Skutki rozbicia dzielnicowego

Ustawa sukcesyjna Krzywoustego okazała się trudna do realizacji. Zaczęło się od konfliktu rodzinnego w łonie dynastii między seniorem Władysławem, a przyrodnimi braćmi – juniorami i ich matka Salomeą. Konflikt ten przerodził się w wojnę domową, a seniorowi – mimo rozległych atrybutów władzy – nie udało się go opanować, ponieważ możni przedstawiciele ówczesnego społeczeństwa byli zainteresowani w obaleniu pryncypatu i w takim podziale Polski, w którym obok siebie stanęłyby równorzędne pod względem państwowo-prawnym małe państewka dzielnicowe. Otwarłoby to im bowiem drogę do rzeczywistego wpływu na słabszego, władającego na mniejszym terytorium księcia, tym bardziej gdy książę ten im właśnie zawdzięczałby swoją władzę.
Postępujące rozbicie dzielnicowe Polski odbiło się niekorzystnie na polityce zewnętrznej naszych książąt, a z czasem wpłynęło na zawężanie się ich horyzontów politycznych. Każda dzielnica interesowała się sprawami bezpośrednich sąsiadów, tracąc z oczu inne zagadnienia np. dla rządzonej przez Kazimierza Małopolski ważna była Ruś – Pomorze Zachodnie jej nie obchodziło. Zwraca też uwagę odejście Polski w tym okresie od spraw zachodnich, w stosunkach z cesarstwem książęta polscy skłonni byli do uległości. W tym czasie odpadło od Polski Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Ziemia Chełmińska, Ziemia Lubuska i Śląsk. W wypadku Pomorza Zachodniego, Śląska i Ziemi Lubuskiej były to straty bezpowrotne. Ziem tych nie udało się potem nigdy odzyskać.
Inaczej było w polityce wewnętrznej. Rozbicie dzielnicowe spowodowało wykształcenie się lokalnych ośrodków władzy książęcej. Zyskały na znaczeniu stając się nie tylko ośrodkami politycznymi, ale także rzemieślniczymi, handlowymi i kulturalnymi. Zwiększyła się liczba kadry urzędniczo - administracyjnej rządzącej krajem, co spowodowało ogólny wzrost liczby ludzi wykształconych. Najważniejszym jednak skutkiem rozbicia dzielnicowego był rozpad wczesnośredniowiecznej piastowskiej monarchii feudalnej, w które państwo było prywatną własnością panującego księcia. Dotyczyło to szczególnie warstwy uprzywilejowanych: tj. duchowieństwa i możnowładztwa, W mniejszym stopniu odnosiło się to do rycerstwa, mieszczaństwa i chłopstwa. Rozwój kultury tej epoki był bardzo nierównomierny w różnych warstwach społecznych.
Rozbicie dzielnicowe Polskie sprzyjało kurczeniu się zwierzchnich praw książęcych, będących najistotniejszym znamieniem monarchii wczesnofeudalnej. Otrzymując immunitety i przywileje nadawcze możni świeccy i duchowni wchodzili w coraz większym stopniu w agendy monarsze. Wraz z uszczuplaniem się praw monarszych rosło znaczenie możnych w państwie i społeczeństwie. Zaczęli nie tylko bezpośrednio wpływać na księcia poprzez jego najbliższych doradców, ale zdołali sobie wyrobić niemal stałą reprezentację, nadając formę instytucji państwowej starym słowiańskim, bodajże plemiennym jeszcze wiecom. W XIII w. doszły one do rozkwitu, osiągając periodyczność fungowania, oraz określony zakres sądowych i ustawodawczych kompetencji. Orzekały np. w sprawach spornych, w których stroną był monarcha lub jego urzędnik, podejmowały decyzje w sprawach podatków, obsady urzędników itp. Wiecowi przewodniczył książę, a zasiadali w nim dostojnicy świeccy i duchowni, którym przysługiwał głos wiążący w uchwałach podejmowanych zazwyczaj jednomyślnie. Tło wiecu stanowiło zgromadzone doraźnie rycerstwo lub nawet ludność wieśniacza, nadając cech jawności obradom. Tak wyrobiona reprezentacja nadawała księstwom polskim XIII w. cechę państewek stanowych.
Okres rozbicia dzielnicowego uchodzi za jeden z najbardziej ponurych w naszej historii. Są to czasy w których Polska poniosła znaczne straty terytorialne i zmalało jej znaczenie na arenie międzynarodowej. W dziedzinie polityki wewnętrznej brakło władzy centralnej, a poszczególni książęta toczyli krwawe walki pomiędzy sobą.