Pojezierze Mazurskie

Pojezierzem Mazurskim- nazwano pas pojezierzy między dolną Wisłą a wschodnią granicą. W obrębie Pojezierza Mazurskiego rozróżnia się: Pojezierze Brodnickie, Iławskie, Olsztyńskie, Mrągowskie, Krainę Wielkich Jezior, Pojezierze Ełckie i Suwalskie. Pojezierze Mazurskie można określić jako region zbiegania i nakładania się moren czołowych trzech głównych faz zlodowacenia Bałtyckiego. Na zachód od Wzgórz Dylewskich i Doliny Pasłęki poszczególne zasięgi tego zlodowacenia rozbiegają się, a zewnętrzna jego granica odchyla się daleko na południe w okolice Płocka. Od lodowca odłączały się wyspy lodu. Lód topiąc się dał początek zagłębieniom jeziornym. Krajobraz jest bardzo młody (rzeźba młodoglacjalna), ponieważ zarysował się dopiero przed kilkunastoma tysiącami lat, a ostateczna forma wykształciła się dopiero przed 5 - 7 tysiącami lat temu, kiedy to wskutek ocieplenia klimatu zniknęły ostatnie zagrzebane w ziemi lody powodujące powstanie mis jeziornych, a cały teren pokryły wielkie lasy, które utrwaliły formy aż do czasów dzisiejszych. Rzeźba jest silnie pagórkowata z dużą liczbą jezior oraz zagłębień bezodpływowych.




JEZIORA
Największe skupienie wód jeziornych występuje na Pojezierzu Mazurskim, które łącznie z pojezierzami:Suwalskim, Iławskim,Chełmińskim i Dobrzyńskim skupia około 2.700 jezior większych od 1 ha o łącznej powierzchni 1450 km2 .Jest to region, na którym występują największe (Śniardwy, Mamry) i najgłębsze (Hańcza) jeziora .Na Pojezierzu Mazurskim czas zamarzania jezior jest około 20 dni dłuższy niż czas zamarzania rzek i 1-2 m-cy dłuższy niż na pojezierzach zachodnich. Tuż pod lodem temperatura jest zaledwie o ułamek stopnia wyższa od 0 , ale głębiej podnosi się maksymalnie do + 4 , a w jeziorze ustala się uwarstwienie termiczne odwrócone .Na wiosnę, po stopnieniu lodów, temperatura wody podnosi się aż do osiągnięcia + 4 na całej głębokości .To pochłania wielkie ilości ciepła atmosferycznego, przez co wiosna w okolicach jezior opóźnia się .

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich,
Region naturalny w północnej Polsce, środkowa część Pojezierza Mazurskiego, powierzchnia 1732 km2, z czego 486 km2 zajmują jeziora, w tym największe w Polsce Śniardwy (113,8 km2) i Mamry (105 km2) oraz Niegocin, Orzysz, Jagodne, Tałty. Obszar w dużej mierze pokryty jest lasem, urozmaicony licznymi wałami morenowymi. W regionie występuje szereg rezerwatów przyrody (Mazurski Park Krajobrazowy). Ważną rolę w gospodarce odgrywa rybołówstwo, a przede wszystkim turystyka i sporty wodne. Głównymi ośrodkami są: Giżycko, Kętrzyn, Węgorzewo, a także znane letniska - Mikołajki, Orzysz i Ryn.

