Ubezpieczenie
rzecz. m umowa w sprawie odszkodowania zawierana z instytucją ubezpieczeniową. (daw.) zabezpieczenie. (w zn. 1.) Pan Kacper wyjechał za granicę i już pierwszego dnia złamał rękę. Na szczęście przed wyjazdem ubezpieczył się od nieszczęśliwych wypadków. Ubezpieczenie (M. lp, ident. w B. lp) obejmowało koszt leczenia. Pan Kacper często wyjeżdżał za granicę i korzystał z rozmaitych ubezpieczeń (D. lm), zarówno zdrowotnych, jak i dotyczących samochodu. (w zn. 2.)...
Ufo
rzecz. n, nieodm. Niezidentyfikowany Obiekt Latający, zjawisko pojawiające się na niebie i określane jako obiekt niepodobny do żadnego ze znanych; często – zwłaszcza przez prasę brukową (tabloid) – określany jako pojazd z innej planety lub tajny obiekt wojskowy. Na temat UFO napisano bardzo wiele książek, niektóre z nich to opowieści → science fiction inne to zbiory relacji osób, które rzekomo widziały UFO lub kontaktowały się z UFO . Psychiatrzy twierdzą, że obserwacje UFO...
Ultimatum
rzecz. n, nieodm. żądanie spełnienia określonych wymagań pod groźbą podjęcia zdecydowanych działań (np. wojny, blokady gospodarczej itp.). W ultimatum stanowczo domagano się zaprzestania ruchów wojsk w strefie przygranicznej pod groźbą ataku. Ultimatum zostało odrzucone. KOMENTARZ Słowo ultimatum funkcjonuje prawie wyłącznie w języku politycznym i dyplomatycznym. Ultimatum można postawić albo przekazać . Na zastosowanie się do żądania przekazanego w ultimatum...
Ultrasonografia
( USG ) rzecz. ż, br. lm (med.) metoda diagnostyczna (diagnoza, komentarz), wykorzystująca zjawisko odbicia ultradźwięków, mająca za zadanie pokazanie wnętrza organizmu i miejsc zmienionych chorobowo. Dzięki ultrasonografii (C. lp, ident. D. lp i Ms. lp) lekarze uzyskali nową cenną metodę diagnostyczną, pozwalającą na oglądaniu narządów człowieka bez chirurgicznego ingerowania w jego ciało. KOMENTARZ Ultrasonografia jest metodą bezbolesną i bezpieczniejszą od zdjęć...
Umiarkowany
przym. zachowujący umiar, ostrożny, powściągliwy. nieduży, niewygórowany. (w zn. 1.) Do Sejmu w wyniku ostatnich wyborów dostały się dwie partie o poglądach umiarkowanych (Ms. lm). Komentując wybory parlamentarne, media zdobywają się jednak na umiarkowany (M. lp) optymizm, twierdząc, że bez ostrych sporów politycznych nie ma szans na zdecydowane zmiany w życiu politycznym kraju. (w zn. 2.) Pani Alina zawsze robi zakupy w małym sklepiku osiedlowym, gdzie są bardzo...
Unia
rzecz. ż związek, najczęściej o charakterze politycznym, mający na celu połączenie dwóch lub więcej stowarzyszeń, partii albo państw w jedną całość. Polska długie lata starała się o przyłączenie do Unii (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) Europejskiej. Spośród historycznych unii (D. lm) warto przypomnieć Unię (B. lp) Brzeską, czyli połączenie Kościoła prawosławnego z Kościołem rzymskokatolickim, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 r. KOMENTARZ W związku z przystąpieniem...
Unifikacja
rzecz. ż, br. lm dostosowanie do standardów, ujednolicenie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości konieczna była unifikacja (M.) prawa, nauczania, handlu i wielu innych dziedzin, które odtąd miały być spójne i jednakowe na całym terytorium kraju. Dzięki unifikacji (C., ident. w D. i Ms.) udało się zmniejszyć różnice i przyzwyczajenia, wynikające z zamieszkiwania Polaków w trzech różnych zaborach.
