Zazdrość - zawiść

Zazdrość to uczucie przykrości i żalu spowodowane czyimś powodzeniem czy sukcesem. Jednocześnie może być to także niepokój co do wierności osoby ukochanej i dążenie do wyłączności w tej sprawie. Silna zazdrość połączona z niechęcią, a nawet nienawiścią do kogoś, komu się powiodło, to zawiść.

Biblia (ST)
1) Kain, zazdrosny o to, że Bóg wejrzał łaskawie na ofiarę Abla, a odrzucił jego ofiarę, zabija brata. Konsekwencją tego będzie wygnanie go do ziemi na wschód od Edenu (por. powieść Steinbecka pt. "Na wschód od Edenu").
2) Sara, początkowo łaskawa dla nałożnicy Abrahama, Hagar, staje się zazdrosna, gdy na świat przychodzi Izmael. Jej mąż otacza odtąd wielką troską i opieką nieślubne dziecko i jego matkę. Na prośbę Sary oddali ich jednak.
3) Bracia Józefa - patrz: rodzina.
4) Absalom - patrz: konflikt pokoleń.

Biblia (NT) - Przypowieść o synu marnotrawnym - patrz: syn.

Mitologia
1) Hera - patrz: żona.
2) Medea- patrz: żona, rodzina.
3) Hefajstos - chorobliwie zazdrosny o Afrodytę, przyłapał ją na miłosnych igraszkach z Aresem. Narzucił na nich niewidzialną sieć, która spętała kochanków, a potem zaprosił wszystkich bogów, by obejrzeli jego wiarołomną żonę. O dziwo, zazdrość Hefajstosa poruszyła bogów mniej niż piękno jego żony.

Homer "Iliada" - Achilles, zagniewany i zazdrosny o zabraną mu przez Agamemnona brankę, Byzejdę, błaga (za pośrednictwem matki) Zeusa, by ten przechylił szalę zwycięstwa na stronę Trojan. Sam rezygnuje z udziału w wal-kach.

"Pieśń o Rolandzie" - patrz: zdrada. Legendy arturiańskie - patrz: zdrada.

J. Bedier (oprać.) "Dzieje Tristana i Izoldy" - Baronowie, zazdroszcząc Tristanowi jego wyjątkowej pozycji na dworze, opowiedzieli królowi Markowi o romansie wasala z królewską małżonką, by skompromitować rycerza. Na wieść o tym Tristan odjechał z zamku królewskiego.

J. Kochanowski "Pieśń XII, Ks. H" - Nawiązując do starożytnej maksymy: "Zazdrość jest cieniem chwały", Kochanowski mówi, iż ludzie cnotliwi rozbudzają w innych zawiść. Dodaje jednak, iż zawiść i związane z nią nieprzyjemności zostaną cnotliwym wynagrodzone przez Boga.

W. Szekspir "Otello" - patrz: zdrada.

W. Szekspir "Hamlet" - Klaudiusz, zazdroszcząc bratu sławy, władzy, a także żony, postanawia wziąć historię w swoje ręce. Zabija Hamleta ojca, żeni się z Gertrudą i koronuje na króla Danii.

P. Corneille "Cyd" - Diego, ojciec Roderyka, otrzymuje zaszczytny urząd wychowawcy syna królewskiego. Go-mes, ojciec Chimeny, zazdrosny o zaszczyty, jakie przypadły przyjacielowi, w kłótni z nim uderza go w twarz. Zapoczątkuje to splot wydarzeń w dramacie.

J.W. Goethe "Cierpienia młodego Wertera" - Werter zazdrosny jest nie tylko o Alberta, męża Lotty, ale o każdą osobę, z którą ona przestaje. Chciałby bowiem, aby ukochana poświęcała mu cały swój czas i uwagę.

G. Byron "Giaur" - Hassan zazdrosny o Leilę, chcąc zemścić się na niej i jej kochanku, skazuje ją na śmierć.

A. Mickiewicz "Dziady" cz. IV - Zazdrość Gustawa, jak i jego miłość do Maryli, są tak wielkie, że zakrada się on pod okna jej weselnej komnaty. Zrozpaczony i chory z zazdrości, mdleje, gdy goście wznoszą toast za młodą parę. Patrz: samobójstwo.

A. Fredro "Śluby panieńskie" - Gustaw stara się za pomocą podstępu wzbudzić zazdrość w Anieli i Klarze, by złamały one swe śluby. Swojej wybrance opowiada o wyimaginowanej damie serca, z którą łączy go tajemny związek. Klara wysłucha natomiast historii o rzekomej miłości Albina do Anieli. Gustawowi udało się wzbudzić zazdrość młodych dam (do tej pory przekonanych o stałości swoich adoratorów), co w konsekwencji doprowadziło do ślubu dwóch par.

