Rusyfikacja ziem polskich w XIX wieku

Represje po Powstaniu Listopadowym – początek rusyfikacji.

Car Mikołaj I zlikwidował Konstytucję Królestwa i ogłosił w 1832 roku Statut Organiczny, znoszący odrębność Kongresówki. Zlikwidowano sejm oraz wojsko, zostawiając Radę Stanu, Radę Administracyjną oraz Bank Polski. Ograniczono wolności osobiste. Statut jednak nie wszedł w życie. Wprowadzono za to stan wyjątkowy w całym Królestwie, co wiązało się m.in. z działalnością sądów wojskowych.

Namiestnikiem Kongresówki mianowano „zdobywcę Warszawy” Iwana Paskiewicza. Odrębne represje spotkały uczestników powstania. Przede wszystkim były to aresztowania, zsyłki na Syberię, konfiskata majątków. Skarb polski został obciążony budową twierdz Modlin i Dęblin oraz utrzymaniem 100-tsyięcznej armii rosyjskiej. Żołnierze z armii polskiej byli wcielanie do armii rosyjskiej i wysyłani poza granice Kongresówki. Organizowano pobór rekrutów, którzy mieli odbywać wieloletnią służbę na Kaukazie i kazachstańskich stepach. Z tego poboru była zwolniona szlachta, ale w zamian miała organizować branki na wsi. To miało wywoływać antagonizmy na linii dwór-chłopstwo. Na Cytadeli wybudowano więzienie ze słynnym X Pawilonem dla więźniów politycznych.

Polski nie ominęły także represje gospodarcze. Wprowadzono cła na towary eksportowane do Rosji. Spowodowało to m.in. przeniesienie części tkaczy łódzkich w okolice Białegostoku. Rosji zostały podporządkowane administracja, Kościół i oświata. Zamknięto Uniwersytet Warszawski i Towarzystwo Przyjaciół Nauk, którego zbiory wywieziono do Petersburga. Opłaty za szkoły zostały podniesione.
Kongresówka została podzielona na gubernie. Wprowadzono kolejno rosyjski system monetarny oraz kodeks prawny.

Z powodu represji ucierpiał również kościół. Kontakt biskupów z papieżem był utrudniony. Szkoły kościelne oraz klasztory były zamykane. W 1839 roku zlikwidowano Kościół unicki i siłą wcielono go do prawosławnego. Panującym wyznaniem stało się prawosławie.

O wiele silniejsze represje spotkały ziemie polskie wcześniej wcielone do Rosji. Działał tam Michaił Murawiew – „Wieszatiel”.

Represje po powstaniu styczniowym.

Ponowne aresztowania i zsyłki na Syberię. Powołano specjalny Komitet, mający na celu zlikwidowanie resztki odrębności królestwa. Rozwiązano Radę Stanu i Bank Polski, kraj podzielono na 10 guberni. Zaczął znowu obowiązywać stan wojenny trwający do XX wieku. Rozpoczęła się rusyfikacja na ogromną skalę. Zmieniono nazwę na Kraj Nadwiślański, wszystkie urzędy przeznaczone były dla Rosjan. Językiem urzędowym stał się rosyjski, po rosyjsku nauczano w szkołach. Również kościół i jego wyznawcy byli prześladowani. Powszechne były konfiskaty majątku kościelnego oraz likwidacje zakonów.

Postawa społeczeństwa wobec rusyfikacji.

Po klęsce powstania zupełnie zmienił się tok myślenia Polaków. Przeszli na pozytywistyczne ideały, uważali, że państwo należy wzmocnić poprzez oświatę i gospodarkę. Rozwijało się tajne szkolnictwo, walczono z analfabetyzmem. Kasa im. Mianowskiego dawała fundusze na naukę, udzielała stypendiów. Otworzyła sieć czytelni i bibliotek. Rozwijała się także prasa.

Literatura i znani polscy pisarze tego okresu (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz) zajmowali się problemami najbiedniejszych i „najgłupszych” warstw społecznych – praca u podstaw.