Tabelka ta jest niezastąpiona przy przygotowaniach to pisemnej matury z języka polskiego. Zawiera krótkie omówienie kontekstów we wszystkich utworach literackich zgodnych z wymaganiami maturalnymi na poziomie podstawowym.
| TEKST | KONTEKST LITERACKI | KONTEKST HISTORYCZNO-LITERACKI | KONTEKST HISTORYCZNY | KONTEKST BIOGRAFICZNY | KONTEKST FILOZOFICZNY | przesłanie | KONTEKST ESTETYCZNY |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 'Król Edyp' Sofokles | mit o Labdakidach | antyk | - | - | politeizm, wiara w wyrocznię, wiara w fatum | - | tragedia antyczna |
| 'Iliada' Homer | mit o wojnie trojańskiej | antyk | wojna trojańska w epoce mykeńskiej (nie udowodnione) | - | politeizm, wiara w fatum | - | epos homerycki |
| 'Odyseja' Homer | - | antyk | czasy po zburzeniu Troi | - | politeizm | młodość, siła, rywalizacja | epos homerycki |
| 'Tristan i Izolda' | legendy celtyckie | średniowiecze | Marek - król kornwalii | - | teocentryzm, scholastyka | silna miłość łamiąca wszelkie bariery | romans |
| 'Boska Komedia' Alighieri Dante | - | średniowiecze | - | nieszczęśliwa miłość do Beatrycze | życie po śmierci | wstrząśnięcie sumieniami grzeszników | poemat epicki |
| 'Hamlet' William Szekspir | - | renesans | - | - | antropocentryzm, humanizm, teatr mundi | być albo nie być | dramat szekspirowski |
| 'Makbet' William Szekspir | kroniki Anglii, Szkocji i Irlandii - Raphael Holinshed | renesans | Makbet - szkocki wódz | - | antropocentryzm, humanizm | przekształcenie rycerza w krwawego mordercę, tragedia władzy | dramat szekspirowski |
| 'Treny' Jan Kochanowski | - | renesans | - | śmierć córki Urszuli | życie po śmierci, zaświaty | kryzys światopoglądowy poety, rozpacz | treny, pieśni |
| 'Świętoszek' Molier | - | barok (klasycyzm francuski) | kontrreformacja | - | libertynizm | krytyka dewocyjnej religijności, krytyka hipokryzji | komedia charakterów |
| 'Dziady cz. III' Adam Mickiewicz | - | romantyzm | postaci historyczne (Nowosilcow, Sobolewski) | działalność w towarzystwie filomatów i filaretów | prometeizm, indywidualizm, mesjanizm, profetyzm | różne postawy wobec sprawy narodowej, bunt wobec boga, męczeństwo Polaków przejawem boskiej woli | dramat romantyczny |
| 'Pan Tadeusz' Adam Mickiewicz | - | romantyzm | kampania napoleońska, przemarsz wojsk Dąbrowskiego | emigracja do Paryża, wspomnienia z dzieciństwa | arkadia, bohater romantyczny | soplicowo ostoją spokoju, ładu i równowagi, miłość do ojczyzny, tęsknota | epos, epopeja narodowa |
| 'Cierpienia młodego Wertera' Johan Wolfgang Goethe | Raj utracony - J. Milton | preromantyzm w Niemczech, okres burzy i naporu | - | życie Goethego (ukochana) | werteryzm, weltshmerz | miłość najważniejsza, idealizacja ukochanej | powieść epistolarna |
| 'Faust' Johan Wolfgang Goethe | - | romantyzm, okres burzy i naporu | Johann Faust - doktor filozofii z Wittenbergii | - | spełnienie życia doczesnego głównym celem, potrzeba czynu | bunt geniusza, zmaganie się ze skończonością | dramat |
| 'Kordian' Juliusz Słowacki | odpowiedź na Dziady cz. III, monolog z Hamleta | romantyzm | powstanie listopadowe, koronacja Cara Mikołaja na króla Polski | - | winkelriedyzm, mesjanizm, indywidualizm | idea odkupienia przez poświęcenie | dramat romantyczny |
| 'Nie-boska komedia' Zygmunt Krasiński | nawiązanie do Boskiej Komedii | romantyzm | rewolucja | arystokratyczne pochodzenie Krasińskiego (obawa przed zemstą ludu) | katastrofizm, utopijna wizja rewolucjonistów, indywidualizm hr. Henryka | - | dramat romantyczny |
| 'Kamizelka' Bolesław Prus | - | pozytywizm | - | - | praca organiczna, inteligencja pracująca | - | nowela (retrospekcja, inwersja czasowa) |
| 'Lalka' Bolesław Prus | - | pozytywizm | udział Rzeckiego i Wokulskiego w kampanii napoleońskiej i powstaniach | - | scjentyzm, praca u podstaw | romantyk w epoce pozytywizmu, feudalizmu, bohaterowie skazani na klęskę | powieść realistyczna |
