Pozytywizm przynosi pierwsze obrazy kobiet inteligentek. Bohaterka A...B...C... Elizy Orzeszkowej Joanna Lipska uczy za małe pieniądze dzieci sąsiadów, by wspomóc domowy budżet, ale też po to, by oświecić umysły małych uczniów. Madzia Brzeska, pogodna, naiwna, żartobliwie nazywana przez Bolesława Prusa emancypantką (Emancypantki), zarabia jako nauczycielka pensji i prywatna guwernantka. Postać guwernantki pojawi się też w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (panna Terenia, która, gdy dzieci dorosną, zostaje damą do towarzystwa panny Emilii, Justyna Orzelska będzie z kolei bezinteresownie uczyć wiejskie dzieci). Z kolei w Lalce Bolesław Prus stwarza postać pięknej wdowy Heleny Stawskiej, która sama utrzymuje dom (siebie, matkę i malutką córeczkę, mąż bowiem przepadł bez wieści) – trochę szyje, trochę pomaga pani Krzeszowskiej, udziela też lekcji, dopóki Wokulski nie zapewni jej pracy kasjerki. Stefan Żeromski utrwala w Siłaczce postać Stasi Bozowskiej, idealistki uczącej na wsi, piszącej podręcznik Fizyka dla ludu– Stasia umrze, bo, wycieńczona, zarazi się tyfusem, lekarz, zresztą kolega ze studiów, nie zdoła jej uratować. Bozowska stanie się pewnym symbolem, do naszego słownika wejdzie słowo siłaczka. Drugą utrwaloną przez Żeromskiego piękną postacią nauczycielki-idealistki jest Joasia Podborska– narzeczona doktora Tomasza Judyma, porzucona zresztą przez niego. Jej ślad pojawia się także w Siłaczce – jest przyjaciółką Stasi Bozowskiej i umierająca nauczycielka pisze do niej list, w którym poleca jej wydanie Fizyki dla ludu.W Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej spotykamy wiele postaci nauczycielek i guwernantek, między innymi Celinę 
Mroczkównę, potem Katelbową, czy nauczycielki z pensji, na którą uczęszcza Agnisia Niechcicówna. Sama Agnisia studiuje biologię w Lozannie, jest młodą inteligentką, porte parole (drugim ja) autorki powieści. Literatura powojenna przynosi m.in. obraz pięknej pani Seidenman (Gostomskiej) – wdowy, która pracuje w ministerstwie edukacji,dopóki nie zostanie zmuszona do emigracji, w związku z wydarzeniami 1968roku (Początek Andrzeja Szczypiorskiego), oraz obraz nauczycielki Ludwiki Wawrzyńskiej, która ratuje z płonącego domu „dwoje cudzych dzieci” (Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej Wisławy Szymborskiej). W powieści Madame Antoniego Libery znajdziemy obraz pięknej nauczycielki francuskiego, która dla uczniów jest symbolem elegancji i zachodniego świata.
Inteligentki znajdziemy też w filmie. Dylematy kobiety, która nie zaopiekowała się żydowskim dzieckiem w czasie okupacji, bo akurat mieszkanie zostało „wsypane”, odnajdziemy w Dekalogu VIII Krzysztofa Kieślowskiego. O życiu mało popularnej aktorki, grającej w teatrze kukiełkowym, opowiadają Aktorzy prowincjonalni Agnieszki Holland, o żonie dyrygenta Dyrygent Andrzeja Wajdy, o niepokornej początkującej reżyserce Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, o uzależnionej od alkoholu dziennikarce telewizyjnej film Barbary Sass Tylko strach. W zachodnim kinie dylematy intelektualistek oddaje np. film Tacy byliśmy – historia komunistki i jej miłości do pisarza (w rolach głównych Barbra Streisand i Robert Redford), historia Virginii Woolf Godziny (na podstawie powieści Michaela Cunninghama) czy film o starości Iris Murdoch– Iris. O wyrafinowanym życiu seksualnym samotnej, wymagającej pani profesor wykładającej w szkole muzycznej opowiada zaś wstrząsający film Michaela Haneke Pianistka.
Przekorny portret kobiety inteligentki kreśli w swych wierszach Wisława Szymborska, zresztą płeć nie ma w jej wierszach większego znaczenia, podmiotem jest po prostu myśląca istota, zdolna do refleksji nad współczesnym światem,sceptycyzmu co do zdobyczy cywilizacji i autoironii:
Dostojni Goście,
pod tym względem jesteśmy w dużo lepszej
formie,
życie jest piękne i ziemia jest nasza –
Wyborni Delegaci,
niebo gwiaździste nad myślącą trzciną,
prawo moralne w niej –
Prześwietna Komisjo,
udało się raz
i może tylko pod tym jednym słońcem
Naczelna Rado,
jakie zręczne ręce,
jakie wymowne usta,
ile głowy na karku –
Najwyższa Instancjo,
cóż za odpowiedzialność na miejsce ogona –
(Wisława Szymborska, Szkielet jaszczura)
Na podobny dystans zdobywają się też niekiedy Ewa Lipska czy Anna Świrszczyńska.