Ostatnia scena Tanga
Ostatnia scena sztuki Tango Sławomira Mrożka ukazuje zwycięstwo kultury masowej nad wysoką. Nie dzieło muzyki poważnej, nie eksperyment Stomila, lecz popularna melodia tanga La Cumparsita pojawia się w finale jako symbol zwycięstwa prymitywa Edka nad inteligentami. Tango jest też symbolem władzy Edka nad Eugeniuszem. Niewątpliwie woli on popularny taniec od jakiegoś innego, ambitniejszego przekazu kultury, który byłby dla niego niedostępny. Kultura tworzona dla Edka musi być prostacka jak...
Metafizyczna refleksja pozytywisty
Nieoczekiwanie metafizyczną scenę z motywem przemijania odnajdziemy też w realistycznej powieści Bolesława Prusa Lalka . Utrwalono w niej pana Ignacego Rzeckiego, zmieniającego sklepową wystawę i bawiącego się przy okazji ruchomymi zabawkami ze sklepu. Stary subiekt śmieje się, nakręcając wszystkie zabawki narazi dochodzi do smutnych wniosków, gdy zabawki przestają się ruszać – wizja ta przypomina mu o nieuchronności śmierci i upadku wszystkiego, składa wtedy ze złością zabawki i wszystko...
Co to jest deesis?
Wyraz deesis, inaczej deisis, pochodzi z języka greckiego i oznacza błaganie, prośbę. Chodzi o błaganie zanoszone do Boga za pośrednictwem Matki Boskiej i Jana Chrzciciela. Na ikonach z motywem deesis przedstawiony jest centralnie Chrystus siedzący na tronie jako Zbawiciel i Sędzia. Po jego obu stronach ukazani są w modlitewnych pozach – stojący lub klęczący Matka Boska i święty Jan Chrzciciel – orędownicy grzesznej ludzkości. Wznoszą oni błagalnie ręce do Jezusa. Czasami deesis jest...
Mezalians radosny
Wszystko wskazuje na to, że dobrze zakończy się uchodzące za mezalians małżeństwo Justyny Orzelskiej i Janka Bohatyrowicza z Nad Niemnem (pierwotnie tytuł tej powieści miał brzmieć właśnie Mezalians! ). Młodzi nie mają gorących przeciwników, którzy staraliby się ich za wszelką cenę rozdzielić. Dlaczego? Justyna jest biedną, żyjącą na łasce krewnych szlachcianką i niema majątku, o który można by kopie kruszyć. Mało tego, Justyna i Jan zdobywają się na krok, na który nie zdecydowali się...
Zaścianek Dobrzyńskich
W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza, w księdze szóstej (Zaścianek) poznajemy Dobrzyńskich. Pochodzą oni z Mazur, na Litwę przybyli przed czterystu laty. Zachowali swój język i obyczaje oraz szlachecką dumę. Wiedzą, że są wolni i teoretycznie równi pozostałej szlachcie. Swą odrębność od chłopów podkreślają strojem, choć na co dzień właściwie żyją tak jak oni. Znani są z patriotyzmu i odwagi, ale mają też inne, typowe dla Polaków wady: skłonność dobitek, zapalczywość. Te właśnie cechy...
Wojenni święci
Portret bezkompromisowego współczesnego męczennika za wiarę szkicuje w swych esejach Jan Józef Szczepański – ojciec Maksymilian Kolbe oddaje swoje życie za życie współwięźnia ( Święty ). O tym samym bohaterskim zakonniku opowiada film Krzysztofa Zanussiego Życie za życie. „Żydowskim świętym” nazywa się niekiedy dobrego doktora, utrwalonego w wielu tekstach kultury, m.in. w filmie Andrzeja Wajdy Korczak czy Pianiście Szpilmana.
Kara
„Córko – rzecze jej stary – Nie masz zbrodni bez kary. Lecz jeśli szczera skrucha, Zbrodniarzów Pan Bóg słucha”. (Adam Mickiewicz, Lilije ) Choćby przed tobą wszyscy się skłonili Cnotę i mądrość tobie przypisując, Złote medale na cześć twoją kując, Radzi, że jeszcze jeden dzień przeżyli, Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy. Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta. (Czesław Miłosz,...