MAMRY
Jezioro leżące na południe od Węgorzowa, najbardziej na północ wysunięty zbiornik kompleksu Mamr. Jezioro o rozwiniętej linii brzegowej, z kilkoma wyspami, o urozmaiconej konfiguracji dna, z licznymi głęboczkami i wypłyceniami. Od południa łączy się z Kirsajtami, a od wschodu ze Święcajtami; u północno-wchodnich brzegów wypływa Węgorapa, odprowadzająca wody do Pregoły z północnej części Wielkich Jezior Mazurskich; na północno-zachodnich brzegach początek Kanału Mazurskiego (nie dokończony, budowany przed 1945 rokiem - obecnie przecięty granicą państwową).Obrzeża przeważnie niskie, często podmokłe, bagniste,odcinkipótnocno-w-schodnich (Zatoka Przystań) i środkowa część północnych (Zwierzyniecki Róg) wyższe, miejscami strome. Niewielkie odcinki brzegów na zachodzie i północy zajmują zagajniki i lasy. Zachodnie brzegi i otoczenie Upałt zarośnięte oczeretami -dominuje trzcina. Roślinność zanurzona urozmaicona: ramienice, moczarka, rogatek, wywłócznik i inne. U zachodnich brzegów największa wyspa Upałty (pow. 67 ha) z 200-letnim drzewostanem - rezerwat. Pozostałe wyspy bardzo małe, leżą (4) na południe od Upałt, a jedna na północ. Pogłowie ryb urozmaicone, m.in. sieja, leszcz, szczupak, węgorz, miętus, jaz, sum.
Na obrzeżach jeziora kilka miejscowości: na północno-wschodnich (w odległości około 3 km) Węgorzewo, na północno-zachodnich Przystań, dalej na południe Pniewo, Kietlice, w niewielkiej odległości od południowych brzegów Sztynort, po wschodniej stronie półwysep Kał i miejscowość o tej samej nazwie.


ŚNIADRWY

Jezioro Śniardwy jest największym jeziorem w Polsce. Leży w obrębie Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Zbiornik ma rozwiniętą linię brzegową, rzeźbę dna urozmaiconą, z licznymi głęboczkami i górkami podwodnymi, z zalegającymi głazami narzutowymi. Na Śniardwach leży 5 wysp.
Od północy i wschodu jezioro otaczają przeważnie pola, łąki, nieużytki, często podmokłe; południowo-zachodnie brzegi zajmują lasy Puszczy Piskiej, miejscami podmokłe. W północno-wschodnim krańcu Śniardwy łączą się kanałem z jeziorem Tyrkło. Brzeg północno-wschodni płaski, południowo-wschodni wysoki, stromy. Tutaj przez rzekę Wyszkę Śniardwy łączą się z jeziorem Białoławki. Dalej na południe wyspa Szeroki Ostrów połączona groblą z lądem. Południowe krańce Śniardw to zatoki Seksty i Kaczerajno. W południowo-wschodniej części długa, wąska zatoka Warnolty (rezerwat) z wysoką i zadrzewioną wyspą. Na zachodzie przewężenie łączące Śniardwy z jeziorami Mikołajskim i Bełdanami.
W południowej części Śniardw dwie wyspy Czarcia i Kępa. Na zalesionym półwyspie między Warnołtami a Bełdanami stacja doświadczalna Polskiej Akademii Nauk (m.in. hodowla tarpanów). Od północy Śniardwy łączą się kanałem z jeziorem Łuknajno (rezerwat łabędzi) i jeziorem Tuchlin.
Oczerety-trzcina, sitowie, pałka-różnie szerokim i gęstym pasem zajmuje linię brzegową; mniej bujnie u wschodnich brzegów. Wśród roślinności zanurzonej przeważają ramienice, ich występowanie sięga 3-5 metrów.
Pogłowie ryb bardzo urozmaicone, m.in. leszcz, szczupak, sandacz, węgorz, okoń, sum, miętus, sieja. Bogata ichtiofauna, urozmaicona rzeźba dna sprawia, iż Śniardwy są bardzo atrakcyjnym łowiskiem wędkarskim.
Śniardwy


