Zakończenie wojny z Prusami oznaczało zarazem dla Francji początek dramatycznych wydarzeń mających miejsce w Paryżu. Przeszły one do historii pod nazwą Komuny Paryskiej. Jej genezy szukać należy w decyzjach rządu Thiersa, za wszelką cenę zmierzającego do zakończenia wojny z Prusami.
Cel ten osiągnięto, ale decyzja o kapitulacji spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem wielu francuskich sił politycznych. Między innymi gwałtownie protestowała Gwardia Narodowa, czyli specjalna formacja wojskowa powołana do obrony Paryża. Dla niej bowiem poddanie się Prusom i zakończenie wojny oznaczało rozbrojenie i kres istnienia. W marcu 1871 roku wojsko wierne rządowi francuskiemu przybyło do Paryża, by odebrać armaty będące na wyposażeniu Gwardii Narodowej. Ta nie zgodziła się na takie rozstrzygnięcie. Wojsko zostało przepędzone z miasta, w którym władzę 18 III 1871 roku przejął, powołany przez Gwardię, Komitet Centralny. Ogłosił on, że Paryż pozostanie oddzielnym miastem-komuną na wzór średniowiecznych komun miejskich. Nowe władze zostały wybrane w powszechnych wyborach. 28 III 1871 roku proklamowano Komunę Paryża jako najwyższą władzę w mieście. Na krótko podobne komuny powstały także w Lyonie i w Tuluzie. Władzą wykonawczą Komuny Paryskiej było dziesięć komisji (wykonawcza, wojskowa, finansów, sprawiedliwości, spraw zagranicznych, aprowizacji, przemysłu i handlu, bezpieczeństwa pracy, użyteczności publicznej, oświaty). Miały one zdecydowanie lewicowy, wręcz rewolucyjny charakter, bo też i cała Komuna Paryska stanowiła przejaw walki robotników z burżuazją. W efekcie decyzje podejmowane przez tę władzę miały bardzo radykalny charakter. 2 IV 1871 roku dokonano rozdziału Kościoła katolickiego od państwa. Tego samego dnia wprowadzono dekret o bezpłatnymi obowiązkowym nauczaniu. 4 IV wprowadzono specjalne emerytury dla inwalidów, a także skonfiskowano majątki tych, którzy opuścili Paryż. Uznano ich bowiem za zdrajców narodu. Także mieszkania pozostawione przez uciekającą ze stolicy burżuazję przekazano bezpłatnie pozbawionym domów robotnikom. Działalność ustawodawcza Komuny Paryskiej była możliwa, ponieważ premier rządu francuskiego Thiers uznał, że najskuteczniejszym sposobem pokonania Komuny będzie zablokowanie Paryża, co doprowadzić miało do klęski głodu w mieście.
Barykady na ulicach Paryża
Pomysł został zrealizowany. Dopiero 21 V 1871 roku Thiers postanowił zaatakować Paryż, wiedząc, że pozbawione przez dłuższy czas żywności miasto nie będzie w stanie skutecznie się bronić. Walki trwały do 29 V, kiedy powstańcy utracili ostatni punkt oporu, fort Vincennes. Zwycięskie wojska stosowały wobec posądzanych o sympatie rewolucyjne bardzo drastyczne kary (m.in. masowe egzekucje na cmentarzu Père-Lachaise).
Po zajęciu Paryża przez wojska wierne rządowi Komuna wprawdzie zakończyła swój byt, ale niektóre z jej decyzji (np. o powszechnym obowiązku szkolnym) utrzymano w mocy. Po stronie komunardów walczyli m.in. Polacy. Od10 V dowódcą wojsk Komuny był Jarosław Dąbrowski, który zginął zresztą podczas walk, 23 V. Innym znanym uczestnikiem rewolty był Walery Wróblewski, wcześniej uczestnik powstania styczniowego.
Wolność prowadząca lud na barykady, Eugène Delacroix