Uniform
rzecz. m element ubioru wyróżniający jakąś grupę zawodową lub formację wojskową. Przynajmniej raz w roku każdy górnik wyciąga z szafy swój uniform (M. lp, ident. w B. lp).
Unikalny
(a. unikatowy ) przym. wyjątkowy, jedyny w swoim rodzaju. Muzeum miejskie wzbogaciło się o kilka unikalnych (D. lm) eksponatów.
Uniwersytet
rzecz. m uczelnia kształcąca studentów; w odróżnieniu np. od politechniki, znajdują się tu również wydziały humanistyczne. placówka lub system nauczania, kształcące w jakiejś dziedzinie, często na zasadzie luźnych wykładów, odczytów itp. (w zn. 1.) Beata jest studentką trzeciego roku prawa na Uniwersytecie (Ms. lp,ident. w N. lp) Jagiellońskim. Zasiada także w radzie uniwersytetu (D. lp) jako przedstawiciel studentów. (w zn. 2.) W czasie okupacji hitlerowskiej w...
Upadłość
rzecz. ż, br. lm bankructwo. moralny upadek, utrata dobrego imienia. (w zn. 1.) Tydzień temu firma ogłosiła upadłość (B. lp). (w zn. 2.) Babcia Dominiki bardzo się denerwuje oglądając programy telewizyjne poświęcone przestępstwom. Twierdzi, że nasze społeczeństwo znajduje się w stanie upadłości (Ms. lp, ident. w D. i C. lp) moralnej.
Urbanistyka
rzecz. ż, br. lm (arch.) całość problematyki związanej z projektowaniem przestrzennym miast i osiedli wraz z ze znajdującymi się w nich budynkami, drogami, mostami, parkami itp., także nauka o historycznych aspektach planowania przestrzennego. Po ukończeniu liceum Łucja chciałaby dostać się na politechnikę i w przyszłości zająć się urbanistyką (N. lp). W urbanistyce (Ms. lp, ident. w C. lp) widzi możliwość projektowania na dużą skalę i to wydaje jej się szczególnie...
Urzędnik
rzecz. m pracownik biura, urzędu Karol bardzo bał się wizyty w urzędzie wojewódzkim, trafił jednak na uprzejmego urzędnika (B. lp, ident. w D. lp), który pomógł mu. Karol porozmawiał z urzędnikiem (N. lp) i zrozumiał, że to człowiek, który przejmuje się swoją pracą. W trosce o zapobieganie korupcji premier zapowiedział intensywne kontrole kompetencji i uczciwości wyższych urzędników (D. lm, ident. w B. lm) państwowych. KOMENTARZ Urzędnik jest pracownikiem jakiegoś...
Ustawa
rzecz. ż akt prawny uchwalony przez parlament. Ustawa (M. lp), dotycząca biopaliw, która znalazła się na dzisiejszej sesji sejmowej nie została przegłosowana. Zgodnie z ustawą (N. lp) dystrybutorzy paliw mieli zostać zobligowani do wprowadzenia specjalnych dodatków do benzyny. Dziś w Sejmie miało miejsce również pierwsze czytanie projektu ustawy (D. lp) O bezpieczeństwie imprez masowych , dotyczącej odpowiedniego zabezpieczenia imprez, na których jednocześnie przebywa...
Ustrój
rzecz. m sposób zorganizowania państwa zgodnie z konkretną ideologią politycznospołeczną. organizm (ludzki lub zwierzęcy). (w zn. 1.) Społeczeństwo organizowało się w wiele różnych ustrojów (D. lm). Jak do tej pory najlepiej sprawdza się ekonomicznie ustrój kapitalistyczny, oparty na własności prywatnej, który w sensie społecznym i politycznym najczęściej związany jest z tzw. demokracją parlamentarną. Ustrój (M. lp) socjalistyczny, mimo optymistycznych założeń,...