E. Bronte "Wichrowe Wzgórza"
1) Heathcliff, zazdrosny o Katarzynę i jej uczucia do Edgara Lintona, czując się wzgardzony przez ukochaną, opuszcza Wichrowe Wzgórza.
2) Izabela Linton, zazdrosna o Heathcliffa i jego uczucie do Katarzyny, wymawia jej, że celowo zwodzi swego adoratora. Sama pragnie zająć jej miejsce przy jego boku.
3) Katarzyna na wieść o ucieczce Heathcliffa z Izabelą, opętana szałem zazdrości, złorzeczy ukochanemu, zarzucając mu niestałość. W przypływie rozpaczy podejmie głodówkę, która przyczyni się do jej śmierci.
4) Hareton Earnshow, zakochany w młodej Katarzynie, zazdrości jej i Lintonowi obycia, dobrych manier, a także wykształcenia. Sam wychowany jak chłopskie dziecko, niepiśmienny, okazywać jej będzie wyłącznie swoją niechęć.
5) Hindley Earnshow
- patrz: syn.

A. Dumas "Trzej muszkieterowie"
-1) Kardynał Richelieu, wszechwładny minister Ludwika XIII, zakochany w żonie króla, jest zazdrosny o księcia Buckinghama, którego kocha królowa. Zazdrość kardynała spowoduje, iż będzie on próbował skompromitować Annę Austriaczkę. Dość swobodny w interpretowaniu historii Dumas widzi w niej przyczyny wojny z Anglią w 1628 roku, a także zabójstwa Buckinghama.
2) Zazdrość Ludwika XIII o żonę nie wynika bynajmniej z miłości do niej, ale z poczucia urażonej dumy. Czując się niekochany przez Annę zarówno jako mąż (posądzają o romans z Buckinghamem), a także jako król (prowadzi ona tajną korespondencję z bratem, królem Hiszpanii), sprzymierza się z kardynałem Richelieu.

L.N. Tofetoj "Anna Karenina"
1) Konstanty Lewin, odepchnięty przez Kitty, zazdrości Wrońskiemu (swemu rywalowi) obycia, koneksji, wykształcenia, a także znajomości mody. Jako człowiek honorowy nie konkuruje jednak z nim; opuszcza Petersburg i udaje się na wieś.
2) Kitty Szczerbacka przez wiele lat będzie zazdrosna o panią Karenin, która odebrała jej Wrońskiego. Kiedy już będzie żoną Lewina, a jej mąż przypadkowo zetknie się z tą kobietą (jak ją nazywała), na dodatek zachwyci się jej urodą, zrobi mu prawdziwą scenę zazdrości. Uczucie zazdrości zniknie jednak, gdy dowie się ona o nieszczęśliwym życiu Anny, a potem - o jej samobójstwie. 3) Anna Karenina - patrz: samobójstwo.
4) Aleksy Karenin, na pozór człowiek oschły i bez uczuć, jest do szaleństwa zazdrosny o swoją żonę. Zakochany w niej, nie może zaakceptować myśli o romansie Anny z Wrońskim. Miłość do żony nakazuje mu dać jej jeszcze jedną szansę, a potem (kiedy jest umierająca) przyjąć na nowo do siebie. Kiedy jednak zostaje ostatecznie odepchnięty, jego zazdrość zamienia się w nienawiść, która sprawi, że odbierze Annie prawa rodzicielskie. G. Flaubert "Pani Bovary" - Emma Bovary, oziębła w stosunku do męża, jest chorobliwie zazdrosna o swoich kochanków: Rudolfa, a potem Leona. Chce znać każdą ich myśl i każdy ich krok, mieć wyłączność na ich uczucia. Składa im niezapowiedziane wizyty, domaga się dowodów miłości, co zresztą odstręcza od niej kochanków.

B. Prus "Lalka"
1) Stanisław Wokulski jest zazdrosny o wszystkich, którzy mają styczność z Izabelą. Zazdrości im przede wszystkim pozycji społecznej (urodzenia) i obycia w towarzystwie. Sam czuje się przy nich jak parweniusz. Największą zazdrość wzbudzają w nim jednak mężczyźni, którymi otacza się panna Łęcka: Ochocki, Starski, baron Dalski czy nawet skrzypek Molinari.
2) Pani Wąsowska, jedna z najwspanialszych postaci kobiecych w literaturze polskiej, jest osobą niezwykle zaborczą i żąda dla siebie wyłączności, gdy chodzi o mężczyzn, którzy ją interesują. Jej zazdrość o Wokulskiego ustąpi jednak miejsca bezinteresownej życzliwości, która nakaże jej pomóc mu zdobyć Izabelę.

