Państwo polskie za ostatnich Jagiellonów
Okres rządów dwóch ostatnich Jagiellonów na tronie Polski – Zygmunta Starego (1505-1548) i Zygmunta Augusta (1548-1572) – to czasy ostatecznego ukształtowania się Rzeczypospolitej szlacheckiej. Do najważniejszych wydarzeń wewnętrznych tego okresu należy zaliczyć: 1) rozwój ruchu egzekucyjnego, czyli ruchu średniej szlachty dążącej do uporządkowania ustroju państwa oraz zwrotu rozdanych dóbr królewskich; program ruchu egzekucyjnego: – uporządkowanie praw, – wprowadzenie tolerancji...
Odrodzenie w Polsce
W wieku XVI nastąpił w Polsce rozwój szkolnictwa, co było częścią procesu zachodzącego w całej Europie (nowy typ szkół – gimnazja humanistyczne). Wzrost liczby osób wykształconych powodował m.in. wzrost liczby drukowanych w Polsce książek nie tylko w języku łacińskim, ale i polskim. Najwybitniejszymi pisarzami tego okresu w Polsce byli: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski. Od początku XVI wieku niezwykle chętnie czerpano w Polsce z wzorów włoskich w dziedzinie...
Rozwój folwarków szlacheckich
Umacnianie się pozycji szlachty w państwie, wzrost zapotrzebowania na zboże w Europie Zachodniej oraz intensyfikacja handlu dzięki odzyskaniu Pomorza Gdańskiego spowodowały ukształtowanie się i rozwój w XV i XVI wieku systemu gospodarki opartej na folwarku i pańszczyźnie. Do XVI wieku folwark był gospodarstwem dostarczającym szlachcicowi środków do życia. Od XVI wieku stał się także źródłem dochodu pieniężnego. Folwarki miały różną wielkość (średnio 60-80 ha). Tworzone były poprzez...
Sejm walny
Sejm walny był ogólnopaństwowym przedstawicielstwem szlachty. Za datę ostatecznego ukształtowania się sejmu walnego uważany jest rok 1493, kiedy to Jan Olbracht zwołał sejm składający się z trzech stanów sejmujących – izby poselskiej (posłowie wybierani przez sejmiki ziemskie), senatu (senatorowie będący najwyższymi urzędnikami w państwie) i króla. Do kompetencji sejmu należało nakładanie podatków, zwoływanie pospolitego ruszenia, zawieranie traktatów międzynarodowych. Pozycja sejmu...
Unia lubelska i powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów
Do 1569 roku unia polsko-litewska miała charakter personalny. Przeciwnikami zacieśnienia związku unijnego byli sami Jagiellonowie. Jednak wobec perspektywy wygaśnięcia dynastii Zygmunt August postanowił połączyć w sposób trwalszy Koronę i Litwę. Unia lubelska, Jan Matejko Dążenia króla zostały poparte przez szlachtę litewską, która pragnęła uzyskania takich samych przywilejów stanowych jak szlachta polska, oraz szlachtę polską, która postulat ściślejszego związku obu krajów...
Pierwsze wolne elekcje w Polsce
Zasada elekcyjności tronu kształtowała się w państwie polskim od XIV wieku. W XV i XVI wieku była to elekcja w łonie dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego jej przedstawiciela, Zygmunta Augusta, w czasie tzw. wielkiego bezkrólewia ustalono zasady wyboru króla w formie elekcji viritim. Prawo wyboru króla przysługiwało każdemu szlachcicowi, który przybył na elekcję. W czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta określono także zasady ustroju państwa, obowiązujące do 1791 roku, m.in....
Reformacja i kontrreformacja w Polsce
Reformacja dotarła do Polski już około 1520 roku. Geneza reformacji w Polsce była podobna jak w Europie Zachodniej (niski poziom wykształcenia i zeświecczenie kleru, przywileje duchowieństwa, dziesięcina opłacana przez szlachtę umniejszała jej dochody), choć czynniki powodujące wystąpienia reformacyjne nie miały na ziemiach polskich tak ostrego charakteru. Wyznanie Tereny występowania luteranizm Prusy Królewskie, Prusy Książęce, Śląsk, Wielkopolska...
Wazowie w Polsce
Wywodząca się ze Szwecji dynastia Wazów panowała w Polsce w latach 1587-1668: Zygmunt III Waza (1587-1632), Władysław IV Waza (1632-1648) i Jan Kazimierz (1648-1668). Ważniejsze wydarzenia w okresie panowania Wazów w Polsce: Data Stosunki wewnętrzne Data Stosunki z sąsiadami Zygmunt III Waza 1587 Podwójna elekcja(Zygmunt III Waza i Maksymilian Habsburg) 1600-1629 Wojny polsko-szwedzkie 1596 Unia brzeska (Kościół prawosławny w...