- Ułomność ludzkiego wymiaru sprawiedliwości
- Kara tajemnicza i niesprawiedliwa – nasze przeznaczenie
- Kara wymierzona przez ludzi
- Kara wymierzona przez tajemnicze siły wyższe
- Interwencja starotestamentowego Boga
- Kara wymierzona własną ręką
- Kary bogów antycznych
- Kara wymierzona przez Boga po śmierci
- Chlubne wyjątki
Kokietki mężatki
Do mężatek kokietek należy Juliasiewiczowa z Moralności pani Dulskiej – krewna pani Anieli. Farbuje włosy na rudo i nosi szeleszczące halki, czym budzi niesmak i zgorszenie oszczędnej i niestrojącej się „pod spodem” Dulskiej, która uważa, że dla własnego męża nie warto być atrakcyjną, a eleganckie kobiety są niemoralne. Stosunek Juliasiewiczowej do Zbyszka Dulskiego jest co najmniej dwuznaczny: to umizguje się do znacznie młodszego krewnego, to wymaga szacunku należnego starszej i występuje...
Chocholi taniec
Tańcem marazmu jest też symboliczny chocholi taniec z Wesela Wyspiańskiego. Gości usypia czy też pogrąża w swoistym letargu muzyka Chochoła. Taniec ten symbolizuje uśpienie, bezwolność, niemożność czynu. Ma szczególną wymowę w zjednoczonym szlachecko-chłopskim świecie na weselu, na którym duchy zapowiedziały wielki narodowy zryw – nie doszło jednak do niego wskutek chaosu, anarchii, sporów, braku organizacji oraz prawdziwego zjednoczenia (symbolem zaprzepaszczenia szansy było zgubienie...
Car – złodziej korony
Ważny w literaturze polskiej jest także motyw cara – złodzieja korony. Pojawia się on w Reducie Ordona Adama Mickiewicza, w której mowa o tym, że carowi należy odebrać koronę „Kazimierzów, Chrobrych”, bo ją „ukradł i skrwawił”. Podczas koronacji cara na króla Polski w Kordianie Juliusza Słowackiego żołnierz zuchwale śpiewa: „Boże, pochowaj nam króla”. Skądinąd wiemy o spisku, który szykują Kordian i inni opozycjoniści. Tytułowy bohater ma zabić cara, jednak, zbyt słaby, aby dokonać...
Światowiec z Pana Tadeusza
Satyrycznie sportretowanym kosmopolitą jest Hrabia z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Potomek Horeszków jest wiecznie upozowanym tona eleganta-artystę, to na rycerza-eleganta, człowiekiem.Właściwie sam jest jedną wielką pozą i świat jawi mu się jako szereg póz. Nosi cudzoziemski strój i po cudzoziemsku ubiera służbę: Surdut swój angielskiego kroju, biały, długi Połami na wiatr puścił; z tyłu konno sługi W kapeluszach jak grzybki, czarnych, lśniących, małych, W kurtkach, w butach...
Panie Dulskie
Skąpstwo polskich mieszczek reprezentuje pani Aniela Dulska – tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej. Bogata właścicielka kamienicy oszczędza nawet na tak drobnych wydatkach, jak kupno gazety (można przecież pożyczyć od innych) czy bilet tramwajowy dla córki (można przecież oszukać konduktora, że to małe dziecko, które nie musi płacić). Nie wydaje też na nowe stroje, z oszczędności i niedbalstwa chodzi po domu zaniedbana, w brudnym szlafroku. Krewnej Juliasiewiczowej zarzuca, że żyje...
Utracjusz
JULIASIEWICZOWA Ciociu! Zbyszko cofa, co powiedział. Powrócił do rozumu... i przeprasza ciocię. Dulska płacze. ZBYSZKO podchodzi ku niej, całuje ją w rękę i mówi cicho Przepraszam mamę za to... A psiakrew... psiakrew! DULSKA do Juliasiewiczowej No widzisz... znów klnie. JULIASIEWICZOWA Ach, to głupstwo! To nie ma znaczenia. ZBYSZKO z wybuchem Ma, ma znaczenie! Ma! JULIASIEWICZOWA Cofasz się? ZBYSZKO Tak... tak... będę tym, kim byłem! A! Możecie być dumni! (z wybuchem...
