkie wystąpienia wypowiedzi wnioski, głosowania, oświadczenia, a także inne formy komunikowania się przez posła lub senatora. Objęta jest immunitetem o ile jest związana z przedmiotem obrad parlamentu.
g) Sad Najwyższy (1994 r) twierdził że immunitet materialny wyłączający odpowiedzialność karną posła za działania wynikające z wykonania mandatu odnosi się nie tylko do jego udziału w obradach i pracach Sejmu oraz komisji sejmowych ale dotyczy również działalności zewnętrznej jeżeli mieści się w granicach członka parlamentu.
49. Parlamentarny immunitet formalny
Immunitet mówi o dwóch aspektach:
-procesowy-warunkiem pociągnięcia posła jest zgoda odpowiedniej izby.
-nietykalności oznaczający zakres ograniczenia wolności parlamentarzysty
immunitet formalny ma charakter względny, gdyż nie wyłącza czynu karalności popełnionego przez deputowanego, lecz stanowi tylko tzw. negatywną przesłankę procesową. Cechuje się cechą nietrwałości, gdyż obowiązuje tylko w okresie trwania mandatu tzn. od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu. Do zakresu formalnego nie wchodzi odpowiedzialność cywilna i zawodowa. Sejm lub Senat wyraża zgodę na pociągnięcie posła senatora do odpowiedzialności karnej za popełniony czyn w drodze uchwały podjętej bezwzględną liczbą głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów. Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła, senatora do pociągnięcia odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości- Prokurator Generalny a wniosek o wyrażenie zgody składa oskarżyciel prywatny, po wniesieniu sprawy do sądu. Tan drugi wniosek podpisuje i sporządza adwokat prawny. Nowa regulacja konstytucyjna dopuszcza możliwość zrzeszenia się gwarancji płynących z immunitetu formalnego. Postępowanie wszczęte wobec osoby przed dniem wyborów posła ulega na żądanie sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Poseł nie może być aresztowany i zatrzymany bez zgody Sejmu z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do prawidłowego toku sprawy. O zatrzymaniu zawiadamia się Marszałka Sejmu, który może żądać wypuszczenia go z aresztu. O toczących się przeciwko posłom postępowaniu karnym Minister dowiaduje się po 60 dniach od ogłoszenia wyników wyborów. Parlamentarzystom przeciwko którym toczy się sprawa karna przysługuje prawo o wystąpienie z wnioskiem do Sejmu Senatu o zawieszenie postępowania karnego do wygaśnięcia mandatu.
50. Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej przez parlamentarzystów
Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać takiego majątku.
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r mówi że posłowie i senatorowie:
-nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego
-nie mogą być członkami zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani być pełnomocnikami handlowymi podmiotów gospodarczych
-nie mogą posiadać pakietu większego niż 10% udziałów lub spółkach w prawa handlowego.
Na parlamentarzyście stoi obowiązek złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym zawierającym informacje o zasobach pieniężnych nieruchomościach udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. „Ustawa antykorupcyjna’’ wprowadziła instytucję Rejestru korzyści prowadzonego przez marszałków izb do którego posłowie zgłaszają informację o korzyściach materialnych swoich i małżonków.
51. Formy organizowania się posłów i senatorów w parlamencie
Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby, koła i zespoły. Nie są to organy izb tylko formy samoorganizacji dla celów wynikających z realizacji mandatu. W Sejmie klub może utworzyć 15 posłów, a w Senacie 7 Senatorów: koła liczą minimum 3 posłów lub senatorów. Podstawą tworzenia kół jest przynależność polityczna ich członków. Poseł może należeć do tylko 1 klubu lub koła poselskiego (senackiego). Grupie 15 posłów przysługuje prawo wnoszenia projektów ustaw i uchwał. Istotnym przywilejem wynikającym z utworzenia klubu jest to że jego przewodniczący lub zastępca wchodzi z urzędu w Skład Konwentu Seniorów. Wnioski klubów poselskich brane są pod uwagę przez prezydia komisji przy opracowywaniu projektów planów pracy komisji oraz ustalenia porządków dziennych posiedzeń. Zasada polityczna to podstawa do utworzenia kół poselskich. Utworzenie koła przez grupę posłów od 3-14 lub senatorów od 3-6 deklarujących podobne zasady polityczne ma swoje uzasadnienie. Koła nie posiadają identycznych uprawnień jak kluby. Mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Regulamin Sejmu zapewnia kołom prawo do wyrażania opinii. np. w sprawie udzielenia posłowi urlopu od wykonywania obowiązków poselskich. Posłowie i senatorowi mogą na zasadach innych niż polityczne tworzyć zespoły poselskie, przynależność do zespołu nie wyklucza przynależności do kola lub zespołu. W skład zespołów poselskich lub senatorskich wchodzą parlamentarzyści reprezentujący zróżnicowane opcje polityczne.
52. Pozycja prawna Marszałka Seniora
Marszałkowie ci powoływani są przez Prezydenta RP; Sejmowy marszałek-Senior powoływany jest z pośród najstarszych wiekiem posłów, a do pełnienia funkcji Marszałka-Seniora w Senacie, Prezydent powołuje najstarszego wiekiem senatora. Do ich zadań należy otwarcie pierwszego posiedzenia 1-wsze posiedzenie Sejmu otwiera zawsze Marszałek-Senior, 1-wsze posiedzenie Senatu otwiera Prezydent w razie jego nieprzybycia otwiera Marszałek-Senior. do jego zadań należy przeprowadzenie złożenia ślubowania poselskiego senatorskiego oraz wybór przy pomocy powołanych przez nich w tym celu sekretarzy (najmłodsi wiekiem posłowie, senatorowie)- Marszałków Sejmu i Senatu. Na tym kończy się rola Marszałków-Seniorów i wyjątkowo, gdyby w trakcie kadencji Sejmu lub Senatu wygasły mandaty Marszałka i wszystkich wicemarszałków, to właśnie do Marszałka-Seniora należałoby przeprowadzenie nowych wyborów. Podobnie, gdy 1-wsze posiedzenie uległo z jakiś przyczyn przerwaniu przed dokonaniem wyboru marszałka to do wznowienia obrad uprawniony jest Marszałek-Senior.
53. Tryb wyłaniania i kompetencje Marszałka Sejmu i Senatu
Marszałek jest jednoosobowym kierowniczym organem izby. Marszałek Sejmu wybierany jest przez Sejm z grona posłów, a Senatu przez senat z grona senatorów. Obaj wybierani są bezwzględną większością głosów, ale Marszałek Senatu wybierany jest w głosowaniu tajnym a Sejmu imiennym. Jeżeli w głosowaniu żaden nie uzyska wymaganej liczby głosów przeprowadza się kolejne tury głosowania, usuwając z listy kandydata który miał najmniejszą liczbę głosów. Do marszałka sejmu należy obowiązek zastępowania Prezydenta gdy ten urząd ten jest nie obsadzony lub Prezydent przejściowo nie może sprawować urzędu, Marszałek Senatu przejmuje to uprawnienie w sytuacji gdy Marszałek sejmu nie może wykonywać obowiązków prezydenta. konstytucja wyłącznie w gestii Marszałka sejmu złożyła prawo do występowania do trybunału konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia zaistnienia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta. Ma prawo do zarządzania wyborów prezydenckich, wyrażanie opinii w sprawie przedterminowego skrócenia kadencji Sejmu (M Senatu ma też takie prawo), prawo do wyrażenia Prezydentowi opinii w sprawie podpisania przez głowę państwa ustawy z pominięciem przepisów uznanych przez Trybunał konstytucyjny za sprzeczne z konstytucja. Może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie posła do odpowiedzialności za naruszenie ustawy o działalności gospodarczej i płynących z niego korzyści. Marszałek sejmu przewodniczy obradom sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje sejm na zewnątrz. Zwołuje obrady, prawo żądania natychmiastowego zwolnienia zatrzymanego posła, który został ujęty na gorącym uczynku. przewodniczy czuwa nad ich tokiem, Praca Marszałka sejmu i Senatu nie różnią się od siebie. Marszałek senatu ma prawo do prowadzenia spraw z zakresu stosunków z organami Unii Europejskiej, regulamin Senatu podkreśla jego rolę w zakresie sprawowania nadzoru nad pracami komisji senackich, i zlecania im rozpatrzenia określonych spraw.
54. Skład i kompetencje Prezydium Sejmu i Senatu
W skład prezydiów wchodzą: marszałek, wicemarszałkowie, głosem doradczym są Szefowie Kancelarii Sejmu i Senatu.
Kompetencje prezydiów:
a) związane z tokiem prac izb- prawo do ustalania planów pracy izb, po zasięgnięciu opinii Konwentów Seniorów, ustalanie tzw. tygodni posiedzeń z wyprzedzeniem 3-miesięcznym, dokonywanie wykładni regulaminów po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich.
b) wobec komisji izb- organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania, możliwość zlecania im rozpatrzenia spraw, ustalenia zasad przeprowadzenia kontroli przez komisje sejmowe, wyrażanie zgody na powołanie podkomisji stałej.
c) w stosunku do posłów lub senatorów- prawo do ustalania zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu oraz jego organów, powoływania doradców oraz korzystania z opinii i ekspertyz, kierowania do rozpatrzenia przez Komisję Regulaminową i Spraw Poselskich oraz Komisję Regulaminową Etyki i Spraw Senatorskich w stosunku do których przedstawiono zarzut że nie wykonują obowiązków poselskich.
Porządek dzienny oraz terminy posiedzeń prezydiów izb ustalają marszałkowie. Prezydia podejmują uchwały zwykłą większością głosów
55. Skład i kompetencje Konwentu Seniorów w Sejmie i Senacie
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie 2 klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W skład Konwentu Seniorów w Sejmie wchodzą: Marszałek i wicemarszałkowie oraz przewodniczący i wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień poselskich, klubów parlamentarnych, jeżeli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. W skład konwentu Seniorów w Senacie wchodzą członkowie prezydium Senatu oraz senatorowie, przedstawiciele klubów senackich, parlamentarnych. Zakres zadań polega na udzielaniu organizacyjno-gospodarczej pomocy organom wewnętrznego kierownictwa oraz usuwaniu możliwości zaistnienia konfliktów w toku obrad plenarnych. Do zadań realizowanych przez Konwent Seniorów zalicza się opiniowanie w szczególności:
-projektów planów prac Sejmu
-projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i terminów ich odbywania
-wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów
-zadań i przebiegu pracy Kancelarii Sejmu
Posiedzenia Konwentu Seniorów zwoływane są przez marszałków z ich własnej inicjatywy, inicjatywy prezydiów.
56. Rodzaje komisji sejmowych i ich kompetencje
Komisje Sejmowe są organami powołanymi do rozpatrywania i przygotowania spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu. Konstytucja mówi że w Sejmie powoływane są: komisje stałe, nadzwyczajne, oraz śledcze. Komisja śledcza powoływana jest wyłącznie przez Sejm do zbadania określonej sprawy czyli jej wyjaśnienia. Komisje stałe są tymi wewnętrznymi organami izb, których powoływanie jest obowiązkowe: funkcjonują one przez cały czas trwania kadencji izb. Ze względu na kryterium zakresu tej komisji dzielimy na resortowe (problemowe) oraz wiodące. Resortowe pokrywa się z obszarem zainteresowania jednego lub kilku działów administracji (np. Komisja administracji i Spraw Wewnętrznych, Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi itd.) Komisje wiodące zakres ich działania realizowany jest przez izby kompetencji (np. w Sejmie Komisja odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Etyki Poselskiej, komisja regulaminowa i Spraw Poselskich). Komisja nadzwyczajna jest powoływana dla rozpatrzenia określonego zagadnienia i kończy swoją działalność z chwilą zakończona swej misji, czyli złożenia sejmowi, senatowi sprawozdania. Celem jej utworzenia jest rozstrzygnięcie określonej doraźnej kwestii.
57. Pozycja prawna sejmowej Komisji do Spraw Unii Europejskiej
Duże znaczenie wśród komisji ma Komisja Do Spraw Unii Europejskiej. Należą do niej sprawy związane z członkostwem w Unii Europejskiej, wyrażaniu opinii na temat projektów aktów prawnych Unii, projektów umów międzynarodowych których stroną mają być Unia Europejska, Wspólnoty Europejskie lub ich państwa członkowskie, oraz planów pracy Rady unii , rocznych planów legislacyjnych Komisji Europejskiej. Do komisji tej Marszałek Sejmu kieruje po otrzymaniu:
-informacje Rady Ministrów o udziale Rzeczypospolitej w pracach Unii
-dokumenty Unii podlegające konsultacjom z państwami członkowskimi oraz ich oceny na ten temat
- plany pracy Unii , roczne plany komisji Europejskiej
- projekty aktów prawnych Unii-projekty decyzji przedstawicieli rządów państw członkowskich
-projekty umów międzynarodowych
-akty Unii mające zastosowanie dla prawa w Unii
-propozycje kandydatur na stanowiska członka Komisji Europejskiej, członka Trybunału Obrachunkowego, sędziów Trybunału Sprawiedliwości.
-informacje Rady Ministrów jakie ma zająć podczas rozpatrywania projektu w Radzie Unii
58. Tryb powoływania i zadania sejmowej komisji śledczej
Komisja śledcza może być powoływana w sejmie, do zbadania określonej sprawy. Komisję śledcza powołuje sejm w drodze uchwały podjętej bezwzględną ilością głosów. Uchwała komisji określa zakres jej działania może również określać jej zasadę zadania, oraz termin złożenia sprawozdania. Ustawa wprowadza incompatibilitas mandatu poselskiego z członkostwem w komisji o ile badana sprawa dotyczy bezpośrednio posła, może nastąpić wniosek posła w celu złożenia zeznań lub innej osoby która jest wezwana. Komisja ma prawo wzywania osób celem złożenia zeznań: osoby związane mają obowiązek przed nią się stawić osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika. Komisji przysługuje prawo do zwrócenia się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności/; w tych czynnościach może brać udział członek komisji. Jeżeli komisja uzna że dokonane przez nią ustalenia uzasadniają postawienie Prezesowi Rady NIK, Prezesowi NBP, Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych, Prezesowi Rady Ministrów zarzutu przez nich popełnionego w zakresie swojego urzędowania występuje ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie ich do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu. Po zakończeniu swojej działalności komisja przekazuje swoje Marszałkowi sejmu sprawozdanie ze swojej działalności. Komisji śledczej nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza i uchwałodawcza.
59. Funkcja ustrojodawcza parlamentu
Funkcja ustrojodawcza może być realizowana w różnych formach. Może dotyczyć uchwalenia nowej konstytucji, dokonywania rewizji konstytucji lub wprowadzenia nowelizacji. Z inicjatywą zmiany ustawy zasadniczej może wystąpić co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senat lub prezydent RP. Może to nastąpić w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez senat. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przełożenia sejmowi projektu. Ustawa o zmianie konstytucji ma być uchwalona przez sejm większością głosów co najmniej 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, oraz przez senat bezwzględną liczba głosów przy quorum wynoszącym również połowę większości głosów. Konstytucja daje szczególną ochronę przepisów zawartych w rozdziale I, II, III uchwalenie przez sejm ustawy zmieniającej przepisy tych rozdziałów może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia od dnia po 1-ym odczytaniu projektu tej ustawy. Podmioty w którym przysługuje prawo inicjatywy zmiany konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta jeżeli opowie się za nią większość głosujących. Po uchwaleniu ustawy o zmianie konstytucji marszałek sejmu przedstawia prezydentowi RP ustawę do podpisu. Prezydent nie ma możliwości zastosowania weta i obowiązany jest w terminie do 21 dni podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP
60. Etapy trybu ustawodawczego
Na tryb ustawodawczy składa się ogół parlamentarnych jak i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia tycz aktów do skutku. Aktualny tryb ustawodawczy składa się z następujących etapów:
-wykonanie inicjatywy ustawodawczej
-rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm w 3 czytaniach
- rozpatrzenie ustawy przez Senat z możliwością zgłaszania poprawek bądź wnioskowania o odrzucenie ustawy
-rozpatrzenie przez Sejm stanowiska Senatu
-podpisanie ustawy przez Prezydenta RP
-ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw
61. Pojęcie prawa inicjatywy ustawodawczej
Pod pojęciem inicjatywy ustawodawczej należy rozumieć przysługującą określonym prawnie (najczęściej konstytucyjnie) podmiotom kompetencje do przedłożenia parlamentowi projektu ustawy z tym skutkiem prawnym że parlament zobowiązany jest ten projekt rozpatrzyć w przewidzianym trybie.