Interwencja polska w Rosji i wojny polsko-rosyjskie w I połowie XVII wieku
W 1598 roku w Rosji wymarła dynastia Rurykowiczów, co zapoczątkowało okres walk wewnętrznych o tron moskiewski oraz zewnętrznych ingerencji w tym kraju. W 1603 roku w Polsce pojawił się pretendent do tronu moskiewskiego podający się za Dymitra, syna ostatniego Rurykowicza, Fiodora. Uzyskał on poparcie polskich możnowładców (Wiśniowieccy, Jerzy Mniszech), którzy udzielili mu pomocy militarnej w wyprawie do Rosji. W 1604 roku Dymitr zajął Moskwę i rządził państwem moskiewskim do 1606 roku,...
Powstanie Chmielnickiego
Problem kozacki był jednym z największych problemów wewnętrznych Rzeczpospolitej w I połowie XVII wieku.W latach 1591-1638 na Ukrainie doszło do 6 dużych powstań kozackich. Największe powstanie Kozaków wybuchło w 1648 roku. Od nazwiska przywódcy Kozaków nazywane jest ono powstaniem Bohdana Chmielnickiego. Przyczyny powstań kozackich: – polityczne – nieudolna polityka Rzeczpospolitej wobec Kozaków, – społeczne – próby przekształcenia Kozaków w chłopów pańszczyźnianych, – religijne –...
Wojna z Rosją w II połowie XVII wieku
Przyczyny wybuchu wojny: – 1654 rok – Kozacy na mocy ugody w Perejasławiu uznali zwierzchnictwo cara Aleksego Michajłowicza. Przebieg działań wojennych: – 1654-1655 rok – dwie armie rosyjskie wkraczają na tereny Ukrainy i Litwy – Rosjanie zdobywają Smoleńsk, Grodno i Wilno; – 1655 rok – zwycięstwo wojsk polskich pod Ochmatowem, – 1656-1660 rok – rozejm polsko-rosyjski; – 1660 rok – wznowienie walk – polskie zwycięstwa pod Połonką i Cudnowem. Skutki wojny: – 1667 rok – rozejm w...
Wojny ze Szwecją w I połowie XVII wieku
Przyczyny wojen polsko-szwedzkich: – polsko-szwedzka rywalizacja o dominację w rejonie Bałtyku ( dominium maris Baltici ); – detronizacja w Szwecji polskiej linii Wazów (1600) i dążenia tej linii do odzyskania korony szwedzkiej; – przyłączenie Estonii przez Zygmunta III Wazę, zgodnie z pacta conventa, do Rzeczpospolitej. Przebieg wojny: 1600-1611 i lata 1617-1622 – walki na terenie Inflant (największe zwycięstwo polskie – Kircholm 1605, dowódca – Jan Karol Chodkiewicz); 1625-1629 rok...
Potop szwedzki
Wojna polsko-szwedzka została wznowiona w II połowie XVII wieku. Trwała ona od 1655 do 1660 roku i potocznie nosi nazwę „potop szwedzki”. Przyczyny wojny: – konflikt polsko-szwedzki o dominację w rejonie Bałtyku, – próba podporządkowania Rzeczpospolitej Szwecji i powstrzymanie ekspansji państwa rosyjskiego, które zwyciężało w wojnie z Rzeczpospolitą, – pretensje polskich Wazów do korony Szwecji. Przebieg wojny: 1655 rok – wkroczenie wojsk szwedzkich na tereny Rzeczpospolitej, –...
Wojny z Turcją w I połowie XVII wieku
Przyczyny wojen: – najazdy Tatarów podległych Turcji na Rzeczpospolitą oraz Kozaków podległych Rzeczpospolitej na ziemie tureckie, – ingerencja polska w spory wewnętrzne Mołdawii i Wołoszczyzny (księstw lennych Turcji), – spalenie przez Kozaków Warny (1620). Przebieg wojny: 1620 rok – wyprawa wojsk polskich do Mołdawii – klęska wojsk polskich pod Cecorą (dowódca – hetman Stanisław Żółkiewski), 1621 rok – wyprawa turecka na ziemie polskie zostaje zatrzymana pod twierdzą Chocim (dowódca...
Wojny z Turcją w II połowie XVII wieku
Przyczyny wybuchu wojny: – ekspansja Turcji na południowo-wschodnie ziemie Rzeczpospolitej, – hetman kozacki Piotr Doroszenko uznał się lennikiem Turcji, chcąc przy pomocy Turcji ratować jedność Ukrainy. Przebieg wojny: 1672 rok – Turcja zajmuje Podole, Kijowszczyznę i Bracławszczyznę, 1672 rok – rozejm w Buczaczu (Turcja zatrzymuje zdobyte tereny, Rzeczpospolita zostaje zmuszona do płacenia haraczu), 1673 rok – zwycięstwo polskie pod Chocimiem (dowódca– Jan Sobieski), 1676 rok –...
