Lew, czarownica i stara szafa - opracowanie lektury

Elementy świata przedstawionego

Czas akcji
Czas realny utworu – czas drugiej wojny światowej, bitwa o Anglię, nie wiadomo, ile dokładnie dni, przerwa (wiadomo, że bohaterowie nie muszą chodzić do szkoły).
Czas w Narnii – od zimy do wiosny (czas w Narnii płynie inaczej niż w realnym świecie – gdy w Narnii upływają godziny i dni w realnym świecie mija zaledwie chwila. Zima oznacza panowanie Białej Czarownicy, a wiosna – powrót Aslana i rządy Synów Adama i Córek Ewy.

Miejsce akcji
Miejsca realne: Anglia, stary dom profesora na wsi w głębi kraju (dziesięć mil od najbliższej stacji kolejowej, dwie mile od najbliższej poczty), był to bardzo stary dom, o którym nikt nie wiedział zbyt wiele. Wielu turystów przybywało, by go zwiedzić. Po domu oprowadzała, gospodyni Profesora, pani Macready. Dom był bardzo duży i pełen zakamarków. Na dole znajdowała się jadalnia. U góry – długie korytarze z mnóstwem pustych sypialni. Znajdował się tam długi i wąski pokój z oknami na dwie różne strony świata. Kolejny to długi pokój z obrazami na ścianach i zbroją. Następny obity był zieloną tkaniną, a w rogu stała harfa. Trzeba było zejść trzy stopnie w dół, potem pięć stopni w górę, by dojść do komnaty z drzwiami na balkon. Następnie był ciąg pomieszczeń z książkami. Na końcu znajdował się pokój z starą szafą z lustrem. W środku mebla wisi rząd płaszczy futrzanych, za nimi kolejny rząd płaszczy. Czasem można było przedostać się przez nią do Narni, a czasem była zwykłą szafą z płaszczami.

Miejsca w nierealnej Narnii:
• Narnia – kraina od latarni do zamku Ker-Paravel nad wschodnim morzem;
• dom pana Tumnusa – pieczara w czerwonej skale. Bardzo przytulna. W salonie kominek, nad którym wisiał portret starego fauna – ojca Tumnusa. Obok dwa fotele i dywan na podłodze. Obok stołu stał kredens i półka z książkami.
• domek bobra – dom pośrodku tamy na rzece, w kształcie ula. Dom był przytulny. Zamiast łóżka stały prycze. Z sufitu zwisały szynki i wieńce cebuli, na ścianach wisiały gumowe buty, płaszcze nieprzemakalne, siekiery, nożyce, szpadle, rydle, narzędzia murarskie, wędki, sieci rybackie i więcierze. Na środku stół nakryty szorstkim w dotyku obrusem, a obok stały stołki z trzema nogami. Był też fotel bujany, w którym pan bóbr lubił palić fajkę.
• dom Białej Czarownicy – zamek z mnóstwem ostro zakończonych wysokich wież na równinie między dwoma wzgórzami. Do środka prowadziła żelazna brama. Na dziedzińcu stało pełno kamiennych posągów – były to stworzenia, które Biała Czarownica przemieniła w kamień. Z dziedzińca schody prowadziły do ponurej sali z wieloma kolumnami, również pełnej posągów.
• obóz Aslana – znajdował się tam namiot z żółtego jedwabiu ze szkarłatnymi wiązaniami i drążkami z kości słoniowej, nad nim na wysokim maszcie pobłyskiwał proporzec z czerwonym lwem wspiętym na dwóch łapach.
• Kamienny Stół – pośrodku puszczy, olbrzymia płyta z szarego kamienia ,wsparta na czterech głazach, wyglądała na bardzo starą, pokrywały ją dziwne ornamenty i znaki, jakby litery jakiegoś starego alfabetu.
• Brud Beruny – na północnym wschodzie (wokół puszcza, tylko z jednej strony morze), siły Aslana rozbijają tu obóz przed jego udaniem się do Kamiennego Stołu.
• Ker-Paravel – zamek położony na brzegu morza u ujścia rzeki, który powinien być stolicą całego kraju, z czterema tronami, leżał tam, gdzie kraina Narnii graniczyła z morzem.

Bohaterowie główni
Realni: dzieci – Piotr, Zuzanna, Edmund (starszy o rok od siostry), Łucja.