TAJTAY

Jezioro położone na zachód od Giżycka, w bliskim sąsiedztwie miasta. Zbiornik o rozwiniętej linii brzegowej, z wyraźnym podziałem na szeroko rozlane ploso zachodnie, zwane Tajtami Wrońskimi oraz wschodnie, wąskie i długie.
Rzeźba obrzeży urozmaicona - brzegi Tajt Wrońskich przeważnie płaskie, miejscami łagodnie wyniesione. Część północnych obrzeży zajmują podmokłe łąki i torfowiska, brzegi plosa wschodniego wysokie, miejscami strome, krańce wschodnie niskie. Jezioro otaczają pola i łąki.
Dno i stoki ławicy muliste, odcinkami piaszczyste; wypłycenia i górki podwodne Tajt Wrońskich i okolice przewężenia pokrywają żwiry i kamienie. Jezioro miernie zarośnięte. Oczerety, z przewagą trzciny, występują wokół prawie całej linii brzegowej, tworząc miejscami niezbyt rozległe, zwarte trzcinowiska. Wśród roślinności zanurzonej przeważają rdestnice.
Pogłowie ryb urozmaicone - przeważają leszcze, płocie, szczupaki.
Jezioro łączy się od południa z Niegocinem Kanałem Niegocińskim, a od północy krótkim kanałem Piękna Góra z Kisajnem.
Jezioro objęte strefą ciszy.


NEGOCIN
Jezioro położone na południe od Giżycka, na dziale wodnym Wisły i Pregoły.
Zbiornik o mało rozwiniętej linii brzegowej i bardzo urozmaiconej rzeźbie dna, z wieloma głęboczkami i płyciznami śródjeziornymi oraz trzema małymi wyspami; największa - Grajewska u wschodnich brzegów, mała Ptasia wśród oczeretów w części północno-zachodniej i Sitówka - bardzo mała wysepka u południowych brzegów.
W południowej części dwie odnogi - zachodnia, zwana Jeziorem Bocznym, połączona kanałem Kula z Jeziorem Jagodnym i wschodnia -jezioro Niałk przechodzące w jezioro Wojnowo.
Niegocin na północy łączy się kanałami z Kisajnem, a na południu systemem jezior i kanałów ze Śniadrwami. Brzegi jeziora przeważnie niskie i płaskie, odcinki wyższych brzegów, miejscami stromych, po północno-zachodniej stronie. Otoczenie mało urozmaicone, przeważają pola i łąki, nieco lasów na brzegach północno-zachodnich, od północy zabudowania Giżycka, na zachodnich brzegach Wilkasy (hotele, pola biwakowe), Strzelce(pola biwakowe). Jezioro skąpo zarośnięte - oczerety występują wzdłuż znacznej długości linii brzegowej, nie tworząc większych skupisk, duże odcinki brzegów, zwłaszcza na południu i północnym wschodzie są wolne od szuwarów. Dominują trzciny i pałki. Roślinność zanurzona - na przestrzeni ostatnich lat znacznie zubożała - występuje różnie obficie wokół wszystkich brzegów i na wypłyceniach śródjeziornych; przeważają glony nitkowate, rdestnica, wywłócznik i rogatek. Pogłowie ryb bardzo urozmaicone, reprezentowane przez 16 gatunków - przeważają leszcze, płocie, węgorze, sandacze i szczupaki.

JAGODNE
Rynnowe jezioro leżące na trasie żeglugowej Mikołajki - Giżycko, w szczytowej części dorzecza Pisa-Narew.Zbiornik o rozwiniętej linii brzegowej, urozmaiconej konfiguracji dna z wieloma głęboczkami i górkami podwodnymi. Na plosie kilka małych, płaskich wysepek wśród oczeretów.Brzegi jeziora w przewadze płaskie lub łagodnie wyniesione, północne w okolicy kanału Kula wysokie i strome. Jezioro otaczają od zachodu pola i łąki, od północy i wschodu - lasy i łąki. Jezioro średnio zarośnięte. Oczerety z przewagą trzciny, pałek i sitowia wąskim, poprzerywanym pasem porastają linię brzegową. Roślinność zanurzona uboga, mało zróżnicowana -moczarka i ramienice; nieco większe jej skupiska u północnych krańców jeziora.
Pogłowie ryb urozmaicone: leszcze, płocie, węgorze, sandacze, szczupaki, liny, karasie i inne. Przed laty jezioro obfitowało w sielawy. Na obrzeżach kilka wsi: na północy od zachodu Kozin, od wschodu Jagodne Wielkie; w części środkowej od zachodu Prażmowo, od wschodu Jagodne Małe; na krańcach południowo-zachodnich wieś Szymonka, a na południowo-wschodnich Górkło. Zachodnimi brzegami biegnie droga nr 643 Giżycko - Mikołajki.

