Wpływ zlodowaceń plejstoceńskich na rzeźbę powierzchni Polski

1. Plejstocen – epoka lodowcowa, w czasie jej trwania nastąpiło oziębienie klimatu i wzrost ilości opadów. Na terenie Skandynawii zaczął tworzyć się lądolód, który rozwijając się objął swym zasięgiem tereny Polski.

2. Klimat w plejstocenie ulegał wahaniom, występowały na przemian:
• Glacjały – okresy zlodowaceń (lądolód się rozwijał)
• Interglacjały – okresy pomiędzy zlodowaceniami (topnienie lądolodu i wycofywanie się z zajmowanego terytorium)

3. Zlodowacenia i interglacjały, które objęły obszar, lub część obszaru Polski:
• Zlodowacenie Narwii (zlodowacenie podlaskie):
o objęło Podlasie i północno wschodnią Polskę
o miało mały zasięg
• Interglacjał Podlaski
• Zlodowacenie południowopolskie (zlodowacenie krakowskie):
o dotarło do Karpat Sudetów i wyżyn środkowopolskich nie obejmując ich
o miało najdalszy zasięg
o dzieli się na:
 Zlodowacenie Nidy (o mniejszym zasięgu)
 Zlodowacenie Sanu 1 (o większym zasięgu)
 Zlodowacenie Sanu 2 (o największym zasięgu) – jego zasięg ograniczyły do ok. 400 m n.p.m. góry
• Interglacjał wielki (interglacjał mazowiecki)
o trwał ok. 500 000 lat
• Zlodowacenie środkowopolskie dzieli się na:
o zlodowacenie Odry
 miało dalszy zasięg
 sięgało do górnej Odry
o zlodowacenie Warty
 miało mniejszy zasięg
• Interglacjał emski
• Zlodowacenie Wisły (zlodowacenie bałtyckie, zlodowacenie północnopolskie):
o swym zasięgiem objęło pojezierza
o formy powstałe podczas zlodowacenia bałtyckiego zachowały się bardzo dobrze do chwili obecnej tworząc krajobraz młodoglacjalny

4. Lądolód ustąpił z obszaru Polski około 12 miliomów lat temu. Na obszarach objętych zlodowaceniem lądolód pozostawił cały szereg form.

5. Krajobraz młodoglacjalny:
• Cechuje się dominacją form terenu pochodzących z ostatniego zlodowacenia (zlodowacenia bałtyckiego)
• Występuje głównie na Pojezierzach
• Formy akumulacyjne:
o Ozy
o Kemy
o Drumliny
o Sandry

• Formy erozyjne:
o Wygłady
o Rysy
o Cyrki polodowcowe
o Doliny u-kształtne
o Mutony - barańce

• Formy wypukłe: wzgórza moren czołowych, wysoczyzny, obszary moreny dennej, ozy, kemy (Wieżyca 329 m n.p.m., Dylewska Góra 312 m n.p.m.)

• Formy wklęsłe: doliny rzeczne, pradoliny, liczne zagłębienia (Często wypełnione wodą)
• Równiny sandrowe – zbudowane z drobnego materiału skalnego (sandr Bdry, sandr augustowski)
• Pradolny: warszawsko – berlińska, Toruńsko Eberswaldzka
• Erotyki – głazy narzutowe

6. Krajobraz staroglacjalny:
• Obszar objęty starszymi zlodowaceniami, niż ostatnie zlodowacenie (zlodowacenie bałtyckie)
• Formy polodowcowe zostały w większości zniszczone
• Brak jezior, gdyż ich misy zostały całkowicie wypełnione przez osady i zarosły
• Przewaga równin urozmaiconych niskimi garbami o łagodnych formach, oddzielonych od siebie pradolinami
• Przykład: krajobraz Gór Świętokrzyskich
• Liczne gołoborza, czyli usypiska skalne powstałe na skutek wietrzenia mrozowego skał


„Materiały dodatkowe – z internetu”


1. Zlodowacenie podlaskie (Günz) – objęło swym zasięgiem tylko Polskę Północno-Wschodnią i fragment Pobrzeża Szczecińskiego; na zachodzie kraju nie znaleziono śladów tego najstarszego zlodowacenia.

2. Zlodowacenie południowo- polskie (Mündel) – jego maksymalny zasięg (zlodowacenie Sanu II) to jednocześnie największe rozprzestrzenienie się lądolodu na obszarze naszego kraju; pokrywa lodowa dotarła wówczas aż do północnych stoków Karpat i Sudetów (400 m n.p.m.), wciskając się w obszary kotlin i dolin śródgórskich; góra Ślęża i najwyższe szczyty Gór Świętokrzyskich wyłaniały się spod lodu jako nunataki*.

3. Zlodowacenie środkowopolskie (Riss) – podczas stadiału maksymalnego lodowiec dotarł do Sudetów oraz północnej krawędzi Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej; wykorzystując orografię terenu lądolód “wcisnął się” w przełom Wisły, Kotlinę Raciborską oraz przykrył znaczną część Wyżyny Śląskiej i Niecki Nidziańskiej.

4. Zlodowacenie północnopolskie (Würm) – granicę maksymalnego rozprzestrzenienia się lądolodu (faza leszczyńska) w czasie tego najmłodszego glacjału wyznacza linia biegnąca od okolic Gubina przez Zieloną Górę, Leszno, na północ od Konina w kierunku Płocka, a następnie na wschód od Wisły przez Nidzicę, Szczytno, Grajewo i Augustów w stronę Grodna.