Fantastyczni:
• Aslan – Wielki Lew, król puszczy, syn Wielkiego Władcy-Zza-Morza. Pojawia się ponownie w Narnii, by zwyciężyć Białą Czarownicę i obsadzić na czterech tronach Ker-Paravelu Synów Adama i Córki Ewy. Z jego przybyciem zaczyna się wieczna wiosna. Cieszy się wspaniałą sławą i legendą, choć wielu go nie widziało, mieszkańcy Narnii czekają na niego. Wierzą w jego moc i wypełnienie przepowiedni. Potrafi stosować czary. Swoim tchnieniem przywraca do życia stworzenia zamienione przez Białą Czarownicę w kamienne posągi. Uosabia dobro.
• Biała Czarownica – panuje nad Narnią, przez nią jest wieczna zima i nigdy nie ma Bożego Narodzenia. Nie jest człowiekiem, nie jest córką Ewy, pochodzi od Lilith (która twierdziła, że jest pierwszą żoną praojca Adama). Naprawdę z jednej strony należy do rasy dżinów, z drugiej zaś pochodzi od olbrzymów. Stosuje czary. Ma czarodziejską różdżkę, którą zamienia swoich wrogów w kamienne posągi. Każdy, kto spróbuje czegoś, czym go poczęstuje, zmienia się – tak stało się z Edmundem. Zabija Aslana krzemiennym nożem na Kamiennym Stole. W czasie bitwy Edmund niszczy jej różdżkę. Walczy z Piotrem. Zostaje pokonana przez Aslana. Uosabia zło.

Bohaterowie poboczni
Realni: stary profesor (nie miał żony, miał krzaczastą brodę i siwą czuprynę), gospodyni – pani Macready.

Fantastyczni:
• faun pan Tumnus – od pasa w górę postać człekokształtna, z kręconymi włosami, różkami na głowie i krótką, ostrą bródką, od pasa w dół – kozioł z czarną sierścią. Ma kopyta i ogon. Gdy spotyka go Łucja, ma parasolkę i czerwony szalik, a w ręce paczki owinięte w szary papier, mieszka w pieczarze. Początkowo służy Białej Czarownicy, jednak gdy poznaje Łucję, pomaga jej uciec. Zostaje zamieniony w kamienny posąg i dopiero Aslan zdejmuje z niego zły czar. Pozostaje przyjacielem Łucji i jej rodzeństwa.
• karzeł – sługa i niewolnik Białej Czarownicy. Wykonuje jej wszystkie rozkazy. Powozi jej zaprzęgiem. Nosi kożuch z polarnego niedźwiedzia i czerwony kaptur z pomponem. Ma długą brodę. Stara się doradzać czarownicy. Okrutny wobec Edmunda.
• bóbr – potrafi mówić, pomaga Synom Adama i córkom Ewy, zachowuje się jak człowiek, pali fajkę, pije piwo, łowi ryby. Jest wierny Aslanowi. Ratuje życie rodzeństwu i doprowadza ich do lwa. Mieszka pośrodku tamy w domu w kształcie ula.
• pani bobrowa – potrafi mówić i zajmuje się tym, co przystoi gospodyni domowej. Lubi szyć na maszynie. Gotuje. Troszczy się, by wszyscy mieli co zjeść. Razem z dziećmi i swym mężem dociera do obozu Aslana.
• Święty Mikołaj – przybywa, gdy moc Białej Czarownicy słabnie, gdyż pojawia się Aslan. Rozdaje mieszkańcom Narnii prezenty. Nie jest mile widziany przez czarownicę, która – gdy dowiaduje się od grupy zwierząt o otrzymanych od Świętego Mikołaja prezentach – zamienia ich w kamienne posągi.
• wilk Maugrim – sługa królowej, Szef tajnej Policji Królewskiej. To on aresztuje pana Tumnusa. Wykonuje wszystkie rozkazy Białej Czarownicy, atakuje Zuzannę w obozie. Zostaje zabity przez Piotra.
• olbrzym Grzmotołup – pochodzi z rodu olbrzymów Łupów. Zostaje przez Białą Czarownicę zamieniony w kamienny posąg, dopiero tchnienie Aslana przywraca go do życia. Na prośbę lwa rozbija swoją maczugą mur zamku czarownicy, dzięki temu wszystkie stworzenia stają się wolne.