Powstanie listopadowe
Zrywem niepodległościowym bardzo bogato odnotowanym w literaturze jest powstanie listopadowe. Mówi się o nim wiele w twórczości romantyków, kreuje nowych bohaterów, pokazuje znaczące bitwy, dokonuje bolesnych rozrachunków. W Reducie Ordona Adama Mickiewicza zostaje wykreowana, wbrew prawdzie historycznej, postać bohaterskiego obrońcy, który wysadził redutę, by zginąć pod gruzami wraz z wrogami (faktycznie Ordon przeżył powstanie). Do poruszającego utworu wieszcza powróci po latach Stefan...
Tajemnicza pustelnica
W literaturze romantycznej spotykamy też kobiety pustelnice. Jedną z nich jest bohaterka Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza, żona Waltera Alfa i córka księcia Kiejstuta, „piękna Litwinka” Aldona. Opuszczona przez męża, który udaje się pod przybranym nazwiskiem Konrada Wallenroda podstępnie walczyć z Krzyżakami, podąża za nim do Malborka i tam osiada w wieży jako pustelnica. Zna mroczne tajemnice pogrążonego w nałogu i wątpliwościach rycerza, potem wielkiego mistrza, który wbrew rycerskim...
Wyjaśnienie terminu dekadentyzm
Dekadentyzm definiujemy jako niemoc, bezwład, poczucie bezsensu istnienia,głębokiego kryzysu i świadomość końca epoki. Nastroje dekadenckie typowe były dla poetów zwanych symbolistami francuskimi, dla poetów młodopolskich, ale jego echa odnajdziemy też wśród modernistów innych narodowości.
Czaszka Yoricka
Dwuznaczność błazeńskiej roli: śmiech, ale podszyty rozpaczą eksponuje William Szekspir w Hamlecie . To właśnie wydobycie czaszki Y oricka z przygotowywanego dla Ofelii grobu staje się pretekstem do snucia rozważań o sensie istnienia. Rzadko pamiętamy, że to właśnie czaszkę błazna trzyma Hamlet w najbardziej znanej scenie tragedii, kiedy to wymawia słowa: „być albo nie być, to wielkie pytanie”. Wspomina Yoricka jako życzliwego mu, radosnego człowieka, który towarzyszył dziecięcym zabawom...
Biblijny zdrajca
Chyba najbardziej znanym zdrajcą literatury jest biblijny Judasz. Jego postać fascynowała pisarzy, artystów.W zależności od interpretacji może wydawać się uosobieniem zła i niewdzięczności, ofiarą przeznaczenia i wyroków boskich, bez której nie mogło dokonać się, co się dokonało, lub skomplikowaną psychicznie, wykształconą osobą, która dokonała trudnego wyboru albo w akcie osobistej zemsty zdradziła swego mistrza. Tak czy inaczej, Judasz był jednym z dwunastu apostołów (wybranych przez...
Deesis w poezji
W polskiej pieśni skierowanej do Matki Boskiej – Bogurodzicy , również odnajdujemy ten motyw. Jan Chrzcicieli Matka Boska wstawiają się do Syna Bożego za wiernymi. Za ich pośrednictwem modlący proszą o „zbożny pobyt” na ziemi, a po śmierci o „rajski przebyt”. Jan Chrzciciel potraktowany zostaje w Bogurodzicy zupełnie inaczej niż Maryja – jest jedynie orędownikiem, podczas gdy Maryja jest Matką Bożą. Stworzona zostaje więc swoista hierarchia: najpierw Bóg Ojciec i Jego Syn, potem niemal...
Samotność kochanków
Zaskakujący aspekt samotności odkrywa Świrszczyńska w wierszach o miłości. Kreowani przez nią kochankowie są potwornie samotni, nieustannie rywalizują ze sobą, zdradzają się i ranią. Nawet akt miłosny jest próbą sił: Kochamy się Jak dwa drapieżne ptaki W gnieździe chwili Elektrycznej. Kochamy się Milcząc. (Anna Świrszczyńska, Jak język dzikiego kota ) Podobnie jest w wierszach Kochanków dzieli miłość , Bardzo smutna rozmowa nocą , Suka . Motyw obcości kochanków, a nawet...
Mezalians
Wąsal tak wzbił się w dumę łaskawym przyjęciem, Że mu się uroiło zostać pańskim zięciem. Do zamku nieproszony coraz częściej jeździł, W końcu u nas jak w domu swoim się zagnieździł I już się miał oświadczać, lecz pomiarkowano I czarną mu polewkę do stołu podano. Podobno Stolnikównie wpadł Soplica w oko, Ale przed rodzicami taiła głęboko. (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ) Mezalians oznacza małżeństwo z kimś z niższej sfery, znacznie uboższym lub gorzej urodzonym. Mezalianse były...