62. Tryb podejmowania inicjatywy ustawodawczej przez senat
inicjatorem projektu ustawy może być komisja senacka lub co najmniej 10 senatorów. Wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem ustawy składa się w formie pisemnej do marszałka Senatu do projektu dołącza się uzasadnienie. Rozpatrywanie projektu odbywa się w 3 czytaniach. Marszałek Senatu kieruje projekt ustawy do właściwych komisji w tym do komisji ustawodawstwa i praworządności. W pierwszym czytaniu projekt ustawy- obradują nad nim wspólnie. Komisjom tym przysługuje prawo zwracania się do innych komisji o wyrażenie opinii o projektu lub jego części. Pierwsze czytanie przeprowadza się nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia doręczenia senatorom projektu ustaw. Po rozpatrzeniu projektu ustawy przygotowują w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące wspólne sprawozdanie w którym przedstawiają wniosek o 1) przyjęcie projektu bez poprawek, 2) przyjęcie projektu z poprawkami 3) odrzucenie projektu. Na posiedzeniu Senatu sprawozdanie komisji przedstawia wybrany z ich składu senator sprawozdawca. Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Senatowi sprawozdania projektu ustawy, przeprowadzenie dyskusji oraz zgłaszanie wniosków. Drugie czytanie kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji w celu ustosunkowania się do zgłoszonych w toku dyskusji wniosków, jeżeli w trakcie dyskusji nikt nie złoży wniosku przeciwnego do wniosku przedstawionego przez komisje w sprawozdaniu, Senat przystępuje niezwłocznie do 3-o czytania. Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie senatowi dodatkowego sprawozdania komisji, głosowanie.
63. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
Określenie sposobu wykonania prawa ustawodawczej przez obywateli daje ustawa z dnia 24 czerwca 1999 roku o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Dwie regulacje przedmiotowe: 1-a polega na wyłączeniu obywateli z prawa inicjowania projektu ustawy o zmianie konstytucji. 2- sprowadza się do wyłącznych uprawnień Rady Ministrów w przedmiocie wznoszenia projektów ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo. Przepisy ustawy mówią że czynności związane z przygotowaniem projektu ustaw, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną a także organizacją zbierania podpisów obywateli popierających projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej (KIU) utworzony przez min 15 obywateli polskich. Po zebraniu 1000 podpisów popierających projekt pełnomocnik KIU zawiadamia Marszalka Sejmu o utworzeniu komitetu oraz dostarcza projekt ustawy. Po otrzymaniu postanowienia marszałka Sejmu o przyjęciu zawiadomienia lub postanowienia Sądu Najwyższego uwzględniającego skargę KIU ogłasza w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim fakt nabycia osobowości prawnej. Wydatki związane z wykonywaniem inicjatywy ustawodawczej przez obywateli pokrywa KIU może organizować zbiórki publiczne, pieniądze nie mogą pochodzić ze środków finansowych. Ustawa wprowadza zasadę jawności finansowania wykonywania inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.
64. Elementy wymagane w uzasadnieniu projektu ustawy
Szczegółowy katalog wymogów, które powinny być zawarte w uzasadnieniu projektu należy:
a) wyjaśnić potrzebę i cel wydania ustawy
b) przedstawić rzeczywisty stan w dziedzinie która ma być unormowana
c) wykazać różnicę między stanem dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
d) przedstawić przewidywalne skutki społeczne gospodarcze finansowe prawne
e) wskazać źródło finansowania jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążanie budżetu państwa
f) przedstawić założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych
g) dołączyć oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej albo oświadczenie że przedmiot pr9ojektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii.
Do uzasadnienia projektu ustawy wykonującej prawo Unii wniesionego przez Radę Ministrów dołącza się projekty aktów wykonawczych których obowiązek wydania przewiduje projekt ustawy. Uzasadnienie powinno przedstawiać wyniki przeprowadzonych konsultacji oraz informować o przedstawionych wariantach i opiniach.
65. Pierwsze czytanie projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu i na posiedzeniu komisji sejmowych
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Obowiązkowe pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu dotyczy projektów ustaw: o zmianie konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyborów prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego. Pierwsze czytanie może odbyć się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja postanowią inaczej. W sytuacji gdy pierwsze czytanie ma miejsce na posiedzeniu sejmu to ogranicza się głównie do:
- uzasadnienia projektu przez ustawodawcę
-debaty w sprawie ogólnych zasad projektów
- pytań posłów i odpowiedzi wnioskodawcy.
Pierwsze czytanie na posiedzeniu sejmu może zakończyć się przegłosowaniem wniosku o odrzucenie projektu w całości lub też skierowaniem do komisji. O ile nie wystąpi ta 2-a sytuacja co do dalszych prac nad projektem będą miały zastosowanie te same przepisy regulaminowe które określają procedurę postępowania przewidzianą dla projektów kierowanych bezpośrednio w pierwszym czytaniu kierowaną do właściwych komisji sejmowych.
Pierwsze czytanie komisji ma na celu nie tylko rozpatrzenie ogólnych zasad projektu ustawy lecz także regulacji szczegółowych. O posiedzeniu komisji na którym odbywać się ma pierwsze czytanie zawiadamia się wszystkich posłów każdy poseł może wziąć w nim udział oraz napisać pisemnie uwagi lub propozycje poprawek. Komisje do których został skierowany do rozpatrzenia projekt ustawy obradują nad nim wspólnie. Do szczegółowego rozpatrzenia projektu komisje mogą także powołać komisję która następnie przedstawia komisjom sprawozdanie o rozpatrzonym projekcie. Podczas posiedzeń tych organów mogą być również wysłuchiwane opinie zaproszonych ekspertów. Komisje do których został skierowany projekt przedstawiają sejmowi wspólne sprawozdanie: w nim mogą komisje przedstawić projekt:
- przyjęcie projektu bez poprawek
- przyjęcie projektu z określonymi z poprawkami w formie tekstu jednolitego projektu
- odrzucenie projektu
66. Rola sejmowej komisji ustawodawczej w postępowaniu z projektami ustaw
komisja ustawodawcza została zniesiona na początku III kadencji w 1997 roku co okazało się rozwiązaniem błędnym i Sejm IV kadencji powołał ją ponownie do życia w 2001 roku. Aktualnie do jej zakresu działania należą sprawy problematyki legislacyjnej i spójności prawa, współdziałania w organizowaniu procesu ustawodawczego i zapewnienia jej prawidłowości rozpatrywania projektu ustaw i uchwał o szczególnym znaczeniu prawnym lub o stopniu złożoności legislacyjnej, sprawy związane z postępowaniem TK oraz wynikające z orzecznictwa TK, a także współudział w przeprowadzeniu kontroli wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwal Sejmu oraz koordynacja tych działań. Projekt ustawy może być skierowany do Komisji Ustawodawczej i wówczas sposób jej działania jest taki sam jak innych komisji sejmowych merytorycznie właściwych, opiniujących przedłożone projekty. Jeśli jednak projekt został skierowany do innej komisji to Prezydium komisji ustawodawczej może wyznaczyć członów komisji przedstawicieli którzy uczestniczą w posiedzeniach komisji do których projekt został skierowany. Jeżeli przedłożone przez nich wnioski lub poprawki nie zostaną uwzględnione przez komisje właściwe to komisja ustawodawcza może zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie przez komisje pracujące nad projektem.
67. Prace w komisjach nad projektem ustawy między pierwszy a drugim czytaniem
Po opracowaniu sprawozdania przez komisję może się odbyć drugie czytanie. Przeprowadza się je zawsze na posiedzeniu Sejmu nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji, chyba że sejm postanowi inaczej, w szczególnie uzasadnionych wypadkach Sejm może skrócić postępowanie z projektami ustaw i przystąpić do drugiego czytania:
- niezwłocznie po zakończeniu pierwszego bez odsyłania projektu do komisji
- niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania komisji
68. Drugie czytanie projektu ustaw
drugie czytanie obejmuje:
a) przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, wygłaszanego przez posła sprawozdawcę: w sprawozdaniu tym można przedstawiać inne wnioski niż umieszczone w sprawozdaniu komisji
b) przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków poprawki może zgłaszać wnioskodawca oraz grupa co najmniej 15 posłów. W sytuacji wnioskowania przez komisje o odrzuceniu ustawy, przedstawiane jest sprawozdanie komisji o projekcie ustawy, a następnie przeprowadza się debatę bez prawa zgłaszania wniosków i poprawek. Gdyby Sejm oddalił przedstawiony w sprawozdaniu komisji wniosek o odrzuceniu projektu, to ów projekt kieruje się ponownie do komisji, które go rozpatrywały celem sporządzenia poprawionego sprawozdania. Odesłanie projektu ustawy ponownie do ponownie do komisji następuje także wówczas gdy w toku drugiego czytania zostały zgłoszone poprawki i wnioski. W takiej sytuacji kierując się przeprowadzoną debatą, wnioskami Komisji Ustawodawczej oraz wnioskami mniejszości przygotowują dodatkowe sprawozdanie. Rozpatrzenie przez Sejm poprawionego lub dodatkowego odbywa się po doręczeniu go posłom.
69. Trzecie czytanie projektu ustaw
Trzecie czytanie obejmuje:
a) przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas 2-o czytania
b) głosowanie
Porządek głosowania jest następujący:
a) głosowanie wniosku o odrzucenie w projektu w całości, jeżeli wniosek taki został postawiony
b) głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów, przy czym w 1-j kolejności głosuje się poprawki których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach
c) głosowanie projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisję ze zmianami wynikającymi z przegłosowania poprawek.
70. Prace w Senacie nad ustawą uchwaloną przez Sejm
Senat w terminie 30 dni od przesłania ustawy przez Marszałka Sejmu może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uważa się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje tekst ustawy uchwalonej przez Sejm do właściwych komisji senackich. Komisje te po rozpatrzeniu ustawy przygotowują w terminie nie dłuższym niż 18 dni projekt uchwały Senatu w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm, w którym proponują: a) przyjęcie ustawy bez poprawek, b) wprowadzenie do jej tekstu poprawek, c) odrzucenie ustawy. Następnie odbywa się posiedzenie Senatu, debata i głosowanie. Uchwała Senatu podejmowana jest większością głosów przy quorum wynoszącym co najmniej połowę ustawowej liczby senatorów. Uchwała ta jest przekazywana Marszałkowi Sejmu.
71. Tryb rozpatrywania przez Sejm stanowiska Senatu do ustawy uchwalonej przez Sejm
Termin w której Sejm powinien zając stanowisko wobec podjętej uchwały Senatu jest nie określony. Potrzeba rozpatrzenia prze Sejm stanowiska Senat występuje wtedy, gdy Senat zaproponował poprawki do ustawy lub też wniósł o jej odrzucenie. Uchwałę taką Marszałek Sejmu kieruje do rozpatrzenia przez komisje, które projekt ustawy rozpatrywały. Do udziału w posiedzeniu, komisja zaprasza senatora sprawozdawcę, reprezentanta komisji senackiej. Rozpatrzenie sprawozdania przez Sejm może odbyć się nie wcześniej niż 3 dnia od doręczenia posłom tego sprawozdania, chyba że Sejm postanowił inaczej. Uchwałę Senatu o odrzucenie ustawy lub poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów, w obecności ponad połowy ustawowej liczby posłów. Niezwłocznie po ustaleniu tekstu ustawy w wyniku rozpatrzenia uchwały Senatu albo po uzyskaniu informacji o przyjęciu ustawy przez Senat, bądź po bezskutecznym upływie terminu do podjęcia uchwały przez Senat, Marszałek Sejmu przesyła ją Prezydentowi, tekst ustawy przytwierdzony jest swoim podpisem.
72. Podpisanie ustawy/ uprawnienia przysługujące Prezydentowi RP/
Konstytucja wyznacza Prezydentowi 21 dni na podpisanie ustawy. Prezydent może jednak odmówić podpisania ustawy i wystąpić z wnioskiem do Sejmu w celu ponownego jej rozpatrzenia, co w praktyce określa się jako „weto prezydenckie”, „weto ustawowe”. Jeśli to nastąpi Marszałek Sejmu kieruje ustawę oraz wniosek Prezydenta do tych komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Senat. Odrzucenie weta ustawodawczego następuje wtedy, gdy Sejm ponownie uchwali ustawę większością 3/5 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów. O fakcie Marszałek sejmu niezwłocznie powiadamia Prezydenta, który w tej sytuacji zobowiązany jest do podpisania ustawy w ciągu 7 dni i zarządzanie jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP. Prezydent może przed podpisaniem ustawy wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zbadania jej zgodności z konstytucją. Jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z Ustawą Zasadniczą, to Prezydent bezwzględnie jest upoważniony do jej podpisania co nie oznacza później że w trybie kontroli nie będzie mógł jej zakwestionować przed tym organem. Jeśli TK uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją Prezydent obowiązany jest do odmówienia podpisania i spowoduje zamknięcie postępowania ustawodawczego. Wystąpienie Prezydenta o przedstawienie opinii w sprawie ustawy której poszczególne przepisy TK uznał za niezgodne z konstytucją. Komisje w ciągu 14 dni obowiązane są przedstawić Marszalkowi stanowisko co do celowości zwrócenia ustawy Sejmowi albo podpisania jej przez Prezydenta z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne. Usunięciem niezgodności- w wypadku zwrócenia przez Prezydenta- jest uchwalenie tekstu odpowiednich zmian przepisów uznanych prze TK za niezgodne z ustawą zasadniczą z zachowaniem ich dotychczasowego zakresu przedmiotowego.
73. Tryb uchwalania ustaw pilnych
Prawo uznania uchwalonego projektu ustaw za pilny przysługuje wyłącznie Radzie ministrów. Procedury dotyczące zastosowania pilnej ścieżki Sejmu i Senatu:
a) Marszałek sejmu zarządza drukowanie pilnych projektów ustaw niezwłocznie po ich otrzymaniu i może postanowić o przeprowadzeniu 1-o czytania na posiedzeniu Sejmu lub komisji bez zachowania terminu wymaganego do odbycia do odbycia 1- o czytania.
b) kierując pilny projekt ustawy do komisji, Marszałek Sejmu ustala im jednocześnie termin przedstawienia sprawozdania nie dłuższy niż 30 dni
c) pilny projekt ustawy Marszałek sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji.
d) Marszałek Sejmu odmawia poddania pod glosowanie poprawki dotyczącej pilnego projektu ustawy, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej
e) uchwalona przez Sejm ustawa pilna przesyłana jest przez Marszałka niezwłocznie nie później niż 3 dni od dnia uchwalenia Marszałkowi Senatu i Prezydentowi
f) termin rozpatrzenia ustawy przez senat to 14 dni a termin podpisania przez prezydenta to 7 dni
g) uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania określonych zmian w uchwalonej ustawie pilnej lub jej odrzucenie, Sejm rozpatruje na najbliższym posiedzeniu
h) tekst ustawy pilnej ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi
i) Gdy prezydent nie podpisze Prezydium sejmu ustala tok prac o ponowne rozpatrzenie ustawy.
74. Tryb uchwalania ustawy budżetowej
Ustawa budżetowa jaj inicjatywa ustawodawcza przysługuje radzie Ministrów, która obowiązana ją przedłożyć Sejmowi projekt najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego a następnie kieruje do komisji finansów publicznych oraz innych właściwych komisji sejmowych rozpatrując kolejne części budżetowe. do komisji tych Marszałek sejmu kieruje przedłożone przez najwyższą Izbę Kontroli uwagi do sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa. szczególną rolę odgrywa KFP do której komisje przekazują wnioski opinie i propozycje poprawek. komisja ta przedstawia sprawozdanie:
a) w sprawie przyjęcia projektu ustawy budżetowej bez poprawek
b) przyjęcia z poprawkami
KFP nie może wnosić o odrzucenie projektu ustawy budżetowej. Do procedur ustawy budżetowej należy:
a) Senat w sprawie uchwały budżetowej podejmuje w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej przez Marszałka Sejmu. Ustawa kierowana jest do Senatu tam rozpatrywana. Komisje przekazują swoje opinie Komisji Gospodarki , która na jej podstawie przygotowuje projekt uchwały Senatu. Senat nie ma prawa wnioskowania o odrzucenie ustawy budżetowej.
b) Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni
c) w przypadku zwrócenia się prze Prezydenta do TK w sprawie ustalenia zgodności z konstytucją TK orzeka w tej sprawie nie później niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku.
d) konsekwencją nie przedłożenia Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej- w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożeniu Sejmowi projektu ustawy- może być skrócenie kadencji/.
