profil

Partie polityczne Polski międzywojennej

poleca 81% 182 głosów

Ustrój demokracji parlamentarnej, jaki obowiązywał w Polsce na podstawie Konstytucji marcowej, spowodował uaktywnienie się całej gamy partii politycznych reprezentujących różne grupy społeczne i narodowe. Zastosujmy, znany jeszcze od czasów rewolucji francuskiej, podział na ugrupowania prawicowe, centrowe i lewicowe.

Do partii prawicowych zaliczyć należy:
a) Narodową Demokrację (endecję), która od 1919 roku funkcjonowała pod nazwą Związek Ludowo-Narodowy, a od 1930 roku – Stronnictwo Narodowe. Główni działacze to: Roman Dmowski, Stanisław i Władysław Grabscy, Wojciech Trąmpczyński, Marian Seyda. Partia ta na plan pierwszy wysuwała interes narodowy, krytycznie odnosząc się do mniejszości narodowych, szczególnie zaś Żydów (antysemityzm). Uwypuklano dominującą rolę Kościoła katolickiego w państwie. Początkowo partia ta popierała system demokracji parlamentarnej, po <przewrocie majowym> stopniowo zbliżając się do grona zwolenników rządów silnej ręki. Przed przewrotem majowym odgrywała dominującą rolę w państwie, ale po 1926 roku była coraz słabsza;
b) Chrześcijańską Demokrację (chadecja). Istniała od 1919 roku. Od 1937 roku po połączeniu z Narodową Partią Robotniczą działała pod nazwą Stronnictwo Pracy. Główni działacze: Wojciech Korfanty, ks. Stanisław Adamski, Józef Chaciński. Programowo realizowała wskazania społecznej nauki Kościoła katolickiego, zawarte w encyklice papieża Leona XIII Rerum novarum z 1891 roku. Przeciwstawiała się idei walki klas, zastępując ją przez zasady solidaryzmu społecznego. Po przewrocie majowym w opozycji wobec <sanacji>;
c) Skrajnie prawicowe stanowisko zajmowały grupy konserwatystów krakowskich i wileńskich (tzw. żubry wileńskie), skupione wokół czasopism: „Czas” (z Krakowa) i „Słowo” (z Wilna). Przeciwni reformom społecznym, m.in. reformie rolnej. W części sympatyzowali z ruchem monarchistycznym (Stanisław Cat Mackiewicz, abp Józef Teodorowicz, Eustachy Sapieha).

Wśród partii centrowych wymienić można:
a) Narodowa Partia Robotnicza. Działała od 1920 roku (Michał Grajek, Karol Popiel, Adam Chądzyński). Program zbliżony do chadeckiego, co zaowocowało połączeniem tych partii w 1937roku. Kierowany do robotników, których starano się odciągnąć od programu lewicowego. Mocno antyniemiecka;
b) Polskie Stronnictwo Ludowe Piast. Najsilniejsze z ugrupowań ludowych, popierające umiarkowane reformy na wsi, np. reformę rolną przeprowadzaną za odszkodowaniami dla dotychczasowych właścicieli. Ostro atakujące sanację po przewrocie majowym. 15 III 1931 roku po połączeniu z Polskim Stronnictwem Ludowym Wyzwolenie i Stronnictwem Chłopskim funkcjonuje pod nazwą Stronnictwo Ludowe. Główni działacze to: Wincenty Witos, Maciej Rataj, Stanisław Mikołajczyk, Władysław Kiernik;
c) Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie. Program charakterystyczny dla całego ruchu ludowego, uznający chłopów za grupę o dominującej roli w państwie, niemniej nieco bardziej lewicowy niż PSL Piast, np. propagujący reformę rolną bez odszkodowań (Stanisław Thugutt, Juliusz Poniatowski, Tomasz Nocznicki, Kazimierz Bagiński);
d) po przewrocie majowym główną rolę wśród ugrupowań centrowych odgrywać będzie <Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem>.

Wśród partii lewicowych wymienić można takie ugrupowania, jak:
a) Polska Partia Socjalistyczna, w okresie międzywojennym najsilniejsza partia robotnicza. Dążyła do zrealizowania reform socjalnych w państwie: skrócenia dnia pracy, poszerzenia ustawodawstwa socjalnego, uspołecznienia niektórych branż przemysłu, ochrony zatrudnienia. Zdecydowanie odrzucała jednak komunizm. Proponowała objęcie tolerancją prawną mniejszości narodowych, a także postulowała rozdział Kościoła od państwa (Ignacy Daszyński, Kazimierz Pużak, Herman Lieberman, Norbert Barlicki);
b) Niezależna Partia Chłopska. Utworzona w 1924 roku w wyniku rozłamu w PSL Wyzwolenie; program bardzo radykalny,m.in. ścisły sojusz z ZSRR. Na gruncie polskim współpraca z komunistami. Partia rozwiązana w 1927 roku, działająca później pod nazwą Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc (Alfred Fiderkiewicz, Sylwester Wojewódzki);
c) Komunistyczna Partia Polski. Od 1918 roku pod nazwą Komunistyczna Partia Robotniczej Polski, od 1925 roku jako KPP. Program skupiający się wokół inicjatywy przygotowania robotników do rewolucji proletariackiej, krytyka struktur demokratycznych państwa, m.in. bojkot wyborów w 1919 roku.

W Polsce zdelegalizowana; przywódcy w większości zamordowani w ZSRR w 1938 roku z rozkazu Józefa Stalina (Adolf Warski, Maria Koszutska, Julian Leński-Leszczyński). W Polsce międzywojennej istniały także liczne partie mniejszości narodowych: ukraińskie – UNDO, Sel-Rob; żydowskie– Aguda, Bund, Poale Syjon; białoruskie – Hromada; niemieckie– DKVP, DP, Volksbund (nie miał charakteru partii politycznej, był swoistym forum łączącym Niemców w Polsce dla ochrony ich interesów narodowych).

Warto pamiętać

H2O to nie tylko chemiczny symbol wody, ale także jedna z nazw politycznej organizacji Honor i Ojczyzna, założonej przez Władysława Sikorskiego na początku lat 20. w środowisku wojskowych.

Literatura

J. Holzer: Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa 1974.
Programy partii i stronnictw politycznych w Polsce w latach 1918-1939, oprac.E. Orlof. Rzeszów 1993.

Daty

1930 rok - powstanie Stronnictwa Narodowego
1919 rok - powstanie Chrześcijańskiej Demokracji
1937 rok - połączenie chadecji i NPR w Stronnictwo Pracy
1924 rok - powstaje Niezależna Partia Chłopska

Oś czasu

1912 - dopuszczenie kobiet do udziału w igrzyskach olimpijskich
1919 - zdobycie Kurska przez Armię Czerwoną
1925 - początek powstania kurdyjskiego przeciw Turcji
1935 - otwarcie metra w Moskwie

Podoba się? Tak Nie