ORZYSZ
Jezioro położone w sąsiedztwie Orzysza, na wschód od miasta.
Zbiornik o bardzo rozwiniętej linii brzegowej, z licznymi zatokami, cyplami oraz 10 wyspami, z których największa (50 ha) Wyspa Róż, leżąca w środkowej części jeziora, łączy się wydłużonym półwyspem, którym biegnie droga, z obrzeżem jeziora. Konfiguracja dna bardzo urozmaicona - liczne głęboczki, górki podwodne, wypłycone zatoki, z których południowa określana jest jako Jezioro Wierzbińskie.
Brzegi południowej części jeziora wysokie i strome, pozostałe przeważnie płaskie i podmokłe. Od południa i zachodu lasy, pozostałe brzegi zajmują pola i łąki.
Oczerety średnio obfite, różnie szerokim pasem porastają linię brzegową; część wschodnich brzegów jest wolna od oczeretów. Przeważa trzcina i sitowie, ponadto występują skrzypy, tatarak i patka wąskolistna. Roślinność zanurzona obfita i różnorodna: moczarka, rogatek, wywłócznik oraz jaskier, rdestnice i ramienice - tworzy w płytkich partiach jeziora rozległe łąki podwodne, zwłaszcza w okolicy Wyspy Róż i na Jeziorze Wierzbińskim. Pogłowie ryb urozmaicone: płoć, leszcz, szczupak, węgorz, sieja, sielawa, lin, okoń, karaś, sandacz i inne.
Wokół jeziora leżą wsie: od północy Odoje, Ostrów, Skomach Wielki; od południa Kamińskie; od zachodu miasto Orzysz.
Południowo-zachodnimi obrzeżami biegnie droga nr 16 (odcinek Mikołajki - Orzysz - Ełk).

LUDNOŚĆ
Najrzadziej zaludniony obszar (dane dla woj. Warmińsko - Mazurskiego) w Polsce - 60 mieszk. na km 2, najgęściej (poza miastami) na zachodzie. Ludność miejska - 59,6%. Najwyższy w kraju przyrost naturalny - 3,9‰ i ujemne saldo migracji (-1,2‰). Dochody budżetów gmin, w przeliczeniu na jednego mieszkańca kształtują się od 854zł na wschodzie (woj. Podlaskie) do 1003 zł w części środkowo - zachodniej (woj. Warmińsko - Mazurskie), są niższe od średniej krajowej (1022 zł). Utrzymuje się wysoki wskaźnik bezrobocia (najwyższy w Polsce - 18,9%; średnia krajowa - 9,8%), związane głównie z upadkiem PGR. Władze komunistyczne traktowały polską ludność Mazur prawie na równi z Niemcami, co powodowało odchodzenie od polskości i emigrację do Niemiec. Mazury zostały w dużej części zasiedlone przez tzw. repatriantów z przedwojennych ziem wschodnich Polski, głównie z Wileńszczyzny.

KLIMAT
Klimatycznie obszar Pojezierza Mazurskiego stanowi wyodrębniającą się dzielnicę, która odznacza się nieco większym kontynentalizmem niż pozostała część nizin .Wiosna jest tu późniejsza, zima najbardziej mroźna, a jesień wczesna. Dni mroźnych jest 50, dni z przymrozkami - powyżej 130, przy czym szczególnie chłodne są okolice położone na północny - wschód (Olecko-Suwałki). Opady wynoszą średnio rocznie od 500 do 600 mm, ale w ich rozmieszczeniu ujawnia się wpływ jezior i lasów, zaznaczający się w lokalnym wzroście do 650 mm. Pokrywa śnieżna zalega do 80 dni. Wreszcie trzeba podkreślić dużą ilość silnych wiatrów .Długość okresu wegetacji wynosi mniej niż 160 dni.

