Pod koniec XIX wieku na ziemiach polskich funkcjonować zaczęły nowoczesne partie polityczne, formowane na wzór działających w Europie Zachodniej. Najlepsze warunki do zakładania partii politycznych były w zaborze austriackim ze względu na prawa narodowe, jakimi dysponowali tam Polacy. Ze względu na rolniczy głównie charakter Galicji pierwsze partie, jakie powstawały na tym terenie, gromadziły chłopów.
Już w 1875 roku ks. Stanisław Stojałowski zaczął wydawać pisma „Wieniec” i „Pszczółka”, poruszając obok spraw społecznych (walka z alkoholizmem) i zawodowych (doradztwo rolnicze) także problemy polityczne. Działalność tę kontynuowali Maria i Bolesław Wysłouchowie przy pomocy pisma „Przyjaciel Ludu” (od 1889 roku). W efekcie tej aktywności politycznej w 1895 roku powstało Stronnictwo Ludowe, domagające się zwiększenia udziału chłopów w życiu politycznym przez odejście od systemu kurialnego w Galicji. Charakter narodowy tej partii uwypuklony został w 1903 roku, gdy zmieniła ona swą nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe. Główni jej działacze to Wincenty Witos i Jakub Bojko. Mniej liczna od chłopów klasa robotnicza w zaborze austriackim również posiadała własną partię. Była nią Polska Partia Socjalno-Demokratyczna, założona w 1897 roku. Główni jej działacze to Ignacy Daszyński i Herman Lieberman. Nie było to jedyne na ziemiach polskich ugrupowanie adresujące swój program do robotników. Znacznie wcześniej, w 1882 roku Ludwik Waryński założył w Warszawie Socjalno Rewolucyjną Partię „Proletariat”. Działała ona w sposób konspiracyjny i proponowała likwidację prywatnej własności środków produkcji, zjednoczenie międzynarodowego ruchu robotniczego. W sumie był to program marksistowski z dużymi wpływami anarchizmu. Działali w tej partii również Stanisław Kunicki, Maria Bohuszewiczówna i inni. Już w 1883 roku Waryński został aresztowany, co ograniczyło aktywność tej partii. Przestała ona istnieć pod koniec lat 80. Program „Proletariatu” próbował kontynuować założony w 1888 roku II Proletariat (Ludwik Kulczycki, Marcin Kasprzak), propagujący terrorystyczne metody działania, oraz Związek Robotników Polskich (Janusz Tański, Julian Marchlewski). Wreszcie, na zjeździe w Paryżu (17-23 XI 1892 roku) utworzona została największa z ówczesnych partii robotniczych – Polska Partia Socjalistyczna. W przeciwieństwie do wymienionych wyżej, dostrzegała konieczność walki o niepodległość Polski. Odrzucała natomiast program rewolucji proletariackiej, uznając, iż poprawa warunków pracy i życia robotników nastąpi poprzez stopniowe ustępstwa ze strony burżuazji. Najbardziej znani działacze tej partii to: Bolesław Limanowski, Stanisław Mendelson, Jan Stróżecki. Program PPS, odrzucający metody walki rewolucyjnej, nie został zaakceptowany przez niektórych radykalnych działaczy socjalistycznych. Odłączyli się oni więc od tej partii, zakładając w 1893 roku Socjal-Demokrację Królestwa Polskiego (SDKP). W 1900 roku na zjeździe w Otwocku przyjęto do tego ugrupowania przedstawicieli Litwy. Zmieniono wówczas nazwę na Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Działali w tej partii m.in. Róża Luksemburg, Adolf Warski, Bronisław Wesołowski, Julian Marchlewski.
Oprócz partii robotniczych i ludowych, trzecim dużym nurtem politycznym był ruch narodowy. Zakładał on walkę o niepodległość Polski, przy czym przyszłą ojczyznę wyobrażał sobie jako kraj z niewielką liczbą mniejszości narodowych, w którym Polacy odgrywać będą najistotniejszą rolę. Hasła nacjonalistyczne miały tu zatem duże znaczenie. Szczególnie krytycznie odnoszono się do postawy ludności żydowskiej, upatrując w niej zagrożenia dla polskiego interesu narodowego (antysemityzm). Zwolennicy ruchu narodowego utworzyli w Szwajcarii w 1887 roku organizację zwaną Ligą Polską (Zygmunt Miłkowski). W kraju bliski temu programowi był Związek Młodzieży Polskiej „Zet” (Zygmunt Balicki). W 1893 roku kontrolę nad Ligą Polską przejęła grupa młodych, radykalnych działaczy narodowych. Zmieniła ona nazwę organizacji na Ligę Narodową. Jej głównymi organami prasowymi były: „Przegląd Wszechpolski”, „Polak”, „Goniec”. Z czasem w oparciu o Ligę Narodową we wszystkich zaborach powstała partia o nazwie Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, w dawnym Królestwie Polskim w 1897 roku, w zaborze pruskim w 1904 roku, a w Galicji w 1905 roku. Obok niekwestionowanego lidera tego ruchu Romana Dmowskiego, działali tam także Marian Seyda, Władysław Studnicki, Bernard Chrzanowski.