W latach 1905-1907 trwała w Rosji rewolucja, której echa docierały do ziem polskich, aktywizując działające tu partie polityczne. Brakowało jednak wśród nich jednolitego poglądu na temat strategii, jaką powinni przyjąć Polacy wobec wydarzeń rosyjskich.
Endecja stała na stanowisku, że rewolucja ta nie może przynieść żadnych korzyści, więc Polacy powinni zachować bierność. Zdaniem Romana Dmowskiego najsilniejszym zaborcą byli Niemcy i w pierwszej kolejności im należało się przeciwstawiać, wykorzystując do tego celu nawet Rosję jako sojusznika. Wystąpienia przeciw carowi były więc niewskazane. Endecja gotowa była poprzeć Rosję w jej wojnie z Japonią, a przede wszystkim zdecydowanie zwalczała wszelkie antyrosyjskie wystąpienia. Na tym tle dochodziło więc do starć z grupami bojowymi PPS. Partia ta z kolei uważała bowiem, iż zamęt w Rosji jest odpowiednim momentem do zorganizowania kolejnego powstania narodowowyzwoleńczego. Drogą do tego miały być zamachy na urzędników carskich, policję i patrole wojskowe (znani z takich akcji byli Stefan Okrzeja, Bronisław Żukowski). Różnica zdań między endecją i PPS prowadziła niestety także do krwawych walk między bojówkami należącymi do tych ugrupowań.
Jeszcze inne stanowisko wobec wydarzeń 1905 roku zajęła SDKPiL. Partia ta odrzucała program walki o niepodległość; twierdziła natomiast, że polscy robotnicy powinni zjednoczyć się z rewolucjonistami rosyjskimi i rozpocząć wspólną walkę przeciw burżuazji, tak polskiej jak i rosyjskiej. O ile więc dla PPS wrogiem była Rosja, o tyle SDKPiL upatrywała go we właścicielach fabryk i bez różnicy było tu ich pochodzenie narodowe. Efektem agitacji SDKPiL było tzw. powstanie łódzkie trwające od 22 do 24 VI 1905 roku, zakończone klęską, oraz seria strajków i manifestacji robotniczych. Rozbicie ruchu polskiego w dniach rewolucji 1905 roku było jedną z przyczyn bardzo ograniczonych korzyści, jakie uzyskali wówczas Polacy. Podkreślenia wymaga udany strajk szkolny zainicjowany przez „Zet”, który spowodował zwiększenie zakresu nauczania języka polskiego w szkołach w byłym Królestwie Polskim.
Strajkująca młodzież gimnazjalna – Warszawa