75. Tryb uchwalania ustaw wykonujących prawo Unii Europejskiej
a) Rada Ministrów wnosząc projekt ustawy deklaruje czy jest to projekt ustawy wykonującej prawo unii.
b) przed przystąpieniem do rozpatrzenia projektu ustawy, właściwa komisja ustala harmonogram prac nad tym projektem zgodny z kalendarzem prac w Sejmie i przesyła go Marszałkowi
c) poprawkę do ustawy wykonującej prawo UNII może, na posiedzeniu komisji zgłosić grupa co najmniej 3 posłów w formie pisemnej
d) propozycje poprawek odrzucone przez komisję po ich ogłoszeniu w formie pisemnej na żądanie co najmniej 3 wnioskodawców, zamieszcza się w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości: dotyczy konkretnego przepisu lub jego części powinien zawierać wynikające z tego wniosku konsekwencje dla tekstu projektu ustawy wykonującej prawo UNI
e) przyjęcie przez komisję wniosku o odrzucenie projektu ustawy wykonujący prawo Unii następuje bezwzględna liczbą głosów.
f) drugie czytanie projektu takiej ustawy odbywa się na posiedzeniu Sejmu najbliższym po doręczeniu posłom sprawozdania komisji chyba że Marszałek Sejmu ustali późniejszy termin
g) rozpatrzenie poprawek Senatu następuje na posiedzeniu Sejmu najbliższym po jej doręczeniu.
76. Tryb uchwalania kodeksów
Znowelizowany w 1995 roku regulamin Sejmu wprowadza szczególny rodzaj procedury ustawodawczej z projektami kodeksów, dotyczy projektów nowych kodeksów, zmian kodeksów. Pierwsze czytanie projektu przepisów wprowadzających kodeks, odbyć się musi na posiedzeniu Sejmu i może być przeprowadzone najwcześniej 30 dnia od doręczenia posłom druku projektu. Pierwsze czytanie projektu zamian kodeksu lub projektu zmian przepisów wprowadzających kodeks może odbyć się nie wcześniej niż 14 dnia od dnia doręczenia posłom druku projektów do rozpatrzenia wyżej wymienionych projektów można powołać- przed pierwszym czytaniem projektu- komisję nadzwyczajną, która może wystąpić z wnioskiem o debatę na temat wybranych części kodeksu. Obowiązana jest również do powołania stałych ekspertów z których 1/3 wskazuje wnioskodawca. Przewodniczący komisji może powołać ekspertów do opracowania poszczególnych zagadnień. Komisja nadzwyczajna może przedstawić sejmowi sprawozdanie w formie zestawienia przyjętych przez nią poprawek odnoszących się do projektu wniesionego przez wnioskodawców. Wnioski odrzucone przez komisję mogą być zamieszczone w sprawozdaniu komisji. Drugie czytanie projektu może odbyć się nie wcześniej niż 14 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji.
77. Funkcja kontrola Sejmu/ omów formy kontroli
konstytucja powierza wykonywanie funkcji kontrolnej nad działalnością Rady Ministrów Sejmowi i dopuszcza jej sprawowanie tylko w zakresie określonym przepisami konstytucji i ustaw. realizacja funkcji kontrolnej nie może być łączona tylko i wyłącznie z Sejmem. Określone uprawnienia kontrolne wobec Rady Ministrów posiada także 2-a izba parlamentu w porównaniu z sejmem niewielkie. Kontrola ta realizowana przez:
a) Sejm działający in pleno. Formą kontroli Sejmu działającego in pleno nad działalnością Rady Ministrów jest udzielenie rządowi absolutorium. Na rządzie spoczywa obowiązek przedłożenia Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Innymi formami kontroli jest udzielenie jej wotum zaufania, możliwość wyrażania konstruktywnego wotum nieufności.
b) organ kontrolny NIK lub wewnętrzne organy pomocnicze. Najwyższa Izba Kontroli. Temu organowi sejm może zlecać przeprowadzenie ściśle określonych kontroli. Przedstawiciele NIK uczestniczący w posiedzeniach komisji sejmowych, mogą zgłaszać uwagi do sprawozdań i informacji przekładanych komisjom. Organami wewnętrznymi Sejmu powołanymi do sprawowania kontroli są komisje sejmowe. Większość z nich to komisje resortowe, komisje te posiadają uprawnienia kontrolne, w sprawach związanych z prowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, mogą samodzielnie przeprowadzać kontrole.
c) indywidualną działalność parlamentarzystów. Tradycyjnymi uprawnieniami kontrolnymi przysługującymi posłom jest prawo kierowania przez nich do członków Rady ministrów interpelacji i zapytań poselskich oraz wniosków o przedstawienie informacji bieżących i pytań w sprawach bieżących.
78. Dezyderaty i opinie komisji sejmowych
Dezyderaty zawierają postulaty komisji w określonych sprawach i mogą być skierowane do Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków tj. Prezesa RM, wiceprezesów, ministrów oraz przewodniczących określonych ustawowo komitetów, Prezesa NIK, NBP, Prokuratora Generalnego oraz Głównego Inspektora Pracy. Podjęte przez komisje dezyderaty przewodniczący komisji przekazuje Marszalkowi sejmu który przesyła je wskazanym organom. Adresaci dezyderatów nie mają obowiązku zastosowania się do nich, obowiązani są ustosunkować się do nich i pisemnie powiadomić marszałka Sejmu o zajętym stanowisku w ciągu 30 dni od daty otrzymania dezyderatu chyba że marszałek ustali inny termin. Odpowiedzi organów państwowych na dezyderaty są rozpatrywane na posiedzeniach komisji. W przypadku nie otrzymania odpowiedzi w terminie lub uznania otrzymanej odpowiedzi za niezadowalającą komisja może ponowić dezyderat, przedłożyć Marszalkowi sejmu wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającej lub przedłożyć sejmowi projekt odpowiedniej uchwały lub rezolucji. Rezolucją jest uchwała Sejmu zawierająca wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania.
Opinia komisji sejmowej zawiera stanowisko w określonej sprawie i może być skierowana do tych samych organów do których kieruje się dezyderaty a ponadto także do innych centralnych urzędów i instytucji państwowych. komisje uchwalają również sprawozdania w których ujmowane są wyniki przeprowadzonych przez nie kontroli. Są one przekazywane Marszałkowi Sejmu który zarządza ich doręczenie wszystkim posłom.
79. Interpelacje i zapytania poselskie
Interpelacja składana jest w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa. Powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytania oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego. Składa się ją w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu, treść podlega wstępnej kontroli przez Prezydium Sejmu. O treści przyjętych interpelacji Sejm dowiaduje się przez Marszałka sejmu na posiedzeniu.. Marszałek informuje również Sejm o nadesłanych odpowiedzialnych na interpelacje lub braku odpowiedzi. Interpelowany zobowiązany jest do udzielenia w formie pisemnej nie później niż 21 dni od dnia jej otrzymania: odpowiedź kieruje się na ręce Marszałka Sejmu który przesyła interpelowi odpis odpowiedzi. Tekst pisemnej odpowiedzi ogłasza się w załączniku do sprawozdania stenograficznego z posiedzenia Sejmu. W razie uznania interpelacji za niezadowalającą interpelant może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień na piśmie. Z wnioskiem takim można wystąpić tylko raz nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania niezadowalającej odpowiedzi. Dodatkowe wyjaśnienia udzielane są przez interpelowanego w terminie 21 dni.
Zapytania poselskie- składa się w sprawach o charakterze jednostkowym dotyczących prowadzonej przez Radę Ministrów polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową.
80. Informacje bieżące i pytania w sprawach bieżących
Informacje bieżące oraz pytania w sprawach bieżących stanowią przedmiot obrad na posiedzeniach Sejmu. Punkt porządku dziennego pytań w sprawach bieżących obejmuje 11 pytań. Prawo złożenia wniosku o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu przez członka Rady Ministrów informacji bieżącej, przysługuje klubowi oraz grupie co najmniej 15 posłów. Przedmiot wniosku o udzielenie informacji bieżącej ma dotyczyć spraw o zasadniczym charakterze i odnosić się do problemów związanych z polityką państwa. Wnioski te mogą być składane w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu do godziny 21. W sprawie przedstawionej informacji przeprowadza się dyskusję. Wystąpienia posłów nie mogą trwać więcej niż 2 minuty. Na zakończenie dyskusji głos ma: przedstawiciel wnioskodawców oraz przedstawiciele Rady Ministrów. Pytania w sprawach bieżących zadawane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej ustnej odpowiedzi.
81 Funkcja kreacyjna Sejmu i Senatu
Funkcja kreacyjna- to powołanie lun odwołanie określonych organów państwowych, bądź też wpływu na częściowy skład osobowy. Uprawnienia kreacyjne mogą być wykonywane:
1) samodzielnie przez sejm: należy zaliczyć:
a) wybór 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków Trybunału Stanu. Wyboru dokonuje się na wniosek Marszałka Sejmu albo co najmniej 35 posłów, bezwzględną większością głosów.
b) wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego sędziowie wybierani są indywidualnie przez Sejm na 9 lat, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
c) wybór 11 członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. 2 członków zgłasza Krajowa Rada Sądownictwa a pozostałych 9 Marszałek Sejmu lub co najmniej 35 posłów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów. Kadencja kolegium trwa 7 lat.
d) wybór prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
e) wybór nowego Prezesa Rady Ministrów następuje to większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów.
2) przez Sejm za zgodą Senatu należy:
a) powoływanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Wnioski może zgłaszać Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów, wybór następuje bezwzględną większością głosów
b) powołanie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. Wybór następuje większością 3/5 głosów.
3) przez Sejm na wniosek prezydenta: Kompetencje kreacyjne Sejmu sprawowane są na wniosek Prezydenta RP, sprowadzają się do powołania Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Powołanie następuje bezwzględną większością głosów.
4) odrębnie przez Sejm i Senat poprzez wybór części składu osobowego następujących organów:
a) krajowej rady Sądownictwa
b) Rady Polityki Pieniężnej
c) Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Zgodnie z procedurą stosowaną przez Sejm przy wyborze oraz powoływania organów państwowych złożone wnioski wymagają uzasadnienia, danych o kandydatach. Wnioski składa się Marszałkowi Sejmu w terminie: 30 dni przed upływem kadencji, 21 dni od dnia odwołania lub wygaśnięcia mandatu, ustalonym przez Marszałka Sejmu w 1-m dniu posiedzenia, , ustalonym przez Marszałka Sejmu w przypadku wyboru organu po raz pierwszy. Przedłożone wnioski osobowe Marszałek Sejmu kieruje do właściwej komisji sejmowej w celu zaopiniowania. Senat w terminie miesiąca wyraża zgodę na powołanie przez Sejm już wcześniej wymienionych organów. Senat wybiera i odwołuje 2 senatorów do składu KRS, 2 członków KRR i T i 3 członków RP. Uchwały w tych sprawach podejmuje większością bezwzględną głosów. W senacie głosowanie w sprawach personalnych jest tajne i odbywa się przy użyciu opieczętowanych kart.
82. Zgromadzenie narodowe- struktura i funkcje
Zgromadzenie Narodowe- jest odrębnym i naczelnym organem państwowym należącym do grona organów władzy ustawodawczej. Jest to organ przedstawicielski składający się z posłów i senatorów, a więc pochodzących z wyborów powszechnych, posiada własne kompetencje realizowane gdy zajdzie taka potrzeba.
Zgromadzenie Narodowe posiada następujące funkcje:
a) przyjmuje przysięgę od nowo wybranego Prezydenta- co stanowi warunek objęcia urzędu przez głowę państwa
b) uznaje trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia- podejmowana jest większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN
c) decyduje o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
d) wysłuchuje orędzi Prezydenta RP
e) uchwala własny regulamin.
Z instytucją Zgromadzenia Narodowego mamy do czynienia wtedy gdy dochodzi do zwołania przez Marszałka Sejmu wspólnych obrad członków Sejmu i Senatu dla realizacji wyżej wymienionych kompetencji.
83. Tryb zgłaszania kandydatów na urząd Prezydenta RP
Zgłoszenie obejmuje wieloetapową procedurę:
Etap 1-y: celem zgłoszenia kandydata na urząd Prezydenta RP i prowadzenia kampanii wyborczej na jego rzecz obywatele w liczbie co najmniej 15 tworzą komitet wyborczy. Utworzenie komitetu wymaga pisemnej zgody kandydata na kandydowanie, pisemnej zgody na utworzenie komitetu. Zgoda kandydata powinna zawierać jego dane osobowe, PESEL, wykształcenie, oraz zawód. Wyrażając zgodę na kandydowanie powinien złożyć „oświadczenie lustracyjne” do PKW dotyczące jego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa w latach 1944- 1990. Prawomocne orzeczenia sądu o fakcie nie złożenia takiego oświadczenia powoduje pozbawienie go na 10 lat biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta. Etap 1-y kończy się zebraniem 1000 podpisów obywateli mających prawo wybierania Sejmu i popierających kandydata. Jeden wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie kandydatów na urząd Prezydenta.
Etap 2-i sprowadza się do zgłoszenia PKW komitetu wyborczego do zarejestrowania. W zgłoszeniu podaje się: nazwę komitetu i adres siedziby, imię nazwisko adres zamieszkania PESEL pełnomocnika komitetu. Do zgłoszenia należy dołączyć: oświadczenie o utworzeniu komitetu, zgodę kandydata wykaz podpisów 1000 obywateli. Jeśli głoszenie spełnia wymagane przez prawo warunki w terminie 3 dni od daty jego doręczenia jest zarejestrowany. Gdy zgłoszenie zawiera wady PKW wzywa pełnomocnika do ich usunięcia w terminie 3 dni w przypadku nie usunięcia PKW odmawia rejestracji. Zgłoszenie kandydata na Prezydenta dokonywane jest osobiście przez pełnomocnika zarejestrowanego komitetu wyborczego. Zgłoszenie powinno zawierać: dane osobowe kandydata, nazwę komitetu i imię i nazwisko kandydata i pełnomocnika finansowego, wykaz obywateli popierających zgłoszenie. PKW rejestruje kandydata jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami. Sprawdza zgłoszenie. W przypadku gdy zgłoszenie wykazuje wady PKW wzywa pełnomocnika do ich usunięcia w terminie do 3 dni w razie ich nie usunięcia PKW odmawia rejestracji. Po upływie 45 dnia przed dniem wyborów PKW sporządza listę kandydatów w kolejności alfabetycznej.
84. Tryb wyłaniania Prezydenta RP
Prezydent wybierany jest przez naród w drodze wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich, w tajnym głosowaniu. Na prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości 14 dnia wyborów przeprowadza się drugą turę wyborów. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród 2 kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali większą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych 2 kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie utarci prawo wyborcze lub umrze w jego miejsce do wyborów w kolejnym głosowaniu dopuszcza się kandydata który otrzymał największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu.
85. Objęcie i opróżnienie urzędu Prezydenta RP
Objęcie urzędu przez Prezydenta RP następuje po złożeniu przez niego przysięgi wobec zgromadzenia narodowego. Nowo wybrany Prezydent składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta. Ustępujący Prezydent kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta RP. Normalną przyczyną wygaśnięcia mandatu prezydenckiego jest upływ kadencji: kadencja ta może ulec przedłużeniu w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Mandat prezydencki może jednak wygasnąć także przed upływem 5 letniej kadencji, w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:
Śmierci, zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta, stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta, złożenia Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału konstytucyjnego, uznania przez zgromadzenie narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu Prezydenta.
Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu. Przejściowa niemożność sprawowania urzędu przez Prezydenta powoduje konieczność przejęcia jego obowiązków przez Marszałka Sejmu.
86. Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta RP
kontrasygnata- podpisywać. Ustawa zasadnicza przyjmuje zasadę generalną że akty te dla swej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem. Kontrasygnata dotyczy aktów urzędowych. głowy państwa. Ponieważ akty te mogą mieć zróżnicowany charakter w doktrynie na ogół przyjmuje się że wymóg kontrasygnaty dotyczyć ma wyłącznie tych które mają formę pisemną. Kontrasygnata pełni rolę linii oddzielającej sferę życia działalności własnej Prezydenta od sfery działalności wspólnej głowy państwa i rządu w obszarze dualistycznej egzekutywy.
87.Prerogatywy Prezydenta RP
Prerogatywy Prezydenta to akty urzędowe podejmowane samodzielnie, bez konieczności uzyskania kontrasygnaty. Wzmacniają one pozycję głowy państwa wskazując na atrybuty samodzielne jego władzy. Zakres prerogatyw został ukształtowany w sposób pozwalający głowie państwa samodzielnie wykonywać te zadania, która wykraczają poza sferę działalności rządowej. Zakres prerogatyw obejmuje 30 aktów urzędowych: zarządzanie wyboru do Sejmu i Senatu, zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i Senatu, skracanie kadencji sejmu w przypadkach określonych w konstytucji, przejawianie inicjatywy ustaw zarządzanie referendum ogólnokrajowego, podpisywanie lub odmowa ustawy, zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w dzienniku ustaw, zwracanie się z orędziem do sejmu senatu zgromadzenia narodowego, kierowanie wniosku do trybunału konstytucyjnego, kierowanie wniosku o przeprowadzenie kontroli przez NIK, powoływanie Prezesa Rady Ministrów, przyjmowanie dymisji Rady ministrów i powierzanie jej tymczasowego obowiązku, występowanie z wnioskiem do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, odwołanie ministra któremu sejm wyraził wotum nieufności, zwoływanie Rady gabinetowej, nadawanie orderów i odznaczeń, powoływanie sędziów, stosowanie prawa łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego, powoływanie prezesa Sądu Najwyższego, powoływanie prezesa i wiceprezesa trybunału konstytucyjnego, powoływanie prezesa naczelnego sądu administracyjnego, prezesów sądu najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu administracyjnego, kierowanie wniosku do sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, powoływanie członka Rady polityki pieniężnej, powoływanie i odwoływanie członków Rady radiofonii i telewizji, nadawanie statutu kancelarii prezydenta oraz powoływanie i odwoływanie szefa kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, wydawanie zarządzeń wewnętrznych, zrzeczenie się urzędu Prezydenta.
88. Odpowiedzialność Prezydenta
Prezydent za naruszenie konstytucji , ustaw lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu. Odpowiedzialność prezydenta występuje w postaci:
a) Odpowiedzialności za delikt konstytucyjny- zawinione naruszenie konstytucji lub ustawy nie mające charakteru przestępstwa, przez osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe.
b) Odpowiedzialności karnej za jakiekolwiek przestępstwo.
Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje Zgromadzeniu Narodowemu, wniosek może być złożony przez Marszałka Sejmu przez 140 członków zgromadzenia. Marszałek kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności konstytucyjnej, która przedstawia sprawozdanie ZN z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem o pozbawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie sprawy. Zn podejmując decyzje o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia, wybiera z pośród swoich członków 2 oskarżycieli . Sprawowanie urzędu Prezydenta w takim wypadku ulega zawieszeniu do czasu wydania orzeczenia przez Trybunał Stanu.
89. Kompetencje prezydenta RP jako ,,głowy państwa’’
a) reprezentuje Rzeczypospolitą Polskę w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym przysługuje mu prawo: mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmowania listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, ratyfikowania umów międzynarodowych ratyfikacja oznacza wyrażenie w imieniu państwa ostatecznej zgody na związanie z umową międzynarodową. Prezydent przed ratyfikacją może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z konstytucją. Do innych kompetencji przysługujących głowie państwa należą:
a) nadawanie orderów i odznaczeń
b) nadawanie tytułów naukowych
c) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie się zgody na zrzeczenie się obywatelstwa
d) stosowanie prawa łaski
90. Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem parlamentu
Prezydentowi RP przysługuje prawo:
1) zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu RP wybory zarządza się nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od dnia rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu i odbywają się w dni wolne od pracy.
2) zwoływania pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu- posiedzenia te powinny odbyć się w terminie 30 dni od dnia wyborów
3) wyznaczanie Marszałka seniora w Sejmie i Senacie
4) skracania kadencji izb
5) przejawiania inicjatywy ustawodawczej
6) zgłaszania poprawek do przedłożonych przed siebie projektów ustaw
7) stosowania weta ustawodawczego
8) wystąpienia z wnioskiem do trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją
10) zarządzenia ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw RP
11) zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego
12) zarządzenia referendum ogólnokrajowego- wymagana jest zgoda Senatu
13) występowania do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP.
91. Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem władzy wykonawczej
1) kompetencje związane z powoływaniem Rady Ministrów i przyjmowaniem jej dymisji
2) występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Konstytucyjnym członka Rady Ministrów
3) zwoływanie Rady Gabinetowej
4) wydawanie rozporządzeń wykonawczych
5) wydawanie zarządzeń
6) wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy akty te mogą być stanowione wyłącznie w czasie trwania stanu wojennego
7) zarządzanie na wniosek premiera powszechnej lub częściowej mobilizacji Sił Zbrojnych do obrony RP
8) pełnienia funkcji najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych w czasie pokoju Prezydent sprawuje zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej
9) mianowania Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych
10) mianowania na wniosek premiera Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych
11) nadawania stopni wojskowych na wniosek Ministra Obrony
12) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
13) określenia kierunków rozwoju Sił Zbrojnych na wniosek Ministra Obrony Narodowej
14) powoływania 3 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
15) zlecania przeprowadzenia kontroli NIK
16) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta oraz powoływanie i odwoływanie jej Szefa
92. Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem władzy sądowniczej
Prezydent może obsadzać stanowiska w organach władzy sądowniczej ma prawo oddziaływania na sądy i trybunały ze strony rządu i większości parlamentarnej. Realizując kompetencje w tym zakresie:
1) mianuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
2) odwołuje sędziów Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w przypadkach określonych w ustawie
3) powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
4) powołuje Prezesów Sądu Najwyższego
5) Powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
6) powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego
7) powołuje Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie Ogólne Sędziów TK
8) wskazuje jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa
9) ma prawo występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności aktu normatywnego z konstytucją
93. Skład Rady Ministrów
W skład Rady Ministrów wchodzą:
a) Prezes Rady Ministrów
b) wiceprezesi Rady Ministrów
c) ministrowie
d) przewodniczący określonych w ustawach komitetów
Skład rządu ma charakter zamknięty i nie może być poszerzony. „ustawa o działach” polega, na tym że stwarza ona możliwości kształtowania struktury rządu sprowadzające się do w miarę swobodnego jej ustalania i elastycznego rozdzielania jej członkom poszczególnych zadań. Ustawa określa zakres działów administracji oraz właściwość ministra kierującego danym działem.
94. Pozycja prawna Prezesa Rady Ministrów
Prezes Rady Ministrów zwany jest Premierem. Jest samodzielnym centralnym organem administracji rządowej. Ma duże znaczenie w rządzie: ma udział w powoływaniu i rekonstrukcji rządu, kieruje pracami rządu, reprezentuje rząd, zapewnia wykonanie polityki rządu i określa sposób realizacji tego zadania, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym. Pełni funkcję zwierzchnika pracowników administracji rządowej oraz zwierzchnika korpusu służby cywilnej. Uprawnienia premiera polegają na: kierowaniu procesem legislacyjnym RM, sprawowaniu nadzoru nad centralnymi organami administracji rządowej, których działalność nie jest objęta jego zakresem działów, powoływaniu i odwoływaniu niektórych kierowników urzędów centralnych powoływaniu i odwoływaniu sekretarzy wojewodów. Może on w drodze rozporządzenia ustalić zakres działania ministra.
95. Pozycja prawna Wiceprezesów Rady Ministrów
Wiceprezesi Rady Ministrów należą do tej kategorii członków rządu których powołanie nie jest obowiązkowe. W skład Rady Ministrów mogą być powołani wiceprezesi Rady Ministrów. Decyzja o tym czy będą powołane zależy od premiera który jeśli dojdzie do przekonania że utworzenie tych stanowisk jest konieczne przedstawia odpowiednie wnioski Prezydentowi. Konstytucja nie określa liczby wicepremierów RM o tym decyduje prezes RM który może wystąpić o powołanie dowolnej liczby bądź zrezygnować z tworzenia takich stanowisk. O ile wystąpi ta druga sytuacja to w razie nieobecności Prezesa RM pracami rządu może kierować wyznaczony przez niego minister. Kompetencje wicepremierów są pochodne kompetencji Prezesa RM i nie mogą wykraczać poza normatywnie określony zakres działania premiera. Wicepremierzy nie mogą w tym zakresie samoistnie podejmować działań a jedynie zastępując premiera działają na podstawie indywidualnie udzielonego im pełnomocnictwa. Rola wicepremierów w rządzie polega na pełnieniu stałych funkcji pomocniczych w wykonywaniu ustawowych obowiązków Prezesa Rady Ministrów.
96. Minister resortowy i minister bez teki
Liczba ministrów zarówno resortowych jak i bez teki uzależniona jest od decyzji Prezesa RM. Ministrowie resortowi kierują określonym działem administracji przy zastosowaniu różnorodnych metod:
- wydają na podstawie ustaw i celem ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. Akty te mają zróżnicowaną moc obowiązującą: rozporządzenia mają również moc powszechnie obowiązującą i mogą być stanowione wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego. Prawo wydawania rozporządzeń służy tylko ministrom resortowym oraz przewodniczącym określonych w ustawach komitetów.
Ministrowie bez teki mają prawną formę działania wypełniają zadania wyznaczone przez premiera jaką są zarządzenia:
- kierują, nadzorują i kontrolują działalność podporządkowanych im organów urzędów i jednostek np. Minister finansów sprawuje nadzór m.in. nad Przewodniczącym Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz Przewodniczącym Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Minister Infrastruktury sprawuje nadzór nad Głównym Geodetą Kraju Głównym Inspektoratem Nadzoru Budowlanego i Prezesem Urzędu Mieszkalnictwa i rozwoju Wsi, Ministrowi spraw wewnętrznych podporządkowani są: Komendant Główny Policji, Komendant Główny Straży Pożarnej, Komendant Główny Straży Granicznej itd.
- opracowują materiały do projektu poszczególnych części budżetu państwa oraz kontrolują prawidłowość wykonania budżetu w ramach resortu: sprawują politykę kadrową w ramach resortu
97. Sekretarze i podsekretarze
Sekretarze i podsekretarze stanu są powoływani i odwoływani przez premiera na wniosek ministrów. Sekretarz pierwszy zastępca ministra: jemu w pierwszej kolejności rezerwuje ustawa o Radzie Ministrów: zastępować ministra może również podsekretarz ale tylko wtedy gdy sekretarz nie został powołany. Ministrowie są obowiązani wskazać sekretarza lub podsekretarza stanu odpowiedzialnego za bieżącą koordynację spraw parlamentarnych w ministerstwie lub urzędzie centralnym, chyba że koordynację tych spraw zapewniają osobiście. Do tak wyznaczonego sekretarza lub podsekretarza stanu należy czuwanie nad właściwą realizacją obowiązków wobec Sejmu i Senatu w odrębnie ministerstwa lub urzędu centralnego bieżąca informacja lub analiza przebiegu prac parlamentarnych w sprawach dotyczących ministra lub centralnego organu administracji państwowej. Zadaniem Sekretarza jest koordynacja realizacji obowiązków Rządu wobec Sejmu i Senatu oraz uczestnictwa przedstawicieli Rady Ministrów w pracach parlamentarnych, a także zapewnieniem właściwego przedstawicielstwa i reprezentacji Rządu w pracach parlamentarnych. Zadania te sekretarz realizuję dzięki Departamentowi Spraw Parlamentarnych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
98. Struktura ministerstwa
W skład ministerstwa wchodzą następujące komórki organizacyjne:
a) departamenty- realizujące merytoryczne zadania ministerstwa
b) biura- wypełniające zadania w zakresie obsługi ministerstwa
c) sekretariaty- obsługujące ministra, komitety, rady i zespoły
d) wydziały- jako komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i biur.
W 1996 roku nastąpiła reforma centrum administracyjnego która odbiła się na liczbie i strukturze naczelnych organów państwowych i utworzono urzędy:
1) Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji- do zakresu działania przeszły kompetencje należące do Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra –Szefa Urzędu Rady Ministrów, Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa oraz Urzędu Rady Ministrów
2) Ministra Gospodarki, który przejął zadania należące dotychczas do Ministra Przemysłu i Handlu, Ministra Współpracy Gospodarczej z zagranicą oraz Centralnego Urzędu Planowania
3) Ministra Skarbu w którego gestii przeszły zadania dotychczasowe Ministra Przekształceń Własnościowych jak również zadania w zakresie wykonywania praw z akcji i udziałów należących do skarbu Państwa wykonywanych dotychczas aż 7 różnych ministrów tych które urzędy zostały zniesione.
99. Tryb powoływania Rady Ministrów
Rada Ministrów powoływana jest prze Prezydenta i z jego inicjatywy. Desygnuje Prezesa RM i Ministrów oraz uwzględniając przez niego propozycje odnośnie składu sędziowskiego, powołuje go wraz z pozostałymi członkami RM w ciągu 14 dni od dnia 1-o posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu odbierając równocześnie przysięgę od członków nowo powołanych RM. Od momentu powołania przez Prezydenta uzyskuje on umocowanie podjęcia rozmów politycznych zmierzających do zawiązania koalicji. Prezes RM w ciągu 14 dni od dnia powołania rządu przez prezydenta przedstawia sejmowi działania w którym pokazuje założenia i kierunki działania polityki RM z wnioskiem o udzielenie jej zaufania. Musi ono być uchwalone przez sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent jest obowiązany do odebrania przysięgi od członków rządu natychmiast po powołaniu RM. Sejm udziela wotum zaufania już powołanemu rządowi. W sytuacji kiedy zasadnicza procedura nie powiodła się to zastosowanie mogą mieć 2 procedury. Pierwsza – sejm w ciągu 14 dni od upływu konstytucyjnie określonych terminów, lub od daty glosowania nad wnioskiem o udzielenie RM wotum zaufania wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków rządu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną radę i wybiera przysięgę od jej członków. Procedura rezerwowa- prawo do powołania rządu powraca do Prezydenta: w ciągu 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków rządu oraz odbiera od nich przysięgę. Z kolei sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania RM powinien udzielić jej wotum zaufania większością głosów. W przypadku nieudzielania RM wotum zaufania Prezydent musi skrócić kadencję Sejmu i zarządzić wybory. Powołana przez prezydenta RM stanowi podstawę władzy wykonawczej.
100. Funkcje i kompetencje Rady Ministrów
funkcja: rządzenia- prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, Kierowania kontrolowanie prac organów administracji państwowej, Administrowania- ochrona interesów skarbu państwa zapewnienie bezpieczeństwa, Wykonawcza- polega na zapewnieniu wykonania stanowionych ustaw przez parlament ustaw.
Kompetencje:
1) na podstawie ustaw i celem ich wykonania wydaje rozporządzenia. Będąc organem kolegialnym wyraża się także poprzez stanowione uchwały które wprowadzają obowiązki w stosunku do jednostek podlegających rządowi.
2) posiada prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo
3) kontroluje o koordynuje prace wszystkich organów administracji rządowej, może uchylać rozporządzenia lub zarządzenia RM kieruje działalnością wojewodów i określa zasady realizowania przez nich powierzonych zadań i kompetencji, sprawuje nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego
4) realizując f. wykonawczą RM jest obowiązana w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedłożyć sejmowi sprawozdanie z wykonywania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
101. Tryb udzielania Radzie Ministrów wotum zaufania
Wotum zaufania oznacza uchwałę parlamentu wyrażającą poparcie lub zaufanie do polityki lub działania rządu. Udzielanie przez Sejm wotum zaufania występuje w procesie wyłaniania rząd. Udzielanie takiego zaufania następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Rozpatrzenie wniosku premiera następuje na najbliższym posiedzeniu Sejmu, a w wypadku jego nie zgłoszenia w trakcie posiedzenia sejmu. Inicjatorem uruchomienia tej instytucji jest Premier.