H. Sienkiewicz "Potop"
1) Książę Bogusław Radziwiłł zazdrości Kmicicowi względów Oleńki, dlatego też będzie się starał zdyskwalifikować rywala, opowiadając, że dopuścił się on zdrady. Słowa te dotrą nie tylko do uszu panny Billewiczówny, ale i do całej szlachty polskiej.
2) Pułkownik Kuklinowski, rywal Kmicica w walce o miano najlepszego żołnierza w Koronie i na Litwie, zazdrościł mu jego sławy, toteż kiedy pojmał go pod Jasną Górą, postanowił na zawsze przesądzić o wyniku rywalizacji.

H. Sienkiewicz "Quo vadis"
1) Neron zazdrości każdemu, kto wzniósł się ponad przeciętność czy też przewyższył go intelektualnie. Talent poetycki, powodzenie u kobiet czy szacunek ludzi mogą stać się przyczyną tragedii, a nawet śmierci tych, którzy ośmielili się być kimś lepszym od cezara.
2) Augusta Poppea, zazdrosna małżonka Nerona, dba o to, by nikt nie zajął jej miejsca przy boku cezara. Jej zazdrość powodowana jest nie tyle miłością do męża, co obawą przed utratą swej pozycji.
3) Euice, niewolnica Petroniusza, zakochana jest w swoim panu do szaleństwa, a także zazdrosna o każdą kobietę w jego życiu. Swą nieszczęśliwą miłość przeżywa dramatycznie, niekiedy mdlejąc z zazdrości. Jej uczucie zostanie jednak wynagrodzone, a ona sama stanie się jedyną kochanką Petroniusza.

T. Mann "Tonio Kroger" - Tonio - ni to artysta, ni to filister - zazdrości Ingebordze Holm i Jankowi Hansenowi ich prostoty, piękna, a także harmonii wewnętrznej. On sam, czując wewnętrzne rozdarcie między sztuką a tym, co piękne i jasne, będzie zawsze pragnął takiej jasności widzenia życia, jaka im została dana.

T. Mann "Śmierć w Wenecji" - Gustaw Aschenbach jest zazdrosny o każdego, kto zbliży się do Tadzia. Przyrównując samego siebie do Apollina, a chłopca do młodzieńca Hiakintosa, żąda wyłączności. Uważa, iż tylko on zna prawdziwą naturę Tadzia i może obdarzyć go głęboką miłością.

W.S. Reymont "Chłopi"
1) Maciej Boryna, zazdrosny o Jagnę, chcąc zemścić się na niej i na Antku, podpala stóg, w którym oboje mieli schadzkę. Będzie to moment przełomowy w jego małżeństwie z Jagną; odtąd straci ona swe uprzywilejowane miejsce w domu Borynów.
2) Antek - patrz: konflikt pokoleń, syn.
3) Hanka zazdrości Jagnie jej urody i powodzenia, ale przede wszystkim miłości Antka. Ich romans stanie się dla niej punktem zwrotnym w życiu. Od tej pory przestanie być tylko pokorną żoną.

J. Lechoń "Zazdrość" -Miłość dwojga kochanków przedstawiona została jako uczucie niszczące, któremu towarzyszy wieczna nieufność. Zazdrość o ukochanego czy ukochaną pojmowana jest zaś jako przepaść niezgłębiona, która sprawi, że nigdy cię nie wezmę na wieczność dla siebie, Ty nigdy mną nie będziesz, a ja nigdy tobą.

B. Leśmian "Zazdrość moja bezsilnie po łożu się miota..." - Sytuacja liryczna przedstawiona w wierszu to klasyczna scena zazdrości, gdy kochanek (Poniżam dumę dala i uczuć przepychy) zarzuca kochance zdradę. Kochanka początkowo ucieka od zazdrośnika, by się wypłakać, jednak potem, żeby załagodzić sprzeczkę, wciąga go na nowo w miłosną grę.

Z. Nałkowska "Granica" - Justyna Bogutówna zazdrości Zenonowi domu, rodziny, a przede wszystkim tego, że ułożył sobie życie u boku innej kobiety. Zazdrość ta z czasem przerodzi się w zawiść i pragnienie zemsty, która kosztować będzie Ziembiewicza karierę i życie (któregoś dnia Justyna wtargnie do biura kochanka i obleje go kwasem).

M. Choromański "Zazdrość i medycyna" - Akcja utworu zbudowana jest wokół historii trójkąta miłosnego. Zazdrosny mąż, Widmar, podejrzewa swą piękną żonę, Rebekę, o romans z doktorem Tamtenem. Ważniejsze od samych wydarzeń są jednak motywacje psychologiczne bohatera, dlatego też powieść uznano za doskonałe studium zazdrości prowadzącej do szaleństwa i nierozwiązywalnego konfliktu małżeńskiego.

