Organizacją międzynarodową o największym znaczeniu dla kształtowania światowego systemu bezpieczeństwa jest Organizacja Narodów Zjednoczonych.ONZ to organizacja otwarta dla wszystkich państw pragnących układać stosunki międzynarodowe na zasadach pokojowych. Normy w dziedzinie pokoju kształtowane przez ONZ są powszechnie przyjmowane przez wszystkie państwa świata. Obecnie ONZ skupia około 190 państw, poza jej strukturami pozostają m.in. Watykan oraz Tajwan.
Początki ONZ sięgają 1945 roku, gdy na konferencji w San Francisco doszło do podpisania przez 50 państw (51 państwem była Polska, nieobecna na konferencji) Karty Narodów Zjednoczonych stanowiącej podstawę prawną dla działalności organizacji i określającej zasady jej działania.
My, ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane: uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia, przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych, stworzyć warunki umożliwiające utrzymanie sprawiedliwości i poszanowanie zobowiązań wynikających z (…) prawa międzynarodowego, popierać postęp społeczny i poprawę warunków życia w większej wolności, i w tym celu: postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju (…), zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zapewnić przez przyjęcie zasad i ustalenie metod, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie, (...) w celu popierania (…) postępu wszystkich narodów, postanowiliśmy zjednoczyć nasze wysiłki dla wypełnienia tych zadań. Zgodnie z tym rządy nasze, przez zgromadzonych w mieście San Francisco przedstawicieli, (...) zgodziły się przyjąć niniejsza Kartę Narodów Zjednoczonych i niniejszym tworzą organizację międzynarodową pod nazwą Organizacja Narodów Zjednoczonych.
[Preambuła Karty Narodów Zjednoczonych, 1945]
Organizacja Narodów Zjednoczonych posiada własny emblemat i flagę. Siedziba główna ONZ jest w Nowym Jorku, zaś siedziby europejskie mieszczą się w Genewie i Wiedniu. Językami urzędowymi ONZ są: angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski. W ramach ONZ działają instytucje zajmujące się sprawami społecznymi,ekonomicznymi i działalnością humanitarną. Do instytucji ONZ należą m.in. Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Dzieci (UNICEF), Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Konferencja ONZ w Sprawie Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Strukturę Organizacji Narodów Zjednoczonych tworzy sześć najważniejszych organów: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Powiernicza, Rada Społeczno-Gospodarcza, Sekretariat i Sekretarz Generalny ONZ oraz Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Zakres kompetencji poszczególnych organów ONZ prezentuje poniższy schemat.
Organizacja Narodów Zjednoczonych jest jedyną istniejącą ogólnoświatową instytucją zajmującą się współpracą międzynarodową na rzecz pokoju i poszanowania praw człowieka. W ciągu ponad półwiecznego istnienia ONZ była wielokrotnie krytykowana za małą skuteczność w obronie pokoju na świecie. Niewątpliwym jej sukcesem jest jednak powstrzymywanie rozprzestrzeniania się lokalnych konfliktów, tak by nie przeobrażały się w konflikty globalne. Ogromne są także osiągnięcia ONZ w zakresie pomocy ekonomicznej i gospodarczej państwom opóźnionym w rozwoju gospodarczym. Zasługi należy przypisać organizacjom ONZ niosącym pomoc w rejonach, w których panuje głód, czy takim, które koordynują rozwój i zbliżenie kulturalne świata (np. UNESCO). Jednak bilans całej działalności ONZ, szczególnie po 1989 roku, wypada negatywnie. Organizacja jest szczególnie krytykowana za nieskuteczność interwencji w konfliktach międzynarodowych, w których naruszane są prawa człowieka.
Najbardziej znane operacje pokojowe ONZ to:
- Korea (1950-1953),
- Kongo (1960-1964),
- Cypr (od 1964),
- Bliski Wschód (od 1967),
- Zatoka Perska (1990-1991),
- Somalia(1991-1992),
- Kambodża (1992-1993),
- była Jugosławia (od 1992).
Tylko w 1995 roku z ramienia ONZ w 16 misjach pokojowych działało aż 70 tys. żołnierzy. Pomimo podjęcia różnych działań nie udało się zapobiec tragedii w Rwandzie czy wybuchowi wojny w Bośni i Hercegowinie. Często przyczyną niepodejmowania działań przez ONZ jest struktura organizacyjna, która pozwala pięciu mocarstwom należącym do Rady Bezpieczeństwa (USA, Rosji, Francji, Chinom i Wielkiej Brytanii) na blokowanie poprzez weto wszystkich działań niezgodnych z ich interesami. Interwencje zbrojne w obronie praw człowieka odbywają się najczęściej bez zgody ONZ (np. obecność NATO w 1999 roku w Serbii). Równie ważnym problemem stojącym przed ONZ jest rozrost biurokracji, który powoduje ciągły kryzys finansów. Obecne wydatki ONZ są większe niż wpływy, co może stać się przyczyną ogłoszenia niewypłacalności. Wiele państw zalega z płaceniem składek, zaś inne są bardzo obciążone łożeniem na utrzymanie Organizacji (np. USA opłaca ponad 25% budżetu). ONZ dysponuje budżetem przekraczającym 1 mld USD i osobno 3,5 mld. USD na utrzymanie sił pokojowych na całym świecie.