ROŚLINNOŚĆ
Poza jeziorami walorem Pojezierza Mazurskiego są lasy. Średnie zalesienie jest wprawdzie zbliżone do przeciętnego w kraju (około 27 % powierzchni), ale wzrasta w rejonach najliczniej odwiedzanych (do 40 % ).Rozciągają się tu z pośród największych kompleksów leśnych w Polsce - puszcza Piska i Augustowska .Znajdują się również Wigierski Park Narodowy oraz 6 parków krajobrazowych (Mazurski, Suwalski, Iławski, Brodnicki, Górznieńsko - Lidzbarski i Wzgórz Dylewskich).
W Wigierskim Parku Narodowym w szacie leśnej występują prawie wszystkie typy zbiorowisk leśnych .Bogata forma około 180 gatunków ptaków jak: orzeł bielik, bocian czarny, myszołów, rybołów i kanie; wśród ssaków: jelenie, łosie, sarny ,dziki, lisy, jenoty, tchórze, borsuki i wilki; przy brzegach wód: bobry, wydry i piżmaki; wśród ryb: sieja, sielawa i stynka. Rośnie tu ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich gatunki chronione jak: orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, widlak jałowcowaty oraz rzadkie gatunki storczyków .
Na Pojezierzu Mazurskim w lasach i nad jeziorami zachowały się jeszcze w wielu miejscach fragmenty pierwotnej przyrody, mało poniszczonej przez działalność człowieka . Piękne partie naturalnych lasów mieszanych są tu zachowane, w skład których wchodzą: dęby, świerki, sosny, graby, klony, olsze czarne i szare, brzozy z podszyciem leszczyny i jałowca.
GLEBY
Gleby Pojezierza Mazurskiego są średniourodzajne, przede wszystkim brunatne, płowe i bielicowe, występuje ponadto niewiele czarnych ziem i madów rzecznych. Nie ma tam zbyt dobrych warunków do uprawy roślin, gleby są mało urodzajne, przeważnie piaszczyste i gliniaste. Uprawę roli utrudniają liczne głazy narzutowe i kamienista gleba. Ponad to zima trwa dłużej niż w innych częściach Polski i jest bardzo mroźna; a lato chłodne. Uprawia się tam żyto, ziemniaki, owies i len. Znaczna powierzchnia łąk sprzyja hodowli bydła

ZWIERZĘTA
Niektóre jeziora maja już wody bardzo silnie zanieczyszczone. Upłynie wiele lat, zanim się je oczyści. W jeziorach czystych żyją ryby, miedzy innymi sieje, sielawy, szczupaki, węgorze i sandacze. Ich połowem trudni się wielu rybaków. Pełno tam także ptactwa wodnego :kaczek, łysek, perkozów, mew, łabędzi, kormorany. W lasach nad rzekami i jeziorami spotyka się bobry, rysie i rosomaki. W Popielnie nad jeziorem Śniardwy znajduje się rezerwat konika polskiego



GOSPODARKA
Obszar Pojezierza Mazurskiego ma charakter rolniczo-przemysłowy, z wzrastającym udziałem usług, m.in. handlu i turystyki. W 1989 rozpoczął się proces stopniowej restrukturyzacji, modernizacji i prywatyzacji gospodarki, zwłaszcza handlu, hotelarstwa, usług transportowych i budownictwa.

PRZEMYSŁ
Główne gałęzie przemysłu: spożywczy (mleczarski, mięsny, młynarski, rybny, piwowarski), drzewny (tartaczny, meblowy), chemiczny (gumowy), maszynowy, elektromaszynowy. Największymi ośrodkami przemysłowymi są: Olsztyn, Elbląg, Kętrzyn, Ełk, Iława, Ostróda. Przemysł, znacznie zmodernizowany i sprywatyzowany, jest słabo rozwinięty, najlepiej na zachodzie regionu. Najważniejsze zakłady przemysłowe to m.in.: ABB Zamech w Elblągu (turbiny, elementy statków), Stomil Olsztyn SA w Olsztynie, MM International w Olsztynie (meble), zakłady mięsne w Ostródzie i Ełku. Województwo zajmuje jedno z pierwszych miejsc w kraju w kraju pod względem otrzymywania drewna i połowu ryb słodkowodnych. W rejonie Olsztyna, szczytna i Bartoszyc utworzono Warmińsko - mazurską Specjalną Strefę Ekonomiczną. 48 gmin byłego województwa suwalskiego należy do Euroregionu Transgranicznego "NIEMEN".