M. Dąbrowska "Noce i dnie"
1) Barbara Niechcicowa, skazana na życie na wsi, zazdrości Michasi i Funi Holszańskiej, że mogą mieszkać w Kalińcu i czynnie uczestniczyć w życiu miasta. Nie zdaje sobie jednak sprawy, że jej życie jest pod pewnymi względami bardziej wartościowe.
2) Kiedy w domu Niechciców zjawia się Teresa Kocieł-łowa, Barbara podejrzewa męża o miłość do swej siostry. Dotąd zimna i oschła, teraz staje się zazdrosna i wyrzuca Bogumiłowi nadmierne zainteresowanie Terenią.

J. Iwaszkiewicz "Brzezina" - Bolesław zazdrości Stasiowi pogody ducha, która zjednuje mu ludzi, a przede wszystkim jego własną córkę. Kolejnym powodem do zazdrości będzie romans Stasia z Maliną, uczucie pełne pasji, na jakie nigdy nie było stać Bolesława.

J. Andrzejewski "Bramy raju"
1) Aleksy Melissen, wychowany przez Ludwika z Yendome, czuje się zdradzony i opuszczony przez swojego opiekuna, gdy ten zaczyna spotykać się z Jakubem. Zazdrość o Jakuba, początkowo o podłożu czysto platonicznym, zyska także inny wymiar, kiedy Aleksy zakocha się w tym pięknym młodzieńcu.
2) Robert zazdrości Jakubowi uczucia, jakim ob-darza go Maud. Wie doskonale, że nigdy nie zdobędzie jej serca (jak ona nie zdobędzie miłości ukochanego mężczyzny), a mimo to wyrusza z krucjatą.
3) Blanka zazdrosna jest o każdą kobietę, która zbliża się do Jakuba. Nie zdaje sobie jednak sprawy, że jej ukochany nie przykłada wagi do miłości.

J. Steinbeck "Na wschód od Edenu"
- 1) Karol Trusk zazdrości Adamowi miłości ojca. Uczucie to osiąga apogeum, gdy Cyrus Trusk w swoje urodziny z radością przyjmie prezent Adama (szczeniak), a na podarowany przez Karola drogi scyzoryk ledwie spojrzy. Przyczyni się to do bójki między braćmi, a Karola pchnie do zamiaru zabicia brata.
2) Kaleb zazdrości swemu bratu miłości i szacunku ojca. Zazdrość z czasem przemienia się w zawiść, a on sam mści się na Aronie, opowiadając mu prawdę o matce i aranżując spotkanie z nią (Katarzyna nie umarła, ale uciekła od męża, by stać się właścicielką domu publicznego).

A. Kowalska "Pestka"
1) Teresa wpada w szał zazdrości, gdy dowiaduje się, że kochanką jej męża jest Agata. Dziewczyna posiada to wszystko, czego ona nie ma: urodę, zdrowie oraz miłość Borysa.
2) Agata jest zazdrosna o dom i rodzinę Borysa. To z rodziną spędza on większość czasu, to dla niej jego miłość do Agaty musi niejednokrotnie zejść na plan dalszy. Przede wszystkim zazdrości im wspólnych popołudni i niedziel, które dla niej są pustym czasem.

M. Kundera "Nieznośna lekkość bytu" - Teresa jest zazdrosna o każdą kobietę w życiu Tomasza. Wie doskonale, że zdradzają nie tylko zjedna, a za swoją największą rywalkę uznaje Sabinę, kobietę wyzwoloną, artystkę, całkowite jej przeciwieństwo.

J. Archer "Kane i Abel" - Abel Rosnowski zazdrości Williamowi Kane'owi urodzenia, pozycji społecznej i majątku, który odziedziczył po ojcu. On sam będzie musiał budować swoje życie w Ameryce od początku. Zazdrość, jak i nienawiść do Kane'abędą impulsem do zrobienia wielkiej kariery.
* "Ci, którzy nie czują zazdrości, nie czują nic". (L. Aragon)
* "Zawiść odczuwamy tylko w stosunku do kogoś, kogo uważamy za równego sobie i wywyższonego jedynie przez czysty traf, jaki naszym zdaniem - zakładając, że będziemy mieć więcej szczęścia niż mieliśmy dotychczas - kiedyś może się przytrafić i nam samym". (W. Faulkner)
* "Gdzie wchodzi szczęście, tam zawiść rozpoczyna oblężenie i walczy z nim; a gdzie odchodzi, zostawia boleść i żal". (Leonardo da Vinci)
* "Kobieta nie znosi zazdrosnego mężczyzny, którego nie kocha, ale wścieka się, gdy mężczyzna, którego kocha, nie jest zazdrosny". (N. de Lenclos)
* "Jeśli się miłość pozbawi zazdrości, wtłoczy się ją w ramy nowego konwenansu". (M. Choromański)
* "Zazdrość to najczęściej sobie świadczone odszkodowanie za bezsilność wobec cudzego sukcesu". (W. Loranc)