Utopia
rzecz. ż idea, myśl nierealna, niemożliwa do zrealizowania. zamysł stworzenia szczęśliwego i pozbawionego trosk społeczeństwa (antonim, SPJ, antyutopia). (w zn. 1.) Pomysł swojego sąsiada, aby w garażu skonstruować mały samolot i wznieść się ponad miasto, pan Zenon uznał całkowitą utopię (B. lp). Sąsiad był znany z takich utopijnych pomysłów – niedawno chciał stworzyć aparat do czytania myśli. (w zn. 2.) Jedną z bardziej znanych utopii (D. lm) jest Nowa Heloiza...
Utylitarny
przym. korzystny z praktycznego punktu widzenia, użyteczny, oparty na realnych podstawach, możliwy do wykorzystania, przydatny. Właścicielka biura podróży, chciała pożyczyć laptopa. Jej kolega, kierując się utylitarnymi (N. lm) względami pożyczył komputer, licząc, że właścicielka znajdzie dla niego korzystną ofertę wycieczki. KOMENTARZ W latach 50. w Polsce wiele mówiło się o tym, że sztuka powinna być blisko człowieka i w jego otoczeniu spełniać utylitarną funkcję,...
Utylizacja
rzecz. ż, br. lm usuwanie odpadów cywilizacyjnych, polegające na całkowitym ich likwidowaniu lub wtórnym przerobieniu (recykling). Minister ochrony środowiska wydał nowe rozporządzenie w sprawie utylizacji (D. lp, ident. w C., Ms. lp) odpadów komunalnych. Miasta będą musiały zwrócić większą uwagę na sposoby odprowadzania nieczystości stałych i płynnych oraz przedstawić projekty, dotyczące segregacji śmieci i odpowiedniego ich utylizowania.
Uzależnienie
rzecz. n (psych., med.) zależność od jakiegoś czynnika, powodująca, że normalne funkcjonowanie bez niego staje się trudne lub niemożliwe, nałóg. W związku z niepokojąco rosnąca liczbą uzależnień (D. lm) wśród młodzieży w wieku szkolnym, dyrekcja liceum zorganizowała specjalne spotkanie z psychologiem. Najczęstszym uzależnieniem (N. lp) są papierosy, choć zdarzają się oczywiście osoby uzależniające się w tak młodym wieku od alkoholu i narkotyków. Pojawiają się także nowe...
Uzurpator
(ż uzurpatorka ) rzecz. m. człowiek niesłusznie przypisujący sobie prawo do czegoś. W historii było wielu uzurpatorów (D. lm, ident. w B. lm), sięgających po władzę, która im się nie należała. Uzurpatorzy (M. lm) wykorzystywali moment osłabienia państwa, aby drogą intryg uzyskać możliwość rządzenia krajem. KOMENTARZ Uzurpator to osoba, która sobie coś uzurpuje (np. prawo do czegoś), np. Zupełnie niespodziewanie sąsiad pana Malinowskiego zaczął sobie uzurpować prawo...
Uzus
zwyczaj językowy, czyli społecznie utrwalony sposób mówienia, często decydujący (np. wypadku słów nowych) o sposobie odmiany, wymowie danego słowa i jego przyjęciu lub odrzuceniu do zasobów języka.
Używka
rzecz. ż artykuł spożywczy lub inny (np. papierosy), który nie jest niezbędny do życia, a którego używa się zazwyczaj dla przyjemności, często szkodliwy dla zdrowia. Lekarz zalecił pacjentowi po zawale natychmiastowe ograniczenie używek (D. lm). KOMENTARZ Słowo używka powstało od czas. używać (a. użyć), w tym wypadku oznaczającego przeżywać coś przyjemnego, szczególnie częste w związku frazeologicznym używać życia , np. Nasz sąsiad wygrał sporą sumę pieniędzy w lotto...