ROLNICTWO I HODOWLA
Bardzo ważną gałęzią gospodarki jest rolnictwo. Sprzyjające warunki glebowe i klimatyczne występują w zachodniej części, mało korzystne we wschodniej i południowej. Na Pojezierzu Mazurskim użytki rolne zajmują ok. 54% powierzchni (dane dla województwa Warmińsko - - Mazurskiego) a na Pojezierzu Suwalskim - 60% (dane dla woj. Podlaskiego). Spadkiem po -byłych PGR-ach jest duży odsetek odłogów oraz wysokie bezrobocie na wsi. Dominują duże gospodarstwa rolne - przeciętne zajmuje powierzchnię 16,5 ha. Uprawia się: zboża, rośliny pastewne, ziemniaki, rzepak. Duże obszary łąk sprzyjają rozwojowi hodowli bydła (mleko i mięso), hoduje się również trzodę chlewną i drób.

SIEĆ KOMUNIKACYJNA
Sieć komunikacyjna jest rozwinięta stosunkowo dobrze. Największe znaczenie maja linie kolejowe: Warszawa - Gdańsk, Toruń - Olsztyn - Ełk, oraz drogi kołowe: E 77 (Warszawa - Gdańsk) i nr 16 (Grudziądz - Ełk). Głównymi węzłami komunikacyjnymi są: Olsztyn, Iława, Ełk. Pomimo gęstej sieci wodnej żegluga śródlądowa ma nieduże znaczenie, koncentrując się na Wielkich Jeziorach od Węgorzewa do Pisza oraz na szlaku z Ostródy do Elbląga. Port lotniczy o znaczeniu krajowym usytuowany jest w Szymanach koło Szczytna.

KULTURA
Centrum naukowym i kulturalnym jest Olsztyn. Osobliwością regionu są mniejszości narodowe - białoruska, litewska i tatarska - tworzące mozaikę kulturową. Na terenach zamieszkanych przez ludność prawosławną znajduje się wiele cerkwi. Dużą wartość krajoznawczą mają miejscowości, w których żyją Polscy muzułmanie - potomkowie Tatarów osadzonych tutaj przez Jana III Sobieskiego - obecnie jest ich na tym terenie około1,5 tys.). Zachowali oni swą odrębność wyznaniową, kulturową oraz zwyczaje i obrzędy.

TURYSTYKA
Jest to region o wysokich przyrodniczych walorach turystycznych i rekreacyjnych (ponad 1 tys. jezior, rzeki, lasy, małe zanieczyszczenie środowiska), dobrze zagospodarowany (ok. 78 tys. miejsc noclegowych, głównie sezonowych), zwłaszcza na Pojezierzu Mazurskim, odwiedzany przez ponad 1,5 mln turystów rocznie (przy rosnącym udziale gości zagranicznych, głównie z Niemiec). Rozwój turystyki: pobytowej (Giżycko, Mikołajki, Wygryny, Węgorzewo, Ostróda); żeglarskiej, głównie na Wielkich Jeziorach Mazurskich z największą bazą w Mikołajkach; oraz kajakarskiej (Krutynia); pieszej; rowerowej (wiele szlaków); ponadto turystyki jeździeckiej (Kadyny); wędkarskiej; narciarskiej (Góra Krzyżowa w Lidzbarku Warmińskim); agroturystyki; myślistwa. Jedną z największych atrakcji turystycznych jest zabytkowy Kanał Elbląsko - Ostródzki. Często odwiedzane ze względu na zabytki są m.in.: Frombork, Nidzica, Gierłoż, Olsztynek (skansen). Ośrodek kultu religijnego w Świętej Lipce. Odbywają się liczne imprezy sportowe (regaty, zawody bojerowe) i kulturalne (przeglądy muzyczne - Piknik Country w Mrągowie, kabaretowe w Lidzbarku Warmińskim).