102. Tryb udzielania Radzie Ministrów wotum nieufności
Wotum nieufności wiąże się z zasadą odpowiedzialności politycznej rządu poszczególnych ministrów przed parlamentem i polega na złożeniu wniosku wyrażający brak zaufania dla rządu i określonego ministra. konstytucja precyzuje warunki wymagane do złożenia takiego wniosku:
wniosek musi być podpisany przez co najmniej 46 posłów składa się go na ręce marszałka Sejmu. Jeżeli zgłoszono kilka wniosków o wyrażenie wotum nieufności to są one rozpatrywane łącznie a poddanie ich glosowaniu następuje oddzielnie według kolejności zgłoszenia, wniosek musi wskazywać imiennie kandydata na prezesa RM, wniosek może być poddany głosowaniu nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia, do przyjęcia wymagana jest ustawowa bezwzględna większość głosów, w razie odrzucenia wniosku powtórna inicjatywa jego zgłoszenia może nastąpić po upływie 3 miesięcy.
Konstytucja przewiduje możliwość odwołania rządu ale przy równoczesnym wyborze nowego premiera.
103. Tryb udzielania Ministrowi wotum nieufności
Odpowiedzialność polityczną przed sejmem ponoszą członkowie RM. Tryb udzielania wotum nieufności w stosunku do ministra jest analogiczny. Wniosek o wyrażenie nieufności musi być podpisany przez co najmniej 69 posłów. Wniosek w sprawie wotum nieufności kieruje się do odpowiednich komisji sejmowych.
104. Dymisja Rady Ministrów
Sejm ma możliwość zakończenia działalności rządu poprzez spowodowanie jego ustąpienia. Prezes RM obowiązany jest do złożenia dymisji rządu: na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego sejmu, oraz w przypadku wyrażenia RM wotum nieufności, nie uchylenia wotum zaufania dla rządu, rezygnacji prezesa RM. Prezydent przyjmuje dymisję RM i powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, ale może również odmówić przyjęcia dymisji. W razie przyjęcia dymisji rządu przez Prezydenta dymisję składają też sekretarze i podsekretarze stanu oraz wojewodowie i wicewojewodowie. O przyjęciu ich dymisji rozstrzyga Prezes RM w ciągu 3 miesięcy od dnia powołania nowego gabinetu. Skutek złożenia dymisji wywołuje śmierć premiera.
105. Tryb udzielania absolutorium Radzie Ministrów
Absolutorium czyli uchwala sejmu akceptująca przedkładane RM (w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego) sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Nie można obowiązku takiego żądać z założeń istniejących w systemie parlamentarno- gabinetowym, wykluczając możliwość funkcjonowania rządu pozbawionego zaufania parlamentu. Negatywna ocena działalności finansowej RM może stanowić podstawę do rozważenia przez premiera decyzji o podaniu rządu do dymisji lub może być podstawą wystąpienia z wnioskiem o wyrażenie rządowi wotum nieufności. Uzyskane przez rząd absolutorium otwiera możliwość wdrożenia w stosunku do członków RM odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu.
106. Tryb dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów
Prezydent dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Nie może tego jednak uczynić z własnej inicjatywy lecz na wniosek Prezesa Rady Ministrów. powoływanie poszczególnych członków zarządu powoływanych jest poza Sejmem. Sejm może jedynie mieć wpływ na dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów poprzez wyrażanie ministrowi wotum nieufności w takiej sytuacji Prezydent musi dymisję ministra przyjąć i powołać na wniosek premiera nowego ministra. Członek rządu może z różnych powodów złożyć rezygnację z pełnienia funkcji uczyni to składając dymisję na ręce prezesa Rady Ministrów.
107. Tryb funkcjonowania Rady Ministrów
Rada Ministrów rozpatruje sprawy w trybie zapewniającym kolegialne podejmowanie rozstrzygnięć oraz ustalanie i realizowanie jednolitej polityki rządu. Rozstrzygnięcia podejmowane przez Radę Ministrów zapadają na posiedzeniach zwołanych przez Prezesa RM. Udział członków Rady Ministrów w rozstrzyganiu spraw i podejmowaniu rozstrzygnięć na posiedzeniach rządu jest obowiązkowy. Posiedzenia rządu odbywają się przy większości członków RM co najmniej połowy a rozstrzygnięcia zapadają w formie uzgodnienia. Gdy osiągnięcie uzgodnienia jest nie możliwe projekt może być poddany pod głosowanie. Rozstrzygnięcia w drodze głosowania zapadają zwykłą większością głosów obecnych członków RM a w razie równej liczby głosów rozstrzyga glos przewodniczącego posiedzenia. Prezes RM może zarządzić rozpatrzenie projektu dokumentu rządowego lub rozstrzygnięcia sprawy w drodze korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk przez członków RM. Projekt jest przyjęty jeśli wszyscy członkowie RM wyrazili na piśmie zgodę na przyjęcie dokumentu. Posiedzenia RM są niejawne, Prezes może zarządzić tajność w całości lub jej części posiedzenia za względu na ochronę tajemnicy państwowej i służbowej. Premier może zapraszać do udziału w posiedzeniu z głosem doradczym Prezesa NBP i NIK oraz przedstawicieli zainteresowanych części organów. Z posiedzeń RM sporządza się pełny zapis przebiegu protokół zawiera pełne rozstrzygnięcie podjętych przez RM na posiedzeniu uwzględniając wyniki głosowań oraz zgłoszonych stanowisk odrębnych. Protokół ustaleń podpisuje prezes RM i Sekretarz RM- uczestniczy on w rozpatrywaniu spraw przez RM spoczywa na nim obowiązek przygotowania i obsługi posiedzeń: ma przyjmować od organów uprawnionych oraz przekazywać członkom RM i stałemu komitetowi RM projektów i dokumentów rządowych. Zajmuje się sporządzaniem i przechowywaniem zapisu posiedzenia i protokołu ustaleń, oraz dostarczaniem protokołu ustaleń. Informowaniem za pośrednictwem służb informacyjnych opinii publicznej, kierowaniem przez Prezesa RM spraw do rozpatrzenia i rozstrzygnięcia przez RM, ewidencjonowaniem dokumentów rządowych przyjętych przez RM, kontrolą realizacji ustaleń zamieszczonych w protokołach ustaleń.
108. Organy wewnętrzne Rady Ministrów
Organy wewnętrzne są to organy o charakterze pomocniczym występują pod nazwą komitetów rad, zespołów. Prezes RM z własnej inicjatywy lub na wniosek członka RM może w drodze zarządzenia tworzyć organy pomocnicze RM lub prezesa RM w szczególności:
a) stały komitet lub komitety RM w celu przygotowania i uzgadniania rozstrzygnięć lub stanowisk RM i Prezesa RM w sprawach należących do zadań i kompetencji tych organów
b) komitety do rozpatrywania określonych kategorii spraw lub określonej sprawy
c) rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze
Stały Komitet Rady Ministrów- do jego zadań należy przygotowanie i przedstawienie RM lub Prezesowi RM projektów rozstrzygnięć lub stanowisk RM lub prezesa RM przez wyrażenie opinii, udzielania rekomendacji projektom dokumentów rządowych które będą przedstawiane RM do rozpatrzenia. Komitet ten może określać terminy i sposoby wykonywania prac mających na celu przygotowanie projektu dokumentu rządowego przewidywanego do rozpatrzenia przez RM lub Prezesa RM. Komitetowi przysługuje prawo powołania rzeczoznawców lub ekspertów do opracowań analiz prognoz i ekspertyz. Komitet odbywa posiedzenia w stałych terminach.
Komitet Europejski RM jest organem opinio-doradczym Jego zadaniem jest przygotowanie, uzgadnianie lub opiniowanie projektów rozstrzygnięć albo stanowisk RM lub Prezesa RM w sprawach związanych z naszym członkowstwem w Unii Europejskiej.
Rada Społeczna to organ opiniodawczo- doradczy przy Prezesie w zakresie polityki społecznej. Jej kadencja wynosi 4 lata a liczba członków wynosi 20. Do jej zadań należy przygotowanie i wyrażanie opinii dotyczących: polityki społecznej- strategii rozwoju społecznego, metod analizowania problemów związanych z wprowadzaniem celów polityki społecznej do rządu, zagrożeń realizacji celów strategii społecznej rządu, współpracy i wymiany informacji między środowiskami reprezentowanymi w radzie społecznej, zwalczania dyskryminacji z [powodu rasy, współpracy organizacji pozarządowych z organami administracji publicznej.
Rada legislacyjna jest organem opinio- doradczym RM i Prezesa RM w sprawach stanowienia prawa i oceny jego stanu w określonych dziedzinach. Zadania te: dokonywanie okresowych ocen stanu prawa w określonych dziedzinach, opiniowanie projektów ustaw opracowanych z inicjatywy Rządu i założeń do projektu ustaw o szczególnej doniosłości, opiniowanie projektów o szczególnej doniosłości opracowywanych z inicjatywy posłów, Senatu, Prezydenta.
Rządowe Centrum Legislacji czuwa nad zapewnieniem obsługi prawnej RM i: opracowuje stanowiska prawno- legislacyjne, koordynuje przebieg uzgodnień rządowych projektów aktów prawnych, opracowuje rządowe projekty aktów prawnych skierowane do rozpatrzenia przez RM, opracowuje rządowe projekty aktów prawnych w zakresie ustalonym przez RM, redaguje dzienniki urzędowe, współdziała z komitetem integracji Europejskiej, kontroluje wydawane przez organy adm. publicznej rządowe przepisy wykonawcze.
Rządowe Centrum Studiów Strategicznych służy do prognozowania rozwoju gospodarczego. Przygotowują prognozy długookresowych programów rozwoju gospodarczego i społecznego.
109. Zasady organizacji sądownictwa
Sądy są organami władzy sądowniczej i organami wymiaru sprawiedliwości. Zasady organizacji sądownictwa:
a) zasada niezależności: struktura sądownictwa jest wyodrębniona od innych organów państwowych, organy innych władz nie mogą ingerować w orzecznictwo. Parlament może jedynie uchwalić amnestię- czyli darowanie lub złagodzeniu kary za pewne przestępstwo, prezydent zaś stosuje prawo łaski może darować lub złagodzić karę wymierzoną konkretnej osobie.
b) zasada instancyjności: postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne na żądanie każdej ze stron możliwe jest przeprowadzenie postępowania przed 2 instancją i ewentualnie skorygowanie przez inny skład sędziowski błędów i pomyłek powstałych podczas rozpatrywania sprawy. Środkiem odwoławczym w pierwszej instancji jest apelacja. Od orzeczeń 2 instancji przypada kasacja. Rozpatrując kasację sąd albo utrzymuje orzeczenie albo je uchyla.
c) udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości: w Polsce istnieje Instytucja ławników. W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości obywatele biorą udział przez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądem 1 instancji. Ławnicy wchodzą w skład zespołu orzekającego powołanego do rozpatrzenia konkretnej sprawy i przy rozstrzyganiu mają równe prawa z sędziami. Ławnicy są wybierani co 4 lata kandydat musi posiadać obywatelstwo polskie, korzystać z praw cywilnych, mieć ukończone 30 lat. Ławnicy w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom.
110. Struktura i kompetencje Sądu Najwyższego
Sąd najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Rozpoznaje protesty wyborcze, stwierdza ważność wyborów Sejmu, Senatu, wyboru Prezydenta, referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego. Sąd najwyższy dzieli się na: Izbę cywilną- sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach cywilnych i gospodarczych, Karna- sprawuje nadzór nad orzecznictwem w sprawach karnych należących do właściwości sądów powszechnych. Pracy, Ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach z zakresu prawa pracy. Izba wojskowa sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądów wojskowych. Organami sądu najwyższego są:
- pierwszy prezes Sądu najwyższego powołany przez prezydenta na kadencje 6 lat
- prezesi sądu najwyższego kierujący sprawami poszczególnych izb powołani przez prezydenta na wniosek 1-o Prezesa sądu najwyższego
- Zgromadzenie Ogólne Sędziów izby sądu najwyższego
- Zgromadzenie sędziów izby sądu najwyższego
- Kolegium sądu Najwyższego złożone z 1-o Prezesa
Zgromadzenie Ogólne dokonuje wyboru 2 kandydatów na stanowisko pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawia ich prezydentowi, dokonuje wyboru 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa, rozpatruje i przyjmuje projekt informacji pierwszego Prezesa o działalności Sądu Najwyższego.
Zgromadzenia sędziów opiniują kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, opiniują kandydata na Prezesa sądu Najwyższego przedstawionego przez pierwszego prezesa, opiniują Kandytów na stanowiska przewodniczących wydziałów w izbach.
Kolegium Sądu Najwyższego ustala czynności w sądzie najwyższym, podejmuje decyzje dotyczące wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego.
111. Struktura sądów powszechnych
Sądami powszechnymi są sądy: rejonowe, okręgowe, apelacyjne. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej ilości gmin. Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru co najmniej 2 sądów rejonowych. Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru co najmniej dwóch okręgowych sądowych. Sądy podzielone są na wydziały. Jako wydziały zamiejscowe mogą być sądy grodzkie- przejmujące dotychczasowe kompetencje kolegiów wykroczeń. Podobny podział istnieje w sądach okręgowych i apelacyjnych. Sądy rejonowe są sądami pierwszej instancji. Sądy okręgowe to sądy odwoławcze w sprawach rozpoznanych przez sąd rejonowy. W zakresie finansowym i gospodarczym organem sądu apelacyjnego i okręgowego jest dyrektor danego sądu, w sądzie rejonowym w razie powołania kierownik finansowy sądu.
112. Sądy administracyjne
Sądami Administracyjnymi są wojewódzkie sądy administracyjne jako sądy pierwszej instancji oraz Naczelny Sąd Administracyjny jako sąd drugiej instancji. Prezydent zadecydował o utworzeniu szesnastu Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. Do tego czasu jednym sądem administracyjnym był Naczelny Sąd Administracyjny z siedzibą w Wa-wie. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę zgodności z prawem działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Sędziów sądów powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Na stanowisko sędziego może być powołany tan kto ma:
- obywatelstwo polskie i korzysta z praw obywatelskich cywilnych, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył studia wyższe prawnicze, ma powyżej 35 lat, ma dużą wiedzę w dziedzinie administracji publicznej, pozostawał co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora lub 8 lat był w zawodzie adwokata.
Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz kolegium tego sądu.
113. Sądy wojskowe
Sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych oraz orzekają w innych sprawach jeżeli zostały przekazane do ich właściwości. Orzekają one w spawach karnych w stosunku do osób należących do sił zbrojnych. Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają przestępstwa przeciwko pełnienia służby w wojsku, przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej, przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem, przeciwko przestępstwu popełnionemu przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi. Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i sądy garnizonowe- ten orzeka w 1-j instancji. Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodową służbę wojskową i posiadający kwalifikacje sędziowskie. Nadzór nad sądami wojskowymi sprawuje Minister Sprawiedliwości. Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych tworzone przez sędziów sądów wojskowych. Na jego czele stoją prezesi wojskowych sądów okręgowych zmieniając się co 2 lata.
114. Krajowa Rada Sądownictwa- skład i kompetencje
Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą:
a) Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości przez okres pełnienia swych funkcji.
b) osoba powołana przez prezydenta bez oznaczenia kadencji
c) 4 posłów wybranych przez Sejm i 2 senatorów przez Senat na okres kadencji tych organów
d) 2 sędziów Sądu Najwyższego wybranych przez Zgromadzenie Ogólne tego sądu
e) 2 przedst. sądów administracyjnych
f) 2 sędziów sądu apelacyjnego
g) 8 sędziów wybranych przez zebranie zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów
h) 1 sędzia wybrany przez Zgromadzenie Sędziów Wojskowych.
Kompetencje Rady:
podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstyt. o zbadanie zgodności z konstytucją aktów normatywnych dotyczące sądów, rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu administracyjnego, przedstawia prezydentowi wnioski o powołanie sędziów w sądzie najwyższym Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych administracyjnych i wojskowych, rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowiska sędziowskie, wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego i wojskowego, opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów programy szkolenia aplikantów sądowych, zakres i sposób prowadzenia egzaminów sędziowskich i ustalania ich wyników, akty prawne w sprawie wynagrodzeń sędziowskich.