Narrator
Narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, ale bywa subiektywny. Zwraca się do czytelników. Stosuje porównania, by odbiorcy łatwiej było wyobrazić sobie emocje postaci. Czasem ocenia. Komentuje, wtrąca własne uwagi.

Problematyka utworu

Geneza utworu
Książka została wydana w połowie dwudziestego wieku. Inspiracją stały się prawdziwe wydarzenia. W trakcie II wojny światowej, w czasie nalotów na Londyn, wiele dzieci wywożono z miasta na wieś, by nie narażać ich na bezpośrednie zagrożenia wynikające z bombardowań. C.S. Lewis zadedykował książkę swojej córce chrzestnej, Lucy Barfield. Jest to pierwsza książka z cyklu Opowieści z Narnii.

Znaczenie tytułu
Tytuł odnosi się bezpośrednio do bohaterów utworu. Lew – uosabia dobro, ale też siłę, czarownica – uosabia zło. Stara szafa – to przejście do innego świata.

Wątek główny
Tematem utworu jest walka Aslana, który jest dobry, i jego zwolenników z Białą Czarownicą i jej sługami, którzy są okrutni. Świat Narnii jest podzielony między dobro i zło. Nie ma w nim postaci, które byłyby neutralne. Każdy z bohaterów wybiera albo dobro, albo zło.

Wątki poboczne
Wybory i podejmowanie decyzji. Każdy z rodzeństwa staje przed wyborami. Edmund wybiera zło, skuszony obietnicą zostania władcą. Gdy przekonuje się, że Biała Czarownica go oszukała, zmienia decyzję i skruszony walczy po stronie Aslana.

Dorastanie. Dzieci w Narnii przeżywają różne przygody. To sprawia, że się zmieniają. Stają się odważniejsi, mądrzejsi o nowe doświadczenia. Piotr zabija wilka, dowodzi armią. Zuzanna z Łucją obserwują śmierć Aslana. Edmund jest upokarzany i dręczony przez Białą Czarownicę i jej karła, bo uległ pokusie. Każde z dzieci przeżywa trudne chwile, dzięki którym stają się silniejsi.

Miłość rodzeństwa. Rodzeństwo mimo tego, że się kłóci, czasem naśmiewa, gotowe jest walczyć o siebie. Gdy Edmund udaje się do Białej Czarownicy, wszyscy pozostali chcą go odszukać. Są przerażeni, gdy Biała Czarownica domaga się śmierci Edmunda.

Miłość do bliźniego. Aslan oddaje swoje życie w ofierze, pozwala się upokorzyć i zabić Białej Czarownicy, by uratować życie Edmundowi.

Elementy baśniowe i magiczne
Wielkie Czary – wyryte na głębokość ostrza włóczni na kamiennych głazach Tajemnego Wzgórza, napisane na berle Władcy-Zza-Morza, prawo które władca ustanowił na samym początku (każdy zdrajca należy do Białej Czarownicy i ma ona prawo go zabić). Jeśli nie dostanie krwi zdrajcy (jak nakazuje Prawo), Narnia zapadnie się i zniknie w ogniu i wodzie. Dlatego Biała Czarownica żąda wydania Edmunda. Aslan dokonuje z nią wymiany, ofiarowuje swoje życie w zamian za życie chłopca.

Największe Czary – zaklęcie, według którego śmierć będzie musiała cofnąć swe wyroki, gdy dobrowolna ofiara, która nie dopuściła się żadnej zdrady, zostanie zabita w miejsce zdrajcy. Wtedy też Kamienny Stół rozłamie się. Tak właśnie się stało, gdy Aslan pozwolił się zabić za Edmunda. Biała Czarownica była pewna swojego zwycięstwa i triumfowała. Nie znała jednak największego z zaklęć, więc nie mogła przewidzieć, że ten, którego zabiła, ożyje i pokona ją w wielkiej bitwie.

Flaszeczka Białej Czarownicy – jakby zrobiona z miedzi. Kropla mikstury wylana z niej na śnieg może się zamienić w wysadzany drogimi kamieniami kubek z gorącym, rozgrzewającym płynem, który jest słodki, pieniący się i gęsty. W podobny sposób z kropli wylanej na śnieg powstaje ptasie mleczko. Każdy, kto poczęstuje się tymi przysmakami Białej Czarownicy, zmienia się, zmienia się coś w jego oczach.

Magiczna różdżka – włada nią Biała Czarownica. To z jej pomocą zamienia tych, którzy się jej sprzeciwili, w kamienne posągi.

Łuk i kołczan ze strzałami – Zuzanna otrzymuje go od Świętego Mikołaja. Łuk nigdy nie chybia.

Róg z kości słoniowej – prezent od Świętego Mikołaja dla Zuzanny. Gdy w niego zadmie, zawsze zjawi się pomoc

Buteleczka z niezwykłym lekiem – Łucja otrzymała ją od Świętego Mikołaja. Była zrobiona z czegoś, co wyglądało jak szkło (niektórzy później twierdzili, że z diamentu). Lek zrobiony z Ognistych Kwiatów, które rosną w Górach Słońca – wystarczy kilka kropel, a rana zniknie. Łucja leczy nim rannych w walce z Białą Czarownicą. Niezwykłą jej moc poznał Edmund, który został ciężko ranny w bitwie.

Stara szafa – przejście do Narnii. Zwyczajna szafa z wieszakami i futrami stanowi przejście do świata magii, którym jest Narnia. Zwyczajny przedmiot staje się niezwykły.

Prezenty Świętego Mikołaja
Piotr otrzymał tarczę koloru srebra z wymalowanym na niej jaskrawoczerwonym lwem stojącym na tylnych łapach i miecz ze złotą rękojeścią, z pochwą i pasem.
Zuzanna dostała łuk, który nie chybia i kołczan ze strzałami – może go użyć tylko w wielkiej potrzebie. Święty Mikołaj podarował też róg z kości słoniowej, gdy w niego zadmie, zawsze zjawi się pomoc.
Łucja obdarowana została buteleczka z czegoś co wyglądało jak szkło (niektórzy później twierdzili, że z diamentu). W środku był lek zrobiony z Ognistych Kwiatów, które rosną w Górach Słońca – wystarczy kilka kropel, a rana zniknie. Stała się też właścicielką małego sztyletu, którego można było użyć tylko w największym niebezpieczeństwie do obrony własnej.
Pan bóbr otrzymał dokończoną tamę.
Pani bobrowa dostała nową maszynę do szycia.

Zwolennicy Białej Czarownicy
Należeli do nich: Drzewa- szpiedzy, Olbrzymy, Karły, Wilkołaki, Duchy drzew sprzyjające królowej, Ghule – pustynne upiory, Ogry, Upiory, Minotaury, Srożyce, Wiedźmy, Widma, Lud spod muchomorów.
Edmunda odbiły centaury, jednorożce, jelenie i ptaki.

Świta Aslana
Nimfy leśne i nimfy wodne (driady i najady) z instrumentami przypominającymi harfy, Centaury – od pasa w dół rosłe konie, od pasa w górę olbrzymy, Jednorożce, Byk z głową mężczyzny, Pelikan, Orzeł, Wielki pies, Leopardy – jeden trzymał koronę, a drugi sztandar.

Stworzenia odczarowane przez Aslana w domu Białej Czarownicy
Lew, driada, krasnoludki, królik, centaury, jednorożce, ptaki, lisy, psy, satyrowie, krasnale, nimfy, nimfy modrzewiowe, olbrzym Grzmotołup – z rodu Łupów, konie, olbrzymy osły.

Symbolika w utworze
Lew jest symbolem siły, władzy, dobra i sprawiedliwości.
Czarownica to czarna magia, zło, podstęp.
Zima, czyli czas panowania Białej Czarownicy, kojarzy się z chłodem, brakiem życia, wegetacją, smutkiem.
Wiosna to czas, w którym pojawia się Aslan. Oznacza budzenie się do życia, rozwój, wzrost sił witalnych, radość życia, spokój.

Wielu dopatruje się w tym utworze symboliki chrześcijańskiej. Aslan, jak Chrystus, ofiarowuje swoje życie, by uratować człowieka i odkupić jego winy. Edmund był zdrajcą, symbolizuje grzesznika, który był we władaniu zła. Jego winy zmazuje śmierć Aslana. To on, jak Chrystus, pokonuje śmierć. Uważa się, że jest to utwór o walce dobra ze złem.

Obrzęd przy Kamiennym Stole (opis śmierci Aslana)
W noc przed wielką bitwą Aslan poszedł samotnie w stronę Kamiennego Stołu. Zuzanna i Łucja nie mogły spać. Kiedy wyszły z namiotu, zobaczyły oddalającego się z obozowiska lwa. Poszły za nim. Kiedy Aslan zorientował się, że nie jest sam, pozwolił się odprowadzić. Kiedy zbliżali się do miejsca przeznaczenia, nakazał dziewczynkom ukryć się między drzewami. Dalej ruszył sam.
Przy Kamiennym Stole zgromadzili się słudzy Białej Czarownicy. Wielu miało pochodnie. Były tam: ogry z wielkimi zębami, wilki, wilkołaki, duchy złych drzew i trujących roślin, srożyce, wiedźmy, zmory, widma, strachy, ifryty, karły, orki, wampiry i harpie. Pośrodku stała czarownica. Gdy zbliżył się Aslan, wszyscy byli przerażeni, nawet czarownica. Opanowała jednak swój strach i nazwała Aslana głupcem. Rozkazała go związać. Jej rozkaz wykonali: czarownice, karły i małpoludy. Aslan nie stawiał oporu. Przewrócili go na grzbiet i zaciągnęli w stronę Kamiennego Stołu. Ogr obciął mu grzywę, nałożono mu kaganiec, a potem kopano go, opluwano i drwiono z niego. Położono na kamiennej płycie stołu i nałożono nowe więzy. Cztery wiedźmy stały przy czterech rogach Kamiennego Stołu z pochodniami. Biała Czarownica zaostrzyła nóż z krzemienia o dziwnym kształcie. Przed zadaniem ciosu, wyznała, że ofiara Aslana nie powstrzyma jej przed zabiciem Edmunda. Była pewna, że po śmierci Aslana będzie władać całą Narnią.

Gatunek literacki
Lew, czarownica i stara szafa to przykład powieści fantasy dla młodzieży. Elementy fantastyczne (magiczne przedmioty, mówiące zwierzęta, baśniowe stwory – fauny, jednorożce) współistnieją z elementami realistycznymi. Powieść przenosi czytelnika w krainę wyobraźni, gdzie wszystko jest możliwe. Bohaterowie władają magicznymi przedmiotami. Biała Czarownica ma magiczna różdżkę, Łucja buteleczkę z lekiem, którego kilka kropel wystarczy, by zabliźniła się każda rana.
Czas w powieści jest względny. Wiele dni i lat w fantastycznej krainie, to zaledwie chwila w realnym świecie.
Bramą wejściową do niezwykłej krainy okazuje się zwykła rzecz, znana każdemu. W tym wypadku okazuje się, że zwyczajna szafa z wieszakami i futrami stanowi przejście do świata magii, którym jest Narnia. Zwyczajny przedmiot jest równocześnie zwyczajny i niezwyczajny, gdyż pozwala dostać się do innego świata, gdzie bohater przeżywa nadzwyczajne przygody otoczony baśniowymi stworami i magicznymi przedmiotami.

Plan ramowy
1. Przyjazd do domu profesora.
2. Zwiedzanie pokoi.
3. Przejście Łucji przez starą szafę.
4. Spotkanie z panem Tumnusem.
5. Niewiarygodna opowieść Łucji.
6. Zabawa w chowanego i kryjówka w starej szafie.
7. Spotkanie Edmunda z Białą Czarownicą.
8. Kłamstwo Edmunda.
9. Rodzeństwo w Narnii.
10. Pusta jama Tumnusa.
11. W gościnie u bobrów.
12. Edmund u Białej Królowej.
13. Podarunki Świętego Mikołaja
14. Topniejące śniegi i początek wiosny.
15. Spotkanie z Aslanem.
16. Atak wilków.
17. Piotr Pogromcą Wilka.
18. Odbicie Edmunda
19. Aslan, Biała Czarownica i Wielkie Czary.
20. Ofiara Aslana.
21. Powrót Aslana do świata żywych.
22. Odczarowanie przez Aslana posągów.
23. Wielka bitwa i zwycięstwo dobra.
24. Królowie i królowe Narnii.
25. Powrót z Narnii.