Przyczyna wysadzenia z siodła i towarzyszące mu zjawiska
Przyczyną wysadzenia z siodła bywały kłopoty majątkowe, wynikłe z parcelacji majątków szlacheckich czy gnębienia szlachty przez zaborców, zwłaszcza po powstaniu styczniowym. Drugim powodem tego zjawiska była, niestety, niegospodarność szlachty, życie ponad stan i niewprowadzanie nowoczesnych metod gospodarowania. Szlachcice utracjusze to też bogata plejada bohaterów. Co się z nimi działo po utracie majątków? Przenosili się do miast i tworzyli zręby nowej warstwy społecznej – inteligencji,...
"Mała apokalipsa"
Tadeusz Konwicki w swej głośnej powieści przedstawił apokalipsę na miarę PRL-u: „małą” i kaleką. Dokonuje się ona w atmosferze komunistycznego święta, bylejakości i totalnego pesymizmu, jaki ogarnia Polaków z okazji kolejnego zjazdu partii. Wszystko wydaje się małe, ułomne i kalekie: władza, opozycja, sztuka. Nawet zapałki, którymi ma podpalić się w geście protestu pisarz, muszą być szwedzkie, bo te polskie nie palą się dobrze. Pisarz jest byle jakim pisarzem, dygnitarze byle jakimi...
Namiętna i szczęśliwa
Rzadsze są w literaturze portrety żon namiętnych i szczęśliwych. Taką parę:ciocię i wujka, którzy nie mogą się sobą nacieszyć, dla których noc jest za krótka, więc kochają się też w dzień, ukazuje bohater-narrator Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego. Trudno wujostwu chłopca zaspokoić małżeńskie żądze, bo dzielą wiejską chatę z rodzicami i rodzeństwem. Co ciekawe, nie mają dzieci. Podobną sytuację obserwujemy w Konopielce Edwarda Redlińskiego – tam Grzegorycha i jej kolejni mężowie „cieszą...
Oddająca życie za dzieci
Stąd już tylko krok do poświęcenia Stasi Bozowskiej – bohaterki utworu Stefana Żeromskiego Siłaczka , kontynuującego pozytywistyczne ideały. Bozowska jest nauczycielką idealistką, nie wybiera jak jej znajomi z Warszawy (np. doktor Obarecki) łatwego życia w mieście czy miasteczku, ale uczy w trudnych warunkach na zapadłej wsi. W efekcie zaraża się od swoich uczniów tyfusem i umiera; dawny kolega, lekarz, przypadkiem odnajdujący ją jako pacjentkę w wiejskiej głuszy, nie jest już w stanie jej...
Mieszczanin szlachcicem?
Swoisty rozdział literatury stanowią kariery mieszczan usiłujących stać się szlachtą. Komiczną przemianę mieszczanina w pretensjonalnego szlachcica rejestruje komedia Moliera Mieszczanin szlachcicem . Bogaty mieszczanin, pan Jourdain, wbrew przestrogom żony, w zamian za poufałość i dobre towarzystwo znakomitych person pożycza im pieniądze, nie widząc, że jedynie kupuje sobie pochlebców i jest nieustannie przez nich oszukiwany. Stara się też, bezskutecznie, zyskać względy markizy Dorymeny....
O starości inaczej
Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...
Pozornie wyzwolona, postępowa
Warto odnotować też obecne w literaturze XX wieku obrazy matek pozornie tylko wyzwolonych, tolerancyjnych, łączących macierzyństwo z... nowoczesnością. Po wnikliwszym oglądzie wizerunki te bardziej jednak przypominają portrety obłudnych mieszczanek, pań Dulskich, niż kobiet wyzwolonych. Np. Młodziakowa z Ferdydurke Witolda Gombrowicza chce mieć za wszelką cenę opinię nowoczesnej; gotowa jest nawet nakłaniać nieletnią córkę Zutę do zajścia w ciążę i urodzenia nieślubnego dziecka. Jednak...