115. Organizacja i zadania prokuratury
Prokuraturę stanowi Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych, prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi polskiemu. Funkcję Prokuratora sprawuje minister sprawiedliwości. Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych są prokuratorzy Prokuratury Krajowej, Apelacyjnej, okręgowej i rejonowej. Prokuratorami wojska są: prokuratorzy Prokuratury wojskowej wojskowych prokuratur okręgowych i garnizonowych. Prokuratorami Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi polskiemu są prokuratorzy Głównej komisji ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi polskiemu Instytutu pamięci narodowej. Prokuratura Krajowa wchodzi w skład ministerstwa sprawiedliwości. Prezes RM na wniosek Prokuratora Generalnego odwołuje i powołuje na stanowiska Prokuratora Krajowego i zastępcę. Prokuratorem może być ten kto ma: obywatelstwo polskie, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył wyższe studia prawnicze, ukończył 26 lat, pracował w charakterze asesora prokuratorskiego. Prokurator nie może należeć do żadnej partii politycznej. Nie wolno wykonywać żadnych zajęć które przeszkadzały by mu w pełnieniu obowiązków. Korzysta z immunitetu, nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania. Przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach jest niezależny, ale jest obowiązany wykonywać polecenia przełożonego prokuratora. Zasada dewolucji- przejmować czynności prokuratorów podległych. Zgromadzenia prokuratorów: składają się z prokuratorów apelacyjnych oraz delegatów prokuratorów okręgowych i rejonowych działających na obszarze danej właściwości prokuratury. Do kompetencji zgromadzeń prokuratorów należą: wybór członków sądu dyscyplinarnego, wyrażanie opinii o kandydatach na prokuratora apelacyjnego, okręgowego i rejonowego.
Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych oraz pełnią funkcję oskarżyciela publicznego przed sądem jego udział w sprawach ścigania jest obowiązkowy. Zadania prokuratorów to: składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach społecznych, podejmowanie środków przewidzianych prawem zmierzających do prawidłowego stosowania prawa, sprawowanie nadzoru nad np. aresztowaniem oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności, prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania, zaskarżaniem do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych, koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, współdziałanie z organami państwowymi, opiniowanie projektów aktów normatywnych, podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.
116. Pozycja ustrojowa i funkcje trybunału konstytucyjnego
Występuje podział i równowaga władzy ustawodawczej sprawowanej przez Sejm i Senat wykonawcza należy do prezydenta. Funkcje Trybunału:
- kontrola konstytucyjności i legalności prawa polega na zbadaniu zgodności: umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie z konstytucją, ustaw z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie, innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe. Kontrolę konstytucyjności można podzielić na następczą dokonaną po wejściu w życie aktu normatywnego i uprzednią dokonywaną wtedy gdy akt jeszcze nie obowiązuje. W Polsce dominuje kontrola następcza. Trybunał konstytucyjny bada treść aktu o zgodności z konstytucją (kontrola materialna) i kompetencje oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji umowy (kontrola formalna). Kontrola konstytucyjności i legalności prawa może mieć charakter abstrakcyjny lub konkretny. Kontrola abstrakcyjna- uprawniony organ wszczyna postępowanie przed trunałem w oparciu o ogólne wątpliwości dotyczące konstytucyjności kwestionowanego aktu normatywnego. Kontrola konkretna polega na odpowiadaniu przez trybunał na pytania prawne. Legitymowanie generalne polega tzn. takie które mogą wszczynać postępowanie przed trybunałem w stosunku do każdego aktu z grupy podlegającej orzecznictwu. Legitymowanie indywidualne- tzn. takie które mogą kwestionować akty dotyczące spraw objętych ich zakresem działania. Do pierwszych należą: Prezydent, Marszałek Sejmu i Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich. Krajowa Rada sądownictwa może wystąpić do Trybunału z wnioskiem w sprawie zgodności z konstytucją aktów normatywnych dotyczących zakresu niezawisłości i niezależności sądów. Wnioski o zbadanie konstytucyjności muszą spełniać wymagania stawiane pismom procesowym i zawierać wskazanie organu który wydał akt normatywny. Wniosek podlega wstępnemu rozpatrzeniu na posiedzeniu niejawnym przez sędziego. Jeśli jest bezzasadny lub braki nie zostały usunięte w terminie sędzia odmawia nadania wnioskowi biegu. Wnioski składane do trybunału są rozpatrywane na jawnych rozprawach. Skład w jakim Trybunał rozpatruje wnioski zależny jest od aktu i stopnia zawisłości sprawy. W pełnym składzie trybunał orzeka:
- w sprawach o kontrolę prewencyjną ustaw oraz umów między narodowych, w sprawach o szczególnej zawiłości, w sprawach których szczególna zawiłość wiąże się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej.
W SKŁADZIE PIĘCIU SĘDZIÓW:
W sprawach konstytucyjności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymaga zgody ustawy.
SKŁĄDZIE TRZECH SĘDZIÓW:
- w sprawach zgodności innych aktów normatywnych z konstytucją ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
- w sprawach zażaleń na odmowę nadania biegów wniosków o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z konstytucją.
Orzeczenia o zgodności z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą podjęte w trybie następczym mają charakter deklaratoryjny i powodują skutek w postaci wykluczenia możliwości ponownego orzekania w tej samej sprawie wniosku innego podmiotu. Selektywne podpisanie ustawy dotyczy poszczególnych przepisów ustawy. Prezydent po zasięgnięciu opinii marszałka sejmu podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z konst. Lub zwraca ustawę sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Bezpośrednie skutki orzeczenia trybunału podjęte w trybie następczym stwierdzającego niezgodność z konstytucją dotyczą dalszych losów tego aktu z chwilą ogłoszenia stosownego orzeczenia w organie urzędowym w którym akt był publikowany następuje w nim uchylenie dotychczas obowiązujących norm prawnych. Trybunał może określić utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Pośrednie skutki orzeczenie o niezgodności aktu norm. Z aktem o wyższej mocy prawnej dotyczą orzeczeń decyzji i innych rozstrzygnięć wydanych w przeszłości na podstawie tego aktu. Z funkcją trybunału konst. Wiąże się działalność sygnalizacyjna. Polega na przedstawianiu właściwym organom stanowiącym prawo uwag o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego.
- orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych skargę konstytucyjną może wnieść każdy obywatel oraz cudzoziemiec ale muszą być spełnione warunki 1. przedmiotem skargi może być jedynie akt normatywny zawierający normy generalne i abstrakcyjne. 2. Skargę można wnieść wtedy gdy zostały naruszone prawa podmiotowe skarżącego się i to wskutek zastosowania przepisu sprzecznego z konstytucją. W skardze należy podać jakie przepisy naruszają jakie prawa skarżącego. 3. skargę można złożyć dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej. 4. skargę w imieniu skarżącego sporządzić może jedynie adwokat lub radca prawny. 5. skarga może być złożona w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku. Orzeczenie stwierdzające naruszenie konstytucyjnych praw skarżącego przez określone przepisy powoduje w efekcie ich naruszenie.
- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych- spór kompetencyjny to sytuacja w której 2 lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie (spór kompetencyjny pozytywny) lub gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy (spór kompetencyjny negatywny). Są to spory pomiędzy organami centralnymi. Uprawnionymi do występowania z wnioskiem o rozpatrzenie sporu kompetencyjnego są: Prezydent, Marszałek Sejmu i Senatu, Prezes RM, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Administracyjnego, Prezes NIK.
- orzekanie o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych- wyrok stwierdzający nie zgodność celów lub działalność partii politycznej z konstytucją powoduje wydanie przez Sąd rejestracyjny postanowienia o wykreśleniu partii z konstytucją.
- stwierdzanie wystąpienia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta- jeżeli prezydent jest częściowo niezdolny w sprawowaniu urzędu jego obowiązki tymczasowo przejmuje Marszałek Sejmu. Prezydent sam powinien zawiadomić marszałka o swojej niezdolności jeśli tego nie zrobi Marszałek może zwrócić się do trybunału z wnioskiem o stwierdzenie przeszkody prezydenta w sprawowaniu urzędu i powierza mu obowiązki.
117. Skład i organizacja Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. prawo przedstawiania kandydatów na sędziów do trybunału posiadają grupa co najmniej 50 posłów i Prezydium Sejmu. Sędziowie Trybunału sprawując swój urząd są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji nie podlegają oni ustawom. Zasada niezawisłości zabezpieczona jest szeregiem gwarancji ustrojowych tj.: immunitet sędziowski, niepołączalność stanowiska sędziego z mandatem posła lub senatora, zakaz przynależności sędziów trybunału do partii politycznych i związków zawodowych, zakaz prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości, zapewnienie sędziom warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającemu zakresowi jego obowiązków, prawo powrotu na miejsce uprzednio zajmowane.
Immunitet sędziego Trybunału ma charakter formalny. Pociągnięcie go do odpowiedzialności wymaga zgody Zgromadzenia Ogólnego Sędziów trybunału większością 2/3 głosów. Wygaśnięcie mandatu również stwierdza to zgromadzenie i może to nastąpić na wskutek: zrzeczenia się stanowiska sędziego, stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków, skazania prawomocnym wyrokiem sądu, prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska.
118. Geneza odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce str. 359
Odpowiedzialność konstytucyjna zachodzi gdy osoba sprawująca urząd wyższej rangi dopuszcza się w związku ze sprawowaną funkcją naruszenia konstytucji lub ustawy. Jeśli naruszenie nie wypełnia znamion czynu zabronionego przez ustawę jest to tzw. Delikt konstytucyjny. W Polsce początki odpowiedzialności urzędników królewskich za naruszenie prawa i złe wykonanie funkcji sięgają II połowy XVI wieku. Konstytucja sejmowa z 1565 r przewidywała że urzędnicy zaniedbujący swe obowiązki będą pozwami przez posłów ziemskich lub instygatora do sądu rejonowego. Druga połowa XVIII wieku przyniosła wypracowanie oryginalnych rozwiązań instytucjonalnych w kwestii odpowiedzialności urzędników państwowych za naruszenie prawa. W 1764 r powołane zostały komisje wielkie- Skarbu i wojska. Konstytucja sejmowa z 1775 r dokonująca reorganizacji Sądu Sejmowego przewidywała jego właściwość do rozpatrywania spraw o obrazę majestatu, zdradę, przekupstwo, ucisk wolności obywatelskiej, gwałcenie wolnego głosu. Konstytucja 3 maja 1791 r wprowadziła odpowiedzialność konstytucyjną członków rządu. Wszystkie decyzje zapadłe w Straży Praw wymagały kontrasygnaty, ministrowie przez fakt złożenia podpisu ponosili za nią pełną odpowiedzialność, w przypadku gdy naruszyły one prawo lub konstytucję. Odpowiedzialność za naruszenie prawa ponosili również ministrowie wchodzący w skład komisji wielkich oraz komisarze do nich powołani. Organem sądzącym ministrów był Sąd Sejmowy- składał się z 36 osób wybieranych drogą losowania w tym 12 przez senat ze swego grona, z wyłączeniem senatorów zasiadających w Straży Praw i komisjach wielkich i 24 wybieranych w ten sposób prze Izbę Poselską ze swego składu. Komplet sądzący składał się z 15 sędziów dobieranych drogą losowania do każdej sprawy. Odpowiedzialność konstytucyjna występowała także w Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 r oraz Konstytucja Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 instytucję trybunału Stanu ustanowiła Konstytucja Marcowa z 1921 która przewidywała odpowiedzialność Prezydenta RP i ministrów. Po II wojnie światowej do instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej nawiązał art. 27 ustawy konstytucyjnej z 19 lutego 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej stanowiło że Prezydent i ministrowie będą pociągani do odpowiedzialność konstytucyjnej- miał być na to powołany organ, ale nie doczekał się on realizacji. W 1952 w lipcu 22 konstytucja PRL również przewidywała odpowiedzialność konstytucyjną, zarówno doktryna jak i praktyka socjalistyczna zdecydowanie negowały instytucję takiej odpowiedzialności z oczywistych względów w takim totalitarnym państwie względów. W 1980 r stał się możliwym postulat do ustroju politycznego naszego państwa trybunału stanu co wiązało się z realizacją powszechnego żądania pociągnięcia do odpowiedzialności ówczesnej ekipy kierującej państwem.
119. Organizacja trybunału stanu
Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Przewodniczącym Trybunału jest I Prezes Sądu Najwyższego. Wybór składu Trybunału dokonuje się na pierwszym posiedzeniu Sejmu i zachowuje on swoje kompetencje do czasu wyłonienia nowego składu. Kandydatury na członków trybunału może zgłaszać Marszałek sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów. Osoby wybrane w skład Trybunału składają przed marszałkiem sejmu przyrzeczenie sędziowskie. Członkowie trybunału Stanu są w sprawowaniu funkcji sędziego niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Utrata zajmowanego stanowiska sędziego może nastąpić na wskutek: zrzeczenia się funkcji, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności lub skazania prawomocnym wyrokiem. Członkowi TS korzystają również z immunitetu formalnego zgodę na pociągnięcie ich do odpowiedzialności karnej lub na pozbawienie wolności wyraża w drodze uchwały TS bezwzględną większością głosów co najmniej 2/3.
120. Podmiotowy i przedmiotowy zakres odpowiedzialności przed TS str. 366
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej wykazuje zróżnicowanie od podmiotu który taką odpowiedzialność ponosi. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie konstytucji lub ustawy, popełnione z związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed TS. Chodzi tu o odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego- czynu nie stanowiącego przestępstwa który spełnia 2 przesłanki:
czyn polega na naruszeniu Konstytucji lub ustawy
2) popełnienie czynu jest związane z wykonywaniem urzędu:
a) czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby- czyli określona osoba działa w ramach zakresu kompetencji
b) czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem- zatem dana osoba podejmuje działania pozostające poza ramami przysługujących jej kompetencji.
Aktualnie nowela wprowadziła nową formułę zgodnie z którą nawet nieumyślne naruszenie konstytucji lub ustawy może stać się przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej. Odpowiedzialność może być egzekwowana także po zakończeniu okresu pełnienia przez taką osobę konkretnego stanowiska. Art. 23 ust. 1 ustawy mówi że ściganie przez TS jest dozwolone w okresie 10 lat od popełnienia czynu.
Prezydent ponosi odpowiedzialność kons. za: naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, za popełnienie przestępstwa Lu przestępstwa skarbowego.
Charakter zupełny oznacza że obejmuje ona wszelkie przestępstwo, jakich dopuścił się Prezydent w okresie sprawowania urzędu w tym przypadku nie ma znaczenia ich związek z piastowaniem, lub wykonywaniem urzędu. Odpowiedzialność prze TS dotyczy także przestępstwa popełnionego w życiu prywatnym.
Charakter wyłączny oznacza że za popełnione przestępstwo Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stany. Nie ma zatem możliwości postawienia go w stan oskarżenia przed sądem powszechnym tak długo jak długo sprawuje swój urząd.
Premier i członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed TS za: naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, za popełnienie przestępstwa Lu przestępstwa skarbowego popełnionego w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Wyżej wymienieni mogą być postawieni przed TS tylko za przestępstwa które zostały popełnione w związku zajmowanym stanowiskiem. Wyegzekwowanie przed TS odpowiedzialności karnej Premiera i członków RM możliwe jest w sytuacji równoczesnego rozpoznania przez ten organ problemu ich odpowiedzialności konstytucyjnej. Prezes NBP. Prezes NIK członkowie KRR i T osoby którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed TS za naruszenie konstytucji lub ustawy. Największy zakres odpowiedzialności dotyczy posłów i senatorów.
121. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej str. 371
Procedura postępowania w sprawie odpowiedzialności konstyt obejmuje:
a) złożenie wstępnego wniosku w sprawie pociągnięcia odpowiedniej osoby do odpowiedzialności przed TS. Prawo wystąpienia ze wstępnym wnioskiem przysługuje następującym podmiotom:
- w sprawach dotyczących Prezydenta RP- grupie co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego
- w sprawach dotyczących Prezesa i członków RM- Prezydentowi lub grupie co najmniej 115 posłów
- w sprawach dotyczących Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRR i T osób którym prezes powierzył kierowanie ministerstwem oraz naczelnego dowódcy sił zbrojnych – Prezydentowi i grupie co najmniej 115 posłów lub sejmowej komisji śledczej
- w sprawach dotyczących posłów lub senatorów- Marszałkowi Sejmu, Senatu.
Wniosek prawidłowo złożony jest kierowany przez Marszałka Sejmu do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej bez względu na to jakiego podmiotu dotyczy.
b) postępowanie w komisji odpowiedzialności konstytucyjnej- Komisja po wstępnym zapoznaniu się ze zgłoszonymi zarzutami określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego. Komisja może przesłuchiwać świadków i biegłych i żądać od instytucji państwowych okazania wszelkich dokumentów i akt. W postępowaniu przed komisją oskarżeni świadkowie i biegli zwolnieni są od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej i państwowej. Komisja Także może zlecić prokuratorowi generalnemu NIK o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego co do określonych okoliczności sprawy. Postępowanie w komisji kończy się uchwaleniem sprawozdania o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego lub do Sejmu z wnioskiem o postawienie w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w danej sprawie. Uchwalone przez komisję sprawozdanie przedstawiane jest Zgromadzeniu Narodowemu lub sejmowi.
c) postawienie w stan oskarżenia: Prezydenta RP- wymaga uchwały Zgromadzenia podjętej większością głosów 2/3 ustawowej liczby zgromadzenia. Podejmując uchwałę o postawieniu głowy państwa w stan oskarżenia zgromadzenie wybiera spośród swoich członków oskarżycieli. Po podjęciu przedmiotowej uchwały Marszałek Sejmu przesyła przewodniczącemu TS uchwałę zgromadzenia wraz z uchwałą Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej albo z wnioskiem mniejszości które w dalszym postępowaniu przed T stanowią akt oskarżenia. W sytuacji gdy zgromadzenie podjęło uchwałę o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia a Komisja Odpow. Konstyt. Wnosi o jej umorzenie nie przedstawiając wniosku mniejszości o postawienie w stan oskarżenia to aktem oskarżenia jest uchwała o postawieniu w stan oskarżenia wraz z wnioskiem wstępnym o postawienie w stan oskarżenia. Członka RM- wymaga uchwały Sejmu podjętą większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Prezes NBP, Prezesa NIK, osoby której Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych- wymaga uchwały Sejmu podjętą bezwzględną większości głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów. Posłów i senatorów- wymaga uchwały Sejmu podjętą bezwzględną większości głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów. Podjęcie uchwały przez zgromadzenie narodowe lub przez Sejm o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie w czynnościach osoby której dotyczy. W przypadku zakończenia kadencji sejmu postępowanie w sprawie odpowiedzialności posła który nie uzyskał ponownie mandatu ulega umorzeniu, które stwierdza Marszałek Sejmu.
d) rozpoznanie sprawy przed TS- w toku postępowania stosowane są przepisy kpk chyba że TS stanowi inaczej. Osoby występujące przed trybunałem zwolnione są z zachowania tajemnicy służbowej i państwowej. Obowiązuje zasada jawności rozpraw która może być jednak wykluczona z uwagi na konieczność ochrony bezpieczeństwa państwa lub tajemnicy państwowej. Trybunał rozpatruje daną sprawę wyłącznie w granicach określonych w akcie oskarżenia. Oskarżyciel nie może zarzucić oskarżonemu innych czynów niż objęte aktem oskarżenia. TS jest sądem pierwszej i drugiej instancji. W pierwszej instancji orzeka w składzie: przewodniczący i 4 członków, w drugiej: przewodniczący i 6 członków, z wyłączeniem sędziów którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w 1 instancji. Poza rozprawą orzeka się w składzie 3-osobowym.
122. Sankcje orzekane prze TS str. 377
TS jest sądem pierwszej i drugiej instancji. W pierwszej instancji orzeka w składzie: przewodniczący i 4 członków, w drugiej: przewodniczący i 6 członków, z wyłączeniem sędziów którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w 1 instancji. Poza rozprawą orzeka się w składzie 3-osobowym. Za delikt konstytucyjny- czyn nie wypełniający znamion przestępstwa Trybunał wymierza łącznie lub osobno następujące kary:
a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do sejmu i senatu w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach do samorządu terytorialnego
b) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych
c) utratę wszystkich lub niektórych orderów odznaczeń lub tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania.
Wyżej wymienione kary mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat. Jeżeli TS stwierdzi że poseł lub senator naruszył on art. 107 konstytucji to orzeka pozbawienie mandatu nie może orzekać innych kar.
Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe TS orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie.
123. Geneza instytucje NIK w Polsce str. 379
W okresie zaborów w księstwie warszawskim dekretem Fryderyka Augusta z 14 grudnia 1808 r powołano Główną Izbę Obrachunkową, jako wyspecjalizowany organ kontroli skarbowości Księstwa. Była jednym centralnym organem kontroli z siedzibą w Warszawie w pełni podlegającej królowi. Do kompetencji GIO należała kontrola następcza wydawanych przez kasy publiczne rachunków rocznych przewyższających dochód lub rozchód o kwotę 500 zł. W przypadku dostrzeżenia deficytu lub fałszu GIO zawiadamiała odpowiedniego ministra. Izba upoważniona była do kontroli gospodarności a nawet celowości wydatków. Po odzyskaniu niepodległości dekretem Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r ustanowiono Najwyższą Izbę Kontroli Państwa jej powstanie było poprzedzone powołaniem w 1917 r Urzędu Obrachunkowego przy Departamencie Skarbu Tymczasowej Rady Stanu, której zadaniem miało być prowadzenie wszechstronnej kontroli finansów publicznych. Izba kontrolowała: rachunki władz cywilnych i wojskowych, urzędów, zakładów, i przedsiębiorstw państwowych, rachunki instytucji, zakładów, fundacji, rachunki wydatków i dochodów, majątków i długów wyższych jednostek samorządowych oraz większych miast.
Konstytucja marcowa z 1921 dokonała konstytucjonalizacji NIK oraz ustanowiła ściślejsze powiązania Izby z władzą ustawodawczą. NIK została uznana za władzę działającą kolegialnie niezależną do rządu i podległą bezpośrednio Prezydentowi Rzeczypospolitej. Kryteriami kontroli były: legalność, oszczędność i gospodarność podmiotów kontrolowanych. Ustawa z 1921 r obowiązywała do końca II Rzeczypospolitej. W początkowym okresie funkcjonowania Polski Ludowej nie powołano odrębnego organu kontroli państwowej do czasu NIKP uprawnienia izby przysługują Prezydium Krajowej Rady Narodowej spełniającemu je za pośrednictwem Biura Kontroli. W dwóch pierwszych latach Sejmu Ustawodawczego pozycja organów kontrolnych nie uległą większym zmianom. Mała kostyt. Z 19 lutego 1947 r przewidywała powołanie NIK. Do czasu wejścia w życie ustawy działało Biuro Kontroli przy Radzie Państwa- badało działalność władz instytucji i przedsiębiorstw państwowych pod względem finansowym i gospodarczym. Spoczywało na nim coroczne badanie zamknięcia rachunków państwowych i przedkładanie Sejmowi wniosku w przedmiocie udzielania lub odmówienia rządowi absolutorium. Ustawa z dnia 9 marca 1949 rozszerzyła zakres kontroli ustalono że ma być przeprowadzona zgodnie z wytycznymi polityki państwowej i planami gospodarczymi, oraz pod względem organizacyjno- administracyjnym. Postanowienia ustawy wskazują na silne związki z NIK. Konstytucja PRL z 22 lutego 1952 r zlikwidowano NIK i utworzono Ministerstwo Kontroli Państwa. Obowiązujący w latach 1952- 1957 model kontroli państwowej spotkał się z ostrą krytyką w okresie narastającego procesu demokratycznych przemian w 1956 r. Sejm uchwalił 13 grudnia 1957 ustawę i NIK znowelizowana ustawa ustaliła podległość NIK Sejmowi oraz wprowadziła nadzór Rady państwa nad NIK w zakresie określonym ustawą. Do zadań NIK należało przeprowadzenie kontroli działalności gospodarczej finansowej i organizacyjno- admin. naczelnych terenowych organów administracji państwowej z punktu widzenia legalności gospodarności celowości i rzetelności. Głównym zadaniem było wykonanie budżetu państwa i NPG oraz kontrolę zabezpieczenia własności społecznej. NIK jako organ w 1957-76 był to organ współpracujący z rządem w zakresie kontroli jednostek podporządkowanych rządowi. NIK uległa przeobrażeniom w wyniku nowelizacji konstytucji dokonanej 10 lutego 1976 r. Przepisy stanowiły że Prezes NIK wchodzi w skład RM a nadzór nad NIK sprawuje Prezes RM. Prezes NIK był powoływany przez Sejm lecz na wniosek prezesa RM złożony w porozumieniu z przewodniczącym RM. Prezes RM powoływał i odwoływał wiceprezesów NIK, zatwierdzał plany okresowe NIK, określał zakres działania NIK, zasady Bi tryb sprawowania przez NIK funkcji koordynacyjnej wobec działalności kontrolnej innych jednostek kontroli. NIK w okresie 1976-80 stanowiła część składową aparatu administracji państwowej. W 1980 r była nowelizacja Konstytucji PRL z dnia 8 października 1980 i uchwalenie ustawy o NIK. NIK uległa przekształceniu w organ kontroli nad działalnością rządu oraz elementami składającymi się na pojęcie rządu. NIK podlegała sejmowi. Wprowadzono obowiązek uczestniczenia Prezesa NIK w posiedzeniach Sejmu oraz jego odpowiedzialność przed Sejmem za sprawowanie swojego urzędu. Sejm miał prawo zlecania NIK określonych kontroli. Przedmiotowy zakres kontroli sprawowanej przez NIK obejmował działalność gospodarczą finansową i organizacyjno- prawną. Kryteriami kontroli przez NIK były: legalność celowość rzetelność i gospodarczość.
124. Pojęcie i rodzaje kontroli
Kontrola obejmuje:
- ustalenie stanu faktycznego czyli wyznaczników zależnych od przyjętych kryteriów kontroli
- porównanie stanu faktycznego ze stanem rzeczywistym tj. wykonaniem
- ustalenie relacji między stanem faktycznym i rzeczywistym w sensie stopnia i zgodności i niezgodności
- przedstawienie wyników tego ustalenia odpowiedniemu podmiotowi.
Kontrola to organ nadzoru który w pewnym sensie jest administratorem i odpowiada za wyniki działalności jednostki nadzorowanej. W zakresie kryterium czasu wyróżniamy:
1. Kontrolę wstępną- działanie kontrolne dokonywane przed podjęciem czynności będącej przedmiotem kontroli
2. kontrolę faktyczną- działania kontrolne podejmowane w czasie czynności będącej częścią przedmiotu kontroli.
3. Kontrolę następną – działania kontrolne podejmowane po zakończeniu czynności będącej przedmiotem kontroli
KRYTERIUM RELACJI zachodzące pomiędzy kontrolującym a kontrolowanym wyróżnia:
Kontrola wewnętrzna – podmiot kontrolujący należy do tej samej struktury organizacyjny co podmiot kontrolowany
Kontrola zewnętrzna – podmiot kontrolujący nie wchodzi w skład struktury organizacyjnej podmiotu kontrolowanego
W ZAKRESIE KRYTERIUM KONROLOWANEGO wyróżnia się kompleksową, przeprowadza się kontrolę całokształtu działalności podmiotu kontrolowanego, i problemową – kontrola nastawiona jest na badania i ocenę tylko jednego określonego celu.
KRYTERIUM SPOSOBU PRZEPROWADZENIA KONTROLI wyodrębnia kontrol:
Bezpośrednią organ kontrolujący zapoznaje się z działalnością podmiotu kontrolowanego, w skutek sprawdzania działalności i pośredniej – organ kontrolujący sprawdza i ocenia podmiot na podstawie badań i analiz
KRYTERIUM INICJATYWY PODJĘCIE I PROWADZENIA KONTROLI wyróżnia kontrol:
Z urzędu czyli z inicjatywy własnej podmiotu kontrolującego, na wniosek kontrola podjęcia i przeprowadzenia pochodzi z zewnątrz od uprawnionego przez przepisy podmiotu
125. Pozycja ustrojowa NIK
NIK ma jednolitą strukturę urzędniczą i działa w oparciu o procedury typowe dla organów administracyjnych. NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podległym Sejmowi. Izba skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej- badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek, Jest fachowym organem zewnętrznym niezależnym od rządu a powiązany z parlamentem służąc mu zasobem informacji i fachową wiedzą. Oprócz zasady podległości NIK sejmowi, występuje zasada kolegialności- zasada ta określona jest w postanowieniach ustawy o NIK regulujących pozycję kolegium NIK.
W ustawie zawarte są również zasady funkcjonalności NIK:
1) zasada legalności- NIK może podejmować takie czynności które zostały określone w ustawie NIK i powinna kierować się przepisami
2) zasada obiektywizmu- obowiązek bezstronnego wykonania zadań przez NIK i jej pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne
3) zasada prawdy materialnej- kontroler powinien dążyć do dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistością
4) zasada kontradyktoryjności w postępowaniu kontrolnym- umożliwia zainteresowanym wynikami kontroli aktywny udział w postępowaniu kontrolnym
5) zasada pisemności- czynność kontrolna musi być utrwalona w formie pisemnej
6) zasada sprawności- zobowiązuje do należnego i terminowego wykonania czynności by cel kontroli został osiągnięty.
126. Organizacja NIK
Prezes NIK na wniosek marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą senatu. Kadencja prezesa NIK trwa 6 lat licząc od dnia złożenia przysięgi przed Sejmem. Po upływie kadencji Prezes NIK pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa. Kadencja Prezesa wygasa w razie: śmierci, orzeczenia przez TS utraty zajmowanego stanowiska, odwołania. Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej zajmować innego stanowiska z wyjątkiem profesora wyższej szkoły. Przysługuje mu immunitet formalny- nie może być bez uprzedniej zgody sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Na mocy nowelizacji ustawy poszerzone zostały środki prawne przysługujące Prezesowi NIK w zakresie występowania przez niego z wnioskami do TK. Prezes NIK kieruje NIK i odpowiada przed sejmem za jaj działalność: ma obowiązek uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Nowelizacja pozbawiła go prawa uczestniczenia z urzędu na posiedzeniach RM. Wiceprezesi NIK w liczbie 2-4 są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Zgodnie z konstytucją zasadą kolegialności działania NIK w organie tym funkcjonuje Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. W jego skład wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium. Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK powołuje na członków Kolegium: 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych, 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK. Członkowie Kolegium powoływani są na okres 3 lat a odwołanie ich jest możliwe jest tylko w ustawowo określonych sytuacjach. Osoby wchodzące w skład Kolegium NIK są w sprawowaniu tych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać protokołu zdanie odrębne. Ustawa wymienia katalog kompetencji kolegium NIK- 3 grupy uprawnień:
1) uprawnienia zatwierdzające zatwierdza: analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, sprawozdania z działalności NIK za rok ubiegły.
2) uprawnienia stanowiące- sprowadzają się do uchwalenia przez Kolegium:
Opinii w przedmiocie absolutorium dla RM, wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne, projektu statutu NIK, budżetu NIK, okresowych planów pracy NIK
3) uprawnienia opiniodawcze- kolegium opiniuje:
Wniesione przez Prezesa NIK programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli, inne sprawy wniesione przez Prezesa NIK albo przedstawione przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.
W skład NIK wchodzą jednostki organizacyjne występujące w postaci departamentów i delegatur. W skład NIK wchodzi 8 departamentów wykonujących zadania kontrolne, 2 parlamenty wspomagania postępowania kontrolnego oraz 4 departamenty administracyjne wykonujące zadania w zakresie organizacji i obsługi NIK. Na departamentach spoczywa zadanie przeprowadzenia lub wspomagania postępowania kontrolnego w naczelnych i centralnych organach państwowych. Delegatury- są terenowymi organami kontrolnymi o właściwości porównywalnej do departamentów kontrolnych NIK. Delegatury przedkładają: właściwym wojewodom informacje o wynikach ważniejszych kontroli. Właściwym wojewodom sejmikowym samorządowym i organom jednostek samorządu terytorialnego.
127. Podmiotowy i przedmiotowy zakres kontroli NIK str. 395
Kryteria kontroli- legalność, celowość, rzetelność i gospodarczość. Legalność oznacza- badanie czy kontrolowana działalność była zgodna z obowiązującymi w danym czasie w określonej dziedzinie, ocenę prawidłowości stanowienia przepisów wewnętrznych, ocenę zgodności kontrolowanej działalności z aktami prawnymi nie mającymi normatywnego charakteru, ocenę czy podejmowane działania miały właściwą podstawę prawną. Celowość oznacza: badanie czy działania podejmowane przez kontrolowaną jednostkę mieściły się w celach określonych dla niej w aktach normatywnych regulujących funkcjonowanie tego rodzaju jednostek, badanie czy zastosowanie metody i środki były optymalne odpowiednie dla osiągnięcia założonych celów, badanie czy założone cele zostały osiągnięte a jeżeli nie to z jakich przyczyn, ocenę swobody działania podmiotu poddanego kontroli. Rzetelność oznacza: badanie czy obowiązki pracowników i innych osób odpowiedzialnych za określoną działalność w kontrolowanej jednostce, badanie czy zobowiązania danej jednostki były wykonywane zgodnie z jej treścią, badanie czy przestrzegano wewnętrznych reguł funkcjonowania danej jednostki, badanie czy określone działania lub stany faktyczne są udokumentowane z rzeczywistością. Gospodarność oznacza: badanie środki którymi dysponowała kontrolowana jednostka były wykorzystywane oszczędnie i wydajnie, badanie relacji nakładów i efektów, badanie w razie stwierdzenia szkody czy nie można było uniknąć albo ograniczyć jej wysokości. NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Kontrola powinna być przeprowadzona w oparciu właśnie o te 4 kryteria. Przedmiotem kontroli jest całokształt działalności tych podmiotów a więc wykonywanie budżetu państwa oraz realizacja ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej gospodarczej i organizacyjno administracyjnej. Zakres przedmiotowy kontroli NIK dotyczy kancelarii Prezydenta, Kancelarii sejmu i senatu Rzecznika Praw Dziecka, KRR i T, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej- komisji ścigania przeciwko Zbrodni Narodowi Polskiemu, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Fakultatywny zakres kontroli NIK obejmuje:
1. działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych. Przeprowadzając kontrolę stosujemy: legalność, gospodarność, i rzetelność. Zakres przedmiotowy kontroli jest szeroki.
2. działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych a wszególnośći wykonują one zadania:
a) zlecone lub powierzone przez państwo lub samorząd terytorialny
b) wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego
c) organizują lub wykonują prace interwencyjne oraz roboty publiczne
d) działają z udziałem państwa lub samorządu terytorialnego
e) korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy poręczenia lub gwarancji udzielonych przez państwo
f) udzielają lub korzystają z pomocy podlegającej przepisom ustawy z dnia 30 czerwca 2000 o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej
Kontrola wyżej wymienionych jednostek przeprowadzona jest przez NIK w zastosowaniu 2 kryteriów: legalności i gospodarności. NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta, Prezesa RM, ministrów oraz z własnej inicjatywy. Do obowiązków NIK należy:
a) analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej
b) opinia w przedmiocie absolutorium dla RM
c) informacji o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy
d) informacji o wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta, Prezesa RM
e) sprawozdania ze swojej działalności w roku ubiegłym
128. Postępowanie kontrolne i konsekwencje kontroli NIK str. 400
Celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek podległych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej jednostki według określonych kryteriów w ustawie. Czynności kontrolne przeprowadzają pracownicy NIK na podstawie legitymacji służbowej i imiennego upoważnienia określającego jednostkę kontrolowaną i podstawę prawną do podjęcia kontroli. W ustawie przewidziana jest instytucja wyłączenia kontrolera z postępowania kontrolnego w sytuacji gdyby wyniki kontroli mogły oddziaływać na jego prawa lub obowiązki lub na prawa lub obowiązki jego najbliższych.
W związku z przeprowadzaną kontrolą upoważnionym pracownikom NIK przysługuje prawo do:
Swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń kontrolowanych, wglądu do wszystkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania od pracowników udzielania ustnych lub pisemnych wyjaśnień, korzystania z pomocy biegłych i specjalistów, zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych z związku z przeprowadzaną kontrolą.
Kontroler ustala stan faktyczny na podstawie zebranych w toku postępowania dowodów. Wyniki przeprowadzonej kontroli kontroler przedstawia w protokole kontroli. Protokół ten zawiera opis stanu faktycznego stwierdzonego w toku kontroli działalności jednostki kontrolowanej. Protokół podpisuje kontroler i kierownik jednostki kontrolowanej. Jest możliwość zgłoszenia przez kierownika jednostki kontrolowanej przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeżeń co do ustaleń zawartych w protokole. Jeśli zastrzeżenia zostaną zgłoszone kontroler jest obowiązany dokonać analizy i w miarę potrzeby podjąć czynności dodatkowe kontrolne. W razie nie uwzględnienia zastrzeżeń w całości lub części kontroler przekazuje na piśnie swoje stanowisko zgłaszającemu zastrzeżenia. Komisja odwoławcza lub jeden z członków wyznaczony przez przewodniczącego może przyjmować wyjaśnienia od zgłaszającego zastrzeżenia, a gdy uzna to za konieczne przeprowadzić także inne czynności dowodowe. Komisja odwoławcza podejmuje uchwałę w sprawie zastrzeżeń w pełnym składzie większością głosów i nie zwłocznie przekazuje ją wraz z uzasadnieniem. W razie odmowy zatwierdzenia uchwały, Prezes powołuje dla ostatecznego rozpatrzenia zastrzeżeń przez komisję rozstrzygającą w składzie 3 pracowników nadzorujących czynności kontrolne. Uchwała komisji rozstrzygającej jest ostateczna: doręcza się ją wraz z uzasadnieniem zgłaszającemu zastrzeżenia. Kierownik jednostki kontrolowanej może omówić podpisania protokołu kontroli składając w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania pisemne wyjaśnienia jego odmowy. Na wniosek kontrolera kierownik jednostki kontrolowanej lub jednostki nadrzędnej zwołuje naradę pokontrolną z udziałem zainteresowanych pracowników w celu omówienia stwierdzonych nieprawidłowości. Efektem przeprowadzonej kontroli jest sporządzenie przez NIK wystąpienia pokontrolnego. W tym wystąpieniu może być także zawarta ocena wskazująca na niezasadność zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji przez osobę odpowiedzialną za stwierdzone nieprawidłowości. Ocena ta może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Wobec wystąpienia pokontrolnego kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje w terminie 7 dni od jej otrzymania zgłoszenie umotywowanego zastrzeżenia w sprawie zawartych w nim ocen uwag i wniosków do dyrektora właściwej jednostki organizacyjnej NIK. Ustawa w art. 98 przewiduje karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny za uchylenie się od kontroli, utrudnianie jej prowadzenia w szczególności przez niezgodne z prawdą informacje o wykonaniu zaleceń pokontrolnych.
129. Geneza i istota instytucji ombudsmana str. 407
Ombudsman pojawił się w Szwecji za panowania Karola Wielkiego XII był to organ powołany do kontrolowania należytego funkcjonowania należytego z punktu widzenia prawa funkcjonowania administracji państwowej. Ostateczny kształt ombudsmana uzyskał dopiero w 1980r. kiedy to wpływ haseł rewolucji francuskiej oraz wzmocnienie pozycji parlamentu w Szwecji doprowadziło do powstania instytucji justitieombudsmana powiązanego z parlamentem mającego za zadanie rozpatrywanie skarg obywateli na działania administracji i sądownictwa. Szwedzki model ombudsmana odgrywał istotną rolę w ochronie praw i wolności obywateli, nie miał odpowiedników w innych krajach. W latach 50 tych poza krajami nordyckimi do instytucji ombudsmana nawiązano w 1956 RFN wprowadzając urząd pełnomocnika do spraw wojskowych. Współcześnie instytucja ta istnieje w kilkudziesięciu państwach w różnych formach i pod różnymi nazwami. Występują cztery podstawowe elementy charakteryzującego tego rodzaju organ państwa:
1. Jest to samodzielny organ państwowy oddzielony od administracji i sądownictwa, opiera się na normach konst.
2. Jest to organ powiązany z parlamentem, jest powoływany przez niego i jego zadania mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu
3.Spełnia różne zadania, wysłuchuje skargi obywateli na nieprawidłowe działania administracji podejmuje działania w celu ich naprawienia, informuje parlament o stanie praworządności i funkcjonowaniu praworządności
4. Jest to organ łatwo dostępny dla skarżącego się obywatela i działa szybko w bezpłatnym postępowaniu
Ombudsman UE ma za zadanie rozpatrywać skargi obywateli państw członkowskich UNII i obywateli państw trzecich.
130. Narodziny instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich
Zasadniczy przełom w kwestii zmiany stosunku do instytucji ombudsmana nastąpił dopiero na początku lat 80-tych na co zasadniczy wpływ wywarły wydarzenia społeczne i polityczne roku 1980 i początki 1981. Niestety wprowadzenie w grudniu 1981 r stanu wojennego spowodowało do 1983 wstrzymanie tej idei. W maju 1983 r w uchwale Kongresu PRON postulatu powołania sejmowego strażnika praw obywatelskich. Miał to być organ funkcjonujący przy sejmie PRL chroniący prawa obywateli przed zagrożeniami biurokratycznymi oraz ludzi którzy czuli się pokrzywdzeni przez administrację. Urząd ten miał być podległy sejmowi. Od uchwalenia przedmiotowej ustawy przez prom do przyjęcia przez sejm ustawy o RZPO minęło ponad cztery lata na co złożyło się wiele przyczyn. Najistotniejszym jednak powodem przewlekłości prac był brak rzeczywistej woli rządzących do reformowania ustroju PRL oraz nie występowanie silnej presji społecznej inspirującej do zdecydowanych reform instytucjonalnych. W ciągu tych lat kiedy pomysł utworzenia RZPO dojrzewał trwały liczne dyskusje w toku których kształtowała się aktualna nazwa tego organu. W dalszym ciągu podważano celowość podejmowania inicjatywy jego ustanowienia oraz sugerowano nawet zrewidowanie pron przedmiotowej kwestii. W dyskusji publicznej przeprowadzonej na przełomie lat 86 – 87 przeważył pogląd że powinien być przede wszystkich jedynie rzecznik praw obywatelskich na poziomie ogólno krajowym w pełni niezależny powoływany przez sejm jemu tylko podporządkowane. Konsultacja została podsumowana w oficjalnym stanowisku komitetu wykonawczego rady krajowej pron w przyjętym w czerwcu 1987. Jego istotą było uznanie potrzeby powołania jednego rzecznika praw obywatelskich na szczeblu centralnym i powiązania go bezpośrednio z sejmem PRL jako najwyższym organem władzy. Sejm 15 lipca 87 uchwalił ustawę o RZPO. Status organu konstytucyjnego rzecznik uzyskał dopiero na mocy noweli z dnia 7 kwietnia 89. Konstytucja RP z 1987 uregulowała pozycję praw obywatelskich.
131. Status ustrojowy Rzecznika Praw Obywatelskich
132. Zakres i procedura działania Rzecznika Praw Obywatelskich
Podstawowym zadaniem rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktów normatywnych. Każdy ma prawo wystąpienia do rzecznika z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez władze publiczne. Zakres podmiotowy działalności RPO dotyczy praw i ochrony nie tylko obywateli polskich ale także cudzoziemców. Zakres przedmiotowy RPO dotyczy ochrony wolności praw człowieka i obywatela. Ochrona ta dotyczyć może wszelkich praw i wolności określonych w aktach normatywnych. Rzecznik podejmując działania w zakresie ochrony wolności i praw człowieka i obywatela bada czy na wskutek działania lub zaniechania ze strony organów organizacji bądź instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. W sprawie dzieci rzecznik współpracuje z Rzecznikem praw dziecka. Rzecznik realizuje spoczywające na nim funkcje w 2 formach:
- poprzez wystąpienia i interwencję w sprawach indywidualnych, poprzez wystąpienia inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności.
Wniosek kierowany jest do rzecznika jako wolny od opłat. Wnioskodawca nie musi wykazywać naruszenia swoich praw i wolności można informować rzecznika o problemach dotyczących innych osób. RPO może po zapoznaniu się z każdym skierowanym wnioskiem:
- poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania
- przekazać sprawę według właściwości
- nie podjąć sprawy – zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę której ona dotyczy.
Decydując się na podjęcie sprawy rzecznik może:
- samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające
- zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów
- zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenie kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.
Jeżeli RPO zdecyduje się samodzielnie na przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego to dysponuje szerokimi uprawnieniami: może zbadać sprawę bez uprzedzenia, żądać złożenia wyjaśnień, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy , zrządzać sporządzanie ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy rzecznik może:
- wyjaśnić wnioskodawcy że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka
- skierować wystąpienie do organu organizacji lub instytucji w których działalności stwierdził naruszenie wolności praw człowieka i obywatela.
- zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa
- żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych
- żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwo ścigania z urzędu
- zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego
- wystąpić z wnioskiem o ukaranie
- wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia
Podmioty do których zwrócił się rzecznik obowiązane są z nim współdziałać i udzielać pomocy a w szczególności: zapewniać mu dostęp do akt i dokumentów, udzielać żądanych przez niego informacji i wyjaśnień w tym dotyczących podstawy faktycznej prawnej swoich rozstrzygnięć, ustosunkować się do ogólnych ocen uwag i opinii rzecznika. RPO corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
133. Pojęcie i rodzaje stanów nadzwyczajnych
Stanu nadzwyczajny- to odejście od stałych konstytucyjnych form sprawowania władzy w wyniku zaistnienia szczególnej sytuacji w państwie lub stosunkach międzynarodowych. Wprowadzenie stanu ma 2 skutki:
-powoduje skupienie władzy w rękach egzekutywy
-prowadzi do zawieszenia praw i ograniczenia swobód obywatelskich.
Nazwą stany nadzwyczajne to: wyjątkowy, zagrożenia, obrony, klęski żywiołowej. Do stanów nadzwyczajnych nie należy stan wojenny. Nie powiązano organów w kwestii wojny i pokoju ze stanami nadzwyczajnymi. Z punktu widzenia konstytucji postanowienie o stanie wojny jest deklaracją wojny i nie kreuje nowej sytuacji wewnątrz państwa.
Obowiązująca konstytucja przewiduje możliwość wprowadzania stanów nadzwyczajnych na części albo całym terytorium:
-stan wojenny-w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
-stan wyjątkowy- w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli, lub porządku publicznego.
-stan klęski żywiołowej- w celu zapobiegania skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej w celu ich usunięcia.
134. Skutki wprowadzenia stanów nadzwyczajnych
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego zmienia układ kompetencji organów państwowych. Zmiana polega na wzmocnieniu organów wykonawczych.
Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony, wtedy kieruje nią Prezydent z Radą Ministrów, co polega na:
-postanawianiu na wniosek Rady Ministrów o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierownicze
- postanawianiu na wniosek Rady Ministrów o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych RP i określeniu jej zadań
-mianowania na wniosek Prezesa Rady Ministrów Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych a na wniosek tego Dowódcy zatwierdzeniu planów operacyjnych użycia sił zbrojnych.
Rada Ministrów w stanie wojennym może:
-zawiesić funkcjonowanie władzy publicznej w strefie działań zbrojnych
-przekazać organom wojskowym określone kompetencje organów władzy publicznej w tej strefie.
W czasie stanu wyjątkowego kontrolę wykonuje:
-Prezes Rady Ministrów-w przypadku wprowadzenia stanu na większym niż obszar województwa
-właściwy wojewoda- w przypadku wprowadzenia stanu na obszarze części lub 1 województwa
W czasie stanu klęski żywiołowej kierują
-wójt burmistrz, prezydent miasta-jeśli stan jest wprowadzony na obszarze gminnym
-starosta jeśli stan jest wprowadzony na obszarze więcej niż 1 gminy wchodzącej w skład powiatu
-wojewoda jeśli stan jest wprowadzony na obszarze więcej niż 1 powiatu wchodzącego w skład województwa
minister do którego należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej.
Konstytucja ogranicza na czas trwania stanu nadzwyczajnego uprawnienia ustawodawcze parlamentu zakazując zmiany swych przepisów a także ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu i organów samorządowych. Wybory do organów mogą być przeprowadzenia terenach nie objętych stanem nadzwyczajnym.
Stan nadzwyczajny wprowadza ograniczenia praw obywateli. Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka w czasie każdego ze stanów nadzwyczajnych określają odpowiednia ustawy. Ograniczeniom podlegają wszyscy osoby fizyczne zamieszkałe na stałe lub czasowa na danym obszarze na którym został wprowadzony stan.