| 'Gloria Victis' Eliza Orzeszkowa | - | pozytywizm | powstanie styczniowe | - | - | gloryfikacja powstańców, chwała pokonanym | nowela |
| 'Mendel Gdański' Maria Konopnicka | - | pozytywizm | pogrom żydowski, narastający antysemityzm | - | utylitaryzm, praca organiczna | - | nowela |
| 'Nad Niemnem' Eliza Orzeszkowa | - | pozytywizm | powstanie styczniowe | autorka mocno zaangażowana w powstanie styczniowe, pomagała w przewozie przywódcy - Traugutta. Skonfiskowano jej majątek, a męża wywieziono na Syberię. | praca u podstaw, praca organiczna, scjentyzm (wdrażanie nowych idei w rolnictwo i przemysł) | - | powieść |
| Wesele' Stanisław Wyspiański | - | młoda polska | Zawisza Czarny, Stańczyk, Jakub Szela, Hetman, Wernyhora | bohaterami są znajomi Wyspiańskiego, rzeczywiste wesele | neoromantyzm | relacje między chłopstwem i inteligencją | dramat modernistyczny |
| Chłopi' Władysław Stanisław Reymont | mitologia (Jagna jako Helena) | młoda polska | walka o szkołę polską w czasie zaborów, ożywienie ruchu robotniczego | - | jednostka a gromada, kontekst etyczny (postępowanie Jagny), egzystencjalizm, dekadentyzm | zależność człowieka od przyrody, przemijanie, nieuchronność śmierci i cierpienia | naturalizm, symbolizm (scena śmierci Boryny), impresjonizm (opisy przyrody), nawiązanie do eposu, trzy typy narracji, różne odmiany języka |
| Ludzie bezdomni" Stefan Żeromski | - | młoda polska | polska rzeczywistość przełomu wieków, realia życia pod zaborami | Judym romantyk/pozytywista | obnażenie nędzy klasy robotniczej | symbolizm, impresjonizm, naturalizm, ekspresjonizm, narracja pamiętnikarska, nawiązania do romantyzmu | |
| Zbrodnia i kara' Fiodor Dostojewski | fragmenty Biblii czytane przez Sonię | XX-lecie międzywojenne | - | - | różnie filozofie życiowe bohaterów | nie ma zbrodni doskonałej, walka ciała i umysłu z wyrzutami sumienia | powieść realistyczna, powieść psychologiczna |
| "Przedwiośnie" Stefan Żeromski | - | XX-lecie międzywojenne | rewolucja w Rosji, rzeczywistość po I wś | - | sprzeczne wizje poprawy sytuacji w Polsce, ośmieszenie komunistów | zło rewolucji, troska o stan niepodległej Polski (trzy wizje rozwoju) | powieść polityczna, powieść rozwojowa, tytuł jako zapowiedź zmian |
| "Granica" Zofia Nałkowska | - | XX-lecie międzywojenne | - | - | czynniki wpływające na kształtowanie osobowości i zachowań (środowiskowy, biologiczny), refleksje o człowieku | symboliczne znaczenie tytułu: granica moralna, obyczajowa, psychologiczna, filozoficzna | |
| "Jądro ciemności" Joseph Conrad | - | XX-lecie międzywojenne | kolonializm w Afryce | - | cywilizacja - dzicz, kultura - natura | przemiana człowieka cywilizowanego pod wpływem dziczy | |
| "Ferdydurke" Witold Gombrowicz | - | XX-lecie międzywojenne | - | Gombrowicz utożsamiany z Józiem | zależność jednostki od zbiorowości, przeciwstawienie się formie | powieść groteskowa (język, imiona, sytuacje) | |
| "Dżuma" Albert Camus | - | XX-lecie międzywojenne | II wś | - | egzystencjalizm | różne postawy wobec zagrożenia | symboliczny tytuł, powieść paraboliczna |
| Opowiadania Borowskiego | odwołania do dzieł Szekspira, dzieł filozoficznych | XX-lecie międzywojenne | niemieckie obozy pracy w czasie II wś | przebywanie w Auschwitz, więzień funkcyjny, narzeczona Maria | egzystencjalizm, nihilizm moralny | wpływ obozu na człowieka | narracja behawiorystyczna, język zawiera gwarę obozową |
| "Inny świat" Gustaw Herling-Grudziński | "Zapiski z martwego domu" Dostojewskiego | XX-lecie międzywojenne | sowieckie obozy pracy w czasie II wś | przebywanie w więzieniach i obozach sowieckich | zasady moralne są ważne | wpływ obozu na człowieka | esej, dokument, autobiografia |
Świetna praca! Właśnie tego szukałam :)