Zemsta w zaświatach
Średniowieczne obrazy, a także niektóre utwory literackie sugerują, że grzeszników spotka po śmierci surowa kara. Niekiedy jest ona tak okrutna, że wydaje się zemstą za grzechy człowieka. Okrutne sceny sądu obserwujemy np. w dziele późnego średniowiecza – na umieszczonym niegdyś w gdańskim kościele (dziś w gdańskim Muzeum Narodowym) ołtarzu Memlinga przedstawiającym sąd ostateczny. Obrazy podobnej pośmiertnej zemsty (czy kary za złe uczynki?) znajdziemy też w (późnośredniowiecznym – według...
Chrystus zwycięski
Od takich obrazów już blisko do wizji Chrystusa triumfującego. Przedstawia go anonimowa pieśń staropolska, śpiewana do dziś w kościołach na Wielkanoc Chrystus zmartwychwstan jest . Niesie ona wiele optymizmu, gdyż nie tylko stwierdza, że Chrystus nie umarł, ale też zapowiada, że my zmartwychwstaniemy, by „z Panem Bogiem królować”. Obraz zwycięskiego Jezusa spotykamy też w dramacie romantycznym– w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. W ostatniej scenie po wygranej walce bezwzględny...
Obiekt miłości pisarzy oświecenia
O miłości do ojczyzny pisali chętnie pisarze oświecenia. To z tej epoki pochodzi słynny Hymn o miłości ojczyzny pióra Ignacego Krasickiego, patetyczny, o niewątpliwie patriotycznej wymowie. Sugeruje on, że za wspieranie ojczyzny warto nawet gorzko płacić: „Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać” i że patriotyzm jest warunkiem szlachectwa. Pieśń ta była hymnem Szkoły Rycerskiej.
Istota postaci Hioba
Bohater biblijnej Księgi Hioba to człowiek, który z pokorą poddał się wyrokom boskim. Bóg ciężko doświadczył swego sługę w wyniku zakładu z szatanem, że Hiob nie ugnie się pod brzemieniem nieszczęść i nie przestanie służyć swemu Panu. Trędowaty, choć stracił rodzinę, cały majątek i nie otrzymał wsparcia od przyjaciół, pozostał posłuszny Bogu i dlatego został sowicie wynagrodzony: Bóg na nowo obdarzył go wszelkim dobrem, a nawet pomnożył jego majątek. Hiob jest symbolem godności, pokory i...
Dylemat Antygony – między prawem boskim a ludzkim
Wobec trudnych wyborów moralnych stawali już bohaterowie antyczni. Pierwszą z takich bohaterek była Antygona – tytułowa postać z tragedii Sofoklesa. Musiała wybrać pomiędzy posłuszeństwem władcy (władzy ludzkiej, politycznej) a posłuszeństwem prawom boskim. I wybrała to drugie. Wybór swój okupiła śmiercią, za nieposłuszeństwo władcy została bowiem skazana na śmierć głodową, a zamurowana w piwnicy powiesiła się. Żal jej było umierać, opuszczać świat i ukochanego Hajmona, ale wiedziała, że...
Symboliczny siew Boryny
W Chłopach Reymonta przedstawiona jest przejmująca scena przedśmiertnego siewu Boryny. Maciej Boryna, najbogatszy człowiek we wsi, leży chory w swej chacie. Pewnej nocy wstaje i wychodzi boso, w koszuli, na pole. Tam zbiera ziemię do poły i rozrzuca ją ruchem siewcy. Tak „siejąc”, umiera na polu. Ta scena jest symbolem przywiązania chłopa do ziemi, jego głębokiego z nią związku, powołania do jej uprawy.
Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny
Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieś ń o Rolandzie . Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną...
Tyranka
Matkę despotkę, kierującą się wprawdzie w swym przekonaniu dobrem dzieci,spotykamy np. w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej. Aniela Dulska tresuje córki i męża, pobłaża synowi Zbyszkowi, ani na chwilę jednak nie przestaje kierować życiem każdego z członków rodziny. To ona wyznacza zasady tego domu (nie zawsze zgodne z ogólnie przyjętymi normami moralnymi, religijnymi, estetycznymi), kontroluje wydatki i zajęcia dzieci oraz Felicjana. Nawet jeśli przymyka oko na romans Zbyszka ze...
Ubóstwo, nędza
– Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! – Na wieki wieków, moja Agato, a dokąd to wędrujecie, co? – We świat, do ludzi, dobrodzieju kochany – w tyli świat!...– zakreśliła kijaszkiem łuk od wschodu do zachodu. Ksiądz spojrzał bezwiednie w tę dal i rychło przywarł oczy, bo nad zachodem wisiało oślepiające słońce; a potem spytał ciszej, lękliwiej jakby... – Wypędzili was Kłębowie, co? A może to ino niezgoda?... może... Nie zaraz odrzekła, wyprostowała się nieco, powlekła ciężko starymi...
Dojrzała mistrzyni kokieterii
Pierwszą wielką kokietką naszej literatury jest niewątpliwie Telimena. To prawdziwa mistrzyni kokieterii. Stroi się, zwraca na siebie uwagę opowiadaniem anegdot, chwaleniem się tym, co działo się „w Peterburku” i opowieściami o tym, co trzyma w swym „biurku”. Aby mieć pewność, że jest zauważana, spóźnia się na wspólne posiłki, tak by oczy gości zwracały się w jej stronę. W czasie grzybobrania szuka najbardziej urokliwego miejsca, gdzie dobrze prezentowałaby się jej uroda: Telimena ni...
Marzenia o innym życiu i miłości
Marzenia o innym, lepszym życiu były też udziałem Emmy Bovary, bohaterki powieści Gustawa Flauberta. Naczytawszy się romansów, spodziewała się życia jak z romansu: wspaniałych przeżyć, cudownej miłości – tego właśnie oczekiwała od małżeństwa, tymczasem znalazła w nim tylko nudę i szarość. By spełniać marze nia o miłości i życiu w luksusie, zaciągała długi, zdradzała męża i popychała Karola do robienia kariery. Wszystkie jej plany spaliły na panewce: Karol nie został wielkim lekarzem,...
Ofiary wojny
Nie tylko młodociani żołnierze, także dzieci uwięzione w łagrach i obozach koncentracyjnych oraz żydowskie dzieci ukrywane w polskich mieszkaniach to przedwcześnie dojrzałe istoty, którym wojna kazała dorosnąć do strachu, do którego dorosnąć się nie da. Dzieci ze Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, wyrzucane przez okna przez swoich rodziców, pragnących dla nich lepszej śmierci; dzieci wysyłane na śmierć do komór gazowych (opowiadania Borowskiego), dzieci wegetujące w łagrach (...
Znudzony małżonek i jego kochanki
Częstszym przypadkiem niż zdrady żon są chyba mężowskie zdrady. Trójkąt,a właściwie wielokąt małżeński tworzy ze swoimi kochankami zdradzający żonę bohater Granicy Zofii Nałkowskiej – Walerian Ziembiewicz, ojciec Zenona. Jego liczne romanse toleruje żona, pani Żańcia. Człowiekiem rozrzutnym, zdradzającym żonę okazuje się też bohater Lalki Bolesława Prusa– baron Krzeszowski. Wyprowadza się nawet z domu, ale przehulawszy mnóstwo pieniędzy, wraca pokornie do żony, która spłaca jego długi....
Przyjaźń dojrzałych mężczyzn
Pięknym przykładem przyjaźni jest relacja Hamleta i Horacja z Szekspirowskiej tragedii. Horacy dzielił smutek, troski i radość Hamleta oraz jego wątpliwości dotyczące okoliczności śmierci ojca. Pomagał Hamletowi odkryć prawdziwego królobójcę. W odróżnieniu od innych fałszywych przyjaciół był wobec księcia lojalny i wierny. Gdy Hamlet umierał, chciał odebrać sobie życie, jednak książę przekonał go, że powinien żyć i świadczyć o tym, co się stało: o zbrodni Klaudiusza, jego podstępach i o...
Kobieta inteligentka
Pozytywizm przynosi pierwsze obrazy kobiet inteligentek. Bohaterka A...B...C... Elizy Orzeszkowej Joanna Lipska uczy za małe pieniądze dzieci sąsiadów, by wspomóc domowy budżet, ale też po to, by oświecić umysły małych uczniów. Madzia Brzeska, pogodna, naiwna, żartobliwie nazywana przez Bolesława Prusa emancypantką ( Emancypantki ), zarabia jako nauczycielka pensji i prywatna guwernantka. Postać guwernantki pojawi się też w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (panna Terenia, która, gdy dzieci...
Podjęcie decyzji równej samobójstwu
Literatura przedstawia też szereg bohaterów, którzy samobójcami sensu stricte nie są, ale niejako sami na siebie wydają wyrok śmierci. Wolą żyć, ale tak organizują swe życie, jak gdyby świadomie z tego daru zrezygnowali, igrają ze śmiercią, dopuszczają jej wybór, jeśli tego wymagać będą okoliczności. Np. tytułowy bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie niejako wydaje wyrok na siebie i swoich współtowarzyszy, rezygnując z wezwania pomocy i stając do walki przeciw nierównym siłom wroga....
Królobójcy
Niekiedy marzeniom o królewskiej koronie pomaga krew, trucizna, sztylet.Liczne zbrodnie królobójstwa rejestrują tragedie Williama Szekspira. W Makbecie tan Kawdoru namawiany przez żonę zabija goszczącego w jego zamku króla Dunkana, by zostać władcą i spełnić przepowiednię czarownic. Dalsza droga Makbeta jest drogą kolejnych mordów, usuwaniem kolejnych przeciwników politycznych i świadków zbrodni. O królobójstwie traktuje też Hamlet . Książę Danii próbuje pomścić śmierć swego ojca –...
Uwiedzenie macochy
Perwersyjne wydaje się również uwiedzenie macochy. Antek Boryna, człowiek żonaty, sypia z piękną żoną ojca – Jagną. Namiętna kobieta nie potrafi się oprzeć sile uczuć czy raczej biologii. Reymont ukazuje ją jako niepanującą nad ślepym instynktem, dążącą wciąż do nowych miłosnych zbliżeń kobietę, w efekcie przeklętą przez lokalną wiejską społeczność, która nie akceptuje niemoralnego trybu życia Jagny. Negatywne emocje pogłębia jeszcze zazdrość żon o mężów oraz majątek i urodę Jagny (jej matka...
Zdrajcy w imię dobra ojczyzny i ludzkości
Judyta, choć w pewnym sensie zdradziła, bo działała wbrew swym słowom i zapewnieniom, działała dla dobra ojczyzny. Podobnie postępował bohater mitów oraz starogreckich eposów – Iliady i Odysei , mądry, przebiegły Odyseusz (Odys, Ulisses), dzięki któremu do Troi wprowadzono ogromnego konia, niby pozostawionego w popłochu przez wycofujące się wojska (a może w darze?,jak wydawało się obleganym). Trojanie wciągnęli go za bramy miasta, a nocą z jego wnętrza wyszli uzbrojeni wojownicy, wśród nich...
Skrzywdzona niewinność czy mała prowokatorka?
Coraz częściej pojawiająca się w literaturze czy filmie wcale nie niewinna dziewczyna (dziewczynka?), dziecko jeszcze, ale trochę już też kobieta – kokietka nie jest nowością. Już Gabriela Zapolska pokazała w Moralności pani Dulskiej Melę i Hesię – w dziecięcych, ale przyciągających męskie spojrzenia wydekoltowanych strojach. Wyrachowana i obłudna, zakłamana matka kołtunka zabierała „dziewczynki” w takich strojach na lekcje tańca, by zyskać dla nich adoratorów. Jedna z córek świetnie...
Szczególne doświadczenia – trójkąt małżeński a holokaust
O szczególnym doświadczeniu opowiada film Jana Jakuba Kolskiego Daleko od okna , oparty na opowiadaniu Hanny Krall. Przedstawia on losy małżeństwa ukrywającego żydowską kobietę. To swoisty trójkąt małżeński, mąż malarz zdradza żonę z Żydówką, ta zachodzi w ciążę. Bardzo ważnym aspektem tej historii jest pragnienie dziecka przez bezpłodną Polkę. Decyduje się ona na czyn szalony: nadal ukrywa pod swoim dachem Żydówkę, a sama symuluje ciążę i poród. Potem wychowuje córeczkę jako własną, a...
Ubożenie szlachty
Odrębnym zagadnieniem jest ubożenie szlachty, między innymi w wyniku carskich represji po powstaniu styczniowym. Biednieją Niechcicowie z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, zmuszeni do zarządzania cudzymi majątkami, Orzelscy z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, rezydenci u bogatszych kuzynów, i Korczyńscy, coraz biedniejsi posiadacze majątku z tej samej powieści. Salomea Brynicka, bohaterka Wiernej rzeki , i jej sługa cierpią głód, zamknięci w dworze w czasach, gdy dogorywa powstanie. Biednieją...