Unia polsko-saska
Unia polsko-saska trwała od 1696 do 1763 roku. Była to unia personalna. Na tron Rzeczpospolitej w wolnej elekcji zostali wybrani władcy Saksonii: August II (1696-1733) i August III (1733-1763). Okres panowania tych władców uważany jest za czasy upadku politycznego państwa polskiego. Próby wzmocnienia władzy króla w Rzeczpospolitej kończyły się buntami szlachty. Polityka Augusta II doprowadziła do wciągnięcia Rzeczpospolitej do wojny północnej (1700-1721) ze Szwecją, która zrujnowała...
Ostatnia wolna elekcja w Polsce
Ostatnia wolna elekcja w Rzeczpospolitej miała miejsce w 1764 roku. Zwolennikom reform w kraju, skupionym wokół rodziny Czartoryskich (tzw. Familia), udało się podporządkować sejm konwokacyjny, w czasie którego przeprowadzono szereg reform państwa: – utworzenie komisji skarbowej, która miała kontrolować i nadzorować wydatki i dochody państwa, – utworzenie komisji wojskowej, która ograniczyła uprawnienia hetmanów, – zniesiono przysięgi posłów na instrukcje, – uchwalono regulamin obrad...
Konfederacja barska i I rozbiór Polski
W 1767 roku Rosja oraz Prusy po raz kolejny ingerowały w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej, wykorzystując ku temu problem różnowierców w państwie polsko-litewskim. Państwa te zażądały równouprawnienia różnowierców. Pod zwierzchnictwem ambasadora Rosji w Rzeczpospolitej Mikołaja Repnina szlachta wroga królowi zawiązała w Radomiu konfederację. Na zwołanym sejmie Repnin przeprowadził równouprawnienie różnowierców oraz uchwalenie praw kardynalnych, czyli podstaw ustroju Rzeczpospolitej, które...
Rozwój kultury polskiej za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego
W II połowie XVIII wieku nastąpił w Rzeczpospolitej rozkwit oświecenia. Czołowymi jego przedstawicielami byli: Stanisław Konarski, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Jan i Jędrzej Śniadeccy, Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki, Wojciech Bogusławski (ojciec teatru polskiego), Ignacy Potocki. Rozwój szkolnictwa przejawiał się w powstaniu i działalności Szkoły Rycerskiej (zał. 1765) oraz Komisji Edukacji Narodowej (powołanej w 1773). Nastąpił rozwój czasopiśmiennictwa („Monitor”, „Zabawy...
Sejm Wielki
Sejm Wielki, zwany również Czteroletnim (1788-1792), został zwołany za pozwoleniem Rosji w celu przeprowadzenia ograniczonych reform Rzeczpospolitej. Na forum Sejmu ukształtowały się trzy stronnictwa polityczne: patriotyczne (Adam Czartoryski, Stanisław i Ignacy Potoccy, Hugo Kołłątaj; program – reforma państwa), dworskie (Stanisław August Poniatowski, prymas Michał Poniatowski; program – umiarkowane reformy w oparciu o Rosję) i hetmańskie (K. Branicki, S. Rzewuski, Sz. Potocki; program –...
Konstytucja 3 Maja
Najważniejszym aktem prawnym uchwalonym przez Sejm Wielki była Ustawa Rządowa 3 Maja, zwana Konstytucją 3 Maja. Była to pierwsza konstytucja europejska, a druga na świecie (po amerykańskiej, uchwalonej w 1787 roku). Wprowadzała ona w Rzeczpospolitej monarchię parlamentarną. Ustrój Rzeczpospolitej według Konstytucji 3 Maja: – zniesienie elekcyjności tronu (po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron w Polsce miała objąć dynastia saska), – utworzenie rządu, tzw. Straży Praw (król,...
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja i II rozbiór Polski
Przeciwnicy Konstytucji 3 Maja pod opieką carycy Katarzyny II zawiązali konfederację w Petersburgu (kwiecień 1792). Od miejsca oficjalnego jej ogłoszenie– Targowicy – nazywana ona jest konfederacją targowicką. Głównym jej celem miało być obalenie postanowień Konstytucji 3 Maja. Na czele konfederacji stanęli: Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. Konfederaci zwrócili się o pomoc do carycy Katarzyny II, która wysłała do Rzeczpospolitej swe wojska. Interwencja rosyjska...
Insurekcja kościuszkowska i III rozbiór Polski
Większość działaczy obozu patriotycznego po akcesie Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej udała się na emigrację, gdzie przygotowywali wybuch powstania zbrojnego. Wybuch powstania przyspieszyła decyzja rosyjska o zmniejszeniu stanu liczebnego armii polskiej o 50%. Powstanie wybuchło w marcu 1794 roku, a na jego czele stanął Tadeusz Kościuszko. Celem powstania było wyzwolenie ziem polskich i powrót państwa do poprzednich granic Przebieg insurekcji...
Materiał opracowany przez eksperta